Ενωτικοί και Ανθενωτικοί, ένα ζήτημα που δίχασε το Βυζάντιο μετά το 1204. Τότε τα στρατεύματα της τέταρτης σταυροφορίας επιτέθηκαν και άλωσαν για πρώτη φορά τη πόλη. Οι σχέσεις μεταξύ των Βυζαντινών και των Λατίνων δεν ήταν, όμως, και οι καλύτερες τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ο Πάπας της Ρώμης και ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης αποφάσισαν το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών. Αυτό έγινε το 1054, όταν η Δυτική και η Ανατολική Εκκλησία διαιρέθηκαν, χαρακτηρίζοντας η μία την άλλη ως αιρετική.
Η Κωνσταντινούπολη επανακτήθηκε το 1261, όμως τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσει εξακολουθούσαν να είναι μεγάλα. Οι απειλές που δεχόταν το Βυζάντιο ήταν πολλές, κάνοντας σχεδόν δύσκολο την επιβίωσή του χωρίς να δεχτεί μία βοήθεια. Στα Ανατολικά βρίσκονταν οι Οθωμανοί, οι κύριοι αντίπαλοί τους. Έτσι, η μόνη βοήθεια που θα μπορούσε να έρθει ήταν από τη Λατινική Ευρώπη και τον Πάπα.
Η βοήθεια από τον Πάπα για πολλούς ήταν μία τραγική επιλογή, προτιμώντας χίλιες φορές να δουν τους Οθωμανούς στη Πόλη παρά τους Λατίνους. Έτσι, άρχισε η έχθρα και η λογομαχία μεταξύ δύο πλευρών. Αυτοί ήταν οι Ενωτικοί και Ανθενωτικοί. Οι Ενωτικοί τάχθηκαν υπέρ της βοήθειας από τον Πάπα, το οποίο σήμαινε και την ένωση των δύο Εκκλησιών. Οι Ανθενωτικοί τάσσονταν αντίθετοι με μία πιθανή βοήθεια από τους Δυτικούς. Όμως, για ποιο λόγο κάποιοι να μην επιθυμούν τη βοήθεια από τη Δύση;
Οι Πάπες, δίνοντας τη βοήθειά τους στο Βυζάντιο, ζητούσαν ως αντάλλαγμα την εκκλησιαστική ένωση. Η ένωση,, όμως δεν θα γινόταν ανάμεσα σε ισότιμους εταίρους, αλλά η βυζαντινή εκκλησία θα υποβαθμιζόταν και θα αναγνωριζόταν το παπικό πρωτείο. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες πολλές φορές υπήρξαν πρόθυμοι να πληρώσουν αυτό το τίμημα. Ο λαός, από την αντίθετη πλευρά, δεν έβλεπε θετικά μία τέτοια απόφαση. Η πλειοψηφία δεν επιθυμούσε τον Πάπα. Ο διχασμός μεταξύ Ενωτικών και Ανθενωτικών είχε πλέον ξεκινήσει.
Η άρχουσα τάξη βρίσκεται και αυτή σε αυτό το δίλημμα. Πολλοί από αυτούς θεωρούσαν πως η πιο ρεαλιστική λύση ήταν η ένωση των δύο εκκλησιών, ειδικότερα όταν είχε χαθεί οριστικά η Μικρά Ασία.
Οι Ενωτικοί και Ανθενωτικοί είχαν μεγάλες διενέξεις μεταξύ τους. Η εχθρότητά τους διατηρήθηκε και δύο ήταν τα γεγονότα που την χαρακτήρισαν.
Η Σύνοδος της Λυών
Στη Λυών της Γαλλίας, συγκλήθηκε η δέκατη τέταρτη οικουμενική σύνοδος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίες το 1274. Σε αυτή, αποφασίστηκε η επανένωση των εκκλησιών, βασισμένη στην αμοιβαία ανοχή των δυτικών και ανατολικών εθίμων και συνηθειών. Ο βυζαντινός Αυτοκράτορας, Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος, είχε όμως ένα δύσκολο έργο, διότι θα ήταν δύσκολο να πείσει για αυτή την απόφαση την πλειοψηφία του λαού. Το 1204 ήταν πολύ κοντά στις μνήμες του κόσμου και ήταν δύσκολο να δημιουργηθούν τόσο ευνοϊκές συνθήκες για μία ένωση.
Η αλλαγή στον παπικό θρόνο με την εκλογή του Μαρτίνου του Δ΄ που ήταν υποστηρικτής του Καρόλου του Ανζού ανέτρεψε την κατάσταση και τα όποια πολιτικά οφέλη για την αυτοκρατορία. Ο Κάρολος κατόρθωσε να πείσει τον πάπα ότι οι Βυζαντινοί δε δέχτηκαν την Ένωση στη Λυών και τα σχέδια για την σταυροφορία αναθερμάνθηκαν.
Ευτυχώς για το Βυζάντιο, ο Μιχαήλ Η΄ διέθετε διπλωματικές ικανότητες και κατόρθωσε να αποτρέψει τον κίνδυνο. Η επανάσταση που ξέσπασε στη Σικελία (1282), με την υποκίνηση και του Μιχαήλ προκάλεσε πολλά προβλήματα στους Γάλλους και τα σχέδιά τους ματώθηκαν. Ο αυτοκράτορας κατόρθωσε να στρέψει εναντίον του Καρόλου τον σύμμαχο των Βυζαντινών Πέτρο της Αραγωνίας, ο οποίος κατέλαβε τη Σικελία.
Ο Μιχαήλ, παρόλο που είχε σημειώσει κάποιες επιτυχίες, σταθεροποιώντας την αυτοκρατορία μέσα στα προβλήματα που αντιμετώπιζε, μέχρι το θάνατό του χαρακτηριζόταν από το λαό ως προδότης της Πίστεως.
Η Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας
Η Σύνοδος άρχισε τον Ιανουάριο του 1438 στη Φερράρα και ολοκληρώθηκε το 1439 στη Φλωρεντία. Μεταφέρθηκε στη Φλωρεντία, λόγω της πανώλης που είχε ξεσπάσει στη Φερράρα, αλλά και της προθυμίας του Κόζιμο των Μεδίκων να χρηματοδοτήσει της εργασίες της. Οι διαπραγματεύσεις δεν ήταν πολύ εύκολες, καθώς η διαφωνία για το filioque συνεχιζόταν. Τελικά, οι Ορθόδοξοι υποχώρησαν και συμφώνησαν στην χρησιμοποίηση της φράσης «εκ του Πατρός δια του Υιού εκπορευόμενον» κάτι που οι Λατίνοι το λάμβαναν ως «εκπόρευση εκ του Υιού». Επιπλέον, έγινε αποδεκτό το πρωτείο του Πάπα έναντι όλων των ορθοδόξων πατριαρχών της Ανατολής. Σε αντάλλαγμα, ο Πάπας θα έστελνε θα έστελνε δυο πολεμικές τριήρεις και 300 στρατιώτες για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης.
Όταν η αντιπροσωπεία των Βυζαντινών επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, ο λαός και ο κλήρος την αποδοκίμασε με έντονο τρόπο. Όταν ο Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος τόλμησε να αναγνώσει την ενωτική διακήρυξη προσθέτωντας στο Πιστεύω την φράση «εκ του Πατρός δια του Υιού εκπορευόμενον» αποκλείστηκε από τη δημόσια ζωή. Ο εμφύλιος διχασμός μεταξύ Ενωτικών και Ανθενωτικών πήρε μεγάλες διαστάσεις, παρόλο που ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος την επισημοποίησε λίγους μήνες πριν την Άλωση του 1453 από τους Οθωμανούς.
Οι Ενωτικοί και οι Ανθενωτικοί αποτελούν μία μεγάλη διαμάχη για τους τελευταίους αιώνες ύπαρξης της του Βυζαντίου. Κανένας, όμως, δεν μπορεί να φανταστεί, εάν η ένωση θα ήταν καλύτερη ή όχι, διότι κάτι τέτοιο στη πράξη δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Lilie, R. J. (2011). Εισαγωγή στη βυζαντινή ιστορία. Αθήνα: Ηρόδοτος
Η Σύνοδος της Λυών (1274). Ανακτήθηκε από http://vizantinaistorika.blogspot.com/2014/05/1274.html (τελευταία πρόσβαση 27.11.2020)
Σύνοδος Φλωρεντίας. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/Σύνοδος_Φλωρεντίας (τελευταία πρόσβαση 27.11.2020)
