Υπάρχουν διάφορες εκδοχές του χαρακτήρα που είναι ευρέως γνωστός ως Άγιος Βασίλης σε όλη τη βόρεια, κεντρική και ανατολική Ευρώπη – αλλά όλοι μοιράζονται παρόμοια χαρακτηριστικά: είναι μεγάλοι γενειοφόροι άνδρες που φέρνουν δώρα στα παιδιά τον χειμώνα. Η Ρωσία δεν εξαιρείται από αυτή την παράδοση, αλλά, η ρωσική εκδοχή του Άγιου Βασίλη, Ded Moroz, (μετάφραση κατά προσέγγιση: «Παππούς Παγετός») έχει μια ιδιαίτερα περίεργη και περίπλοκη ιστορία.
Ο Ded Moroz σήμερα φαντάζει με τον κλασσικό Άγιο Βασίλη: έχει μακριά λευκή γενειάδα, φοράει καπέλο με γούνα, έχει έλκηθρο και παραδίδει δώρα σε παιδιά με καλή συμπεριφορά. Εμφανίστηκε γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα. Μία από τις πρώτες εμφανίσεις του ήταν στο έργο “The Snow Maiden”(1873, Alexander Ostrovsky). Είναι ένα παραμύθι, βασισμένο, εν μέρει, στη σκοτεινή -και σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένη- προχριστιανική ειδωλολατρική μυθολογία. Το έργο δημοσιεύθηκε – πολλά από τα έργα του Ostrovsky είχαν λογοκριθεί ή απαγορευτεί – και τελικά ξαναγράφηκε ως όπερα, η οποία εκτελέστηκε πολλές φορές.
Το έργο περιλάμβανε τους αξιοσημείωτους χαρακτήρες της Snegurochka και του παππού της, Ded Moroz, που βασίστηκαν σε έναν πολύ παλιό και, ως επί το πλείστον, ξεχασμένο χαρακτήρα στη ρωσική μυθολογία, έναν δαίμονα χιονιού. Οι δαίμονες του είδους του δεν ήταν απαραίτητα κακοί. Ο «Παππούς Παγετός» ήταν στην πραγματικότητα καλός οιωνός, επειδή συνδέθηκε με ιδιαίτερα βάναυσους χειμώνες, οι οποίοι, στη ρωσική δεισιδαιμονία, σημαίνουν καλή συγκομιδή το επόμενο έτος. Μέχρι τη στιγμή του έργου του Ostrovsky, ο Ded Moroz και οι υπόλοιποι ειδωλολατρικοί δαίμονες ιστορίας χιλιάδων ετών δεν είχαν θέση στη σύγχρονη Ρωσική Αυτοκρατορία.
Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν ήταν πολύ φιλική με την ιδέα του Ded Moroz, που ουσιαστικά ήταν ένα αναστημένο παγανιστικό κατάλοιπο που δεν ταίριαζε με τον θεσμό των Χριστούγεννα. Αλλά, στις αρχές του 20ου αιώνα, η δημοτικότητά του ίδιου και της εγγονής του αυξήθηκαν. Τότε αντιμετώπισαν έναν αγώνα που κανένας άλλος τύπος Άγιου Βασίλη δεν είχε ποτέ υπομείνει.
Μεταξύ των δηλωμένων στόχων της κομμουνιστικής επανάστασης του 1917 ήταν η κατάργηση της οργανωμένης θρησκείας και η καθιέρωση του αθεϊσμού σε όλη τη Σοβιετική Ένωση. Επιθέσεις κατά του οργανωμένου χριστιανισμού έλαβαν χώρα σε πολλά βάναυσα κύματα καθ’ όλη τη σοβιετική ιστορία. Παρόλα αυτά, από το 1935 και μετά, καθιερώθηκε η γιορτή του «Novy God» («Νέο Έτος» / Πρωτοχρονιά) και ο Ded Moroz επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο. Χαρακτηριστικό ρόλο για την επανεμφάνιση του έπαιξαν οι προχριστιανικές του ρίζες, ως παγανιστικός δαίμονας καθώς παρ’ότι η σοβιετική ηγεσία δεν το είπε ποτέ ρητά, φαίνεται πιθανό ότι επέτρεψαν, και μάλιστα ενθάρρυναν, την παράδοση του Ded επειδή ήταν, θεωρητικά, Ρώσος.
Οι απεικονίσεις του Ded Moroz άλλαξαν με τους καιρούς κατά τη σοβιετική εποχή. Για τον Διαστημικό Αγώνα, τον έδειξαν να οδηγεί ένα διαστημόπλοιο και όχι μια τρόικα (παραδοσιακή ιππήλατη άμαξα, συνηθέστερα έλκηθρο, που το έσερναν τρεις ίπποι ζευγμένοι κατά μέτωπο). Σε άλλες περιπτώσεις απεικονίστηκε ως ένα εργατικό έμβλημα της κομμουνιστικής βιομηχανίας.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η θρησκεία έγινε πάλι νόμιμη. Σήμερα στη Ρωσία βιώνουν κάθε Δεκέμβρη έναν «μαραθώνιο χειμερινών διακοπών». Ξεκινά με τα Χριστούγεννα του Γρηγοριανού ημερολογίου στις 25 Δεκεμβρίου, συνεχίζει με το «Novy God» και τελειώνει με τα Χριστούγεννα του Ιουλιανού ημερολογίου, στις 7 Ιανουαρίου. Ο Ded Moroz και η Snegurochka αποτελούν μέχρι και σήμερα μια αναπόσπαστη Πρωτοχρονιάτικη παράδοση, αγαπημένη από μικρούς και μεγάλους, που θυμάμαι και εγώ η ίδια, περνώντας κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα στην Μόσχα.
Πηγές άρθρου
Puiu T. 26/12/16 «Ded Moroz: the story of the soviet Santa Claus». Ανακτήθηκε από https://www.zmescience.com/other/feature-post/ded-moroz-soviet-santa-claus/
