Τι είναι η υποκουλτούρα;
Η υποκουλτούρα είναι ένα είδος πολιτισμικού υποσυστήματος που αναπτύσσεται εντός και κάτω από την κυρίαρχη κουλτούρα. Σε αντίθεση με το αρραγές στρώμα της δεύτερης, η υποκουλτούρα ή οι υποκουλτούρες αντιπροσωπεύουν άτομα και ομάδες που αποκλίνουν από το κυρίαρχο πλαίσιο. Εξερευνούν, λοιπόν, τον πλούτο της πολύ-πολιτισμικότητας και της πολυφωνίας μιας κοινωνίας.
Είδη σχέσεων εντός της υποκουλτούρας: η ανάγκη της έκφρασης
Στο εσωτερικό της υποκουλτούρας, τα πολιτισμικά στοιχεία συνάπτουν σχέσεις που συχνά χαρακτηρίζονται από αμφισβήτηση, αντίσταση και περιθωριοποίηση. Αυτές οι δυναμικές σχέσεις προκύπτουν από την ανάγκη των μελών της υποκουλτούρας να εκφράσουν τη διαφορετικότητά τους και να αμφισβητήσουν τον κυρίαρχο πολιτισμό.
Άτομα ή ομάδες εκφράζουν τις αντιθέσεις τους, αναδεικνύοντας διαφορετικές αξίες και απορρίπτοντας τις τάσεις και τα δεδομένα. Η αντίσταση αφορά την ενεργό αμφισβήτηση της κυρίαρχης κουλτούρας, με τη δημιουργία νέων πρακτικών που αντιστρέφουν τον ισχύοντα πολιτισμικό κανόνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι συντεχνίες στις κοινωνικές ομάδες των εργατών και μαστόρων. Αυτές οι κοινωνικές ομάδες οδηγούνται στην απομόνωση και την περιθωριοποίηση. Ωστόσο, η περιθωριοποίηση μπορεί να λειτουργήσει ως δύναμη που ενώνει τους ανθρώπους εντός της υποκουλτούρας, δημιουργώντας έναν ασφαλέστερο χώρο όπου μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τις διαφορετικές τους ταυτότητες.
Κοινωνικές ομάδες στο περιθώριο: το παράδειγμα του ρεμπέτικου τραγουδιού
Το ρεμπέτικο τραγούδι αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει την μετατόπιση της υποκουλτούρας προς τη μαζική κατανάλωση. Καταρχάς, το ρεμπέτικο τραγούδι ξεκίνησε ως ένα κίνημα αντίστασης και αμφισβήτησης έναντι της κυρίαρχης μουσικής παράδοσης. Οι δημιουργοί του ρεμπέτικου, οι ρεμπέτες, ανέπτυξαν μια μοναδική μουσική γλώσσα που αντικατόπτριζε την καθημερινή ζωή και τις εμπειρίες των λαϊκών στρωμάτων, εκφράζοντας αντισυμβατικές και συχνά περιθωριακές αξίες.
Ο «κοινωνικός κόσμος» του ρεμπέτικου
Τα άτομα αυτής της υποκουλτούρας συνιστούν μια ιδιαίτερη κοινωνική οντότητα, έναν «κοινωνικό κόσμο» όπως αναφέρει ο Ζαϊμάκης, που διέπεται από δικούς τους κανόνες. Οι στίχοι και ο ρυθμός των ρεμπέτικων τραγουδιών απηχούν την πραγματικότητα της περιθωριοποίησης και της αντίστασης, καθρεφτίζοντας τις ζωές των ανθρώπων που ζουν στα περιθώρια της κοινωνίας: τα μιάσματα μιας κοινωνίας τραγουδούν τα αληθινά τους πάθη. Έτσι, οι ρεμπέτες, μέσα από τα τραγούδια τους, εκφράζουν την αντίστασή τους στις κυρίαρχες κοινωνικές πρακτικές.
Από την υποκουλτούρα στη μαζική κατανάλωση
Ο Δαμιανάκος, ως κοινωνιολόγος του ρεμπέτικου τραγουδιού διακρίνει τις φάσεις στην εξέλιξη του ρεμπέτικου. Ξεχωρίζει τη τρίτη φάση κατά την οποία το ρεμπέτικο έγινε ένα ευρύ μουσικό είδος με μεγάλη διάδοση. Σε αυτό το στάδιο, που μπορεί να χαρακτηριστεί και ως βιομηχανοποίηση του ρεμπέτικου, η παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα συνδέεται ολοένα περισσότερο με την ιδεολογία του καταναλωτισμού που διέπει τη σύγχρονη μικροαστική κοινωνία.
Συνεπώς, η εμπορευματοποίηση, με την εξάπλωση της μουσικής βιομηχανίας, επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη μορφή και το περιεχόμενο του ρεμπέτικου, εξαλείφοντας την κοινωνική λειτουργικότητα που αρχικά το χαρακτήριζε. Είναι εμφανές ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις σηματοδοτούν το τέλος της αυθεντικότητας του ρεμπέτικου τραγουδιού και πλέον αυτό δεν διαφέρει από την υπόλοιπη μουσική παράδοση.
ΠΗΓΕΣ ΑΡΘΡΟΥ
Δαμιανάκος, Σ. (2004). «Fado και ρεμπέτικο, βίοι παράλληλοι». Στο Χ. Δερμεντζόπουλος, Μ. Σπυριδάκης (επ.), Ανθρωπολογία, κουλτούρα και πολιτική. Αθήνα: Μεταίχμιο. (σελ. 253 – 263).
Ζαϊμάκης, Γ. (2007). «Ο κοινωνικός κόσμος και η τοπικότητα του ρεμπέτικου στην πρώιμη φάση ανάπτυξής του». Στο Δερμεντζόπουλος, Χ., Νιτσιάκος, Β. (επιμ.), Όψεις του λαϊκού πολιτισμού. Μνήμη Στάθη Δαμιανάκου. Αθήνα: Πλέθρον.
