Η εκπαίδευση στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν μία πολύ σημαντική υπόθεση. Η παιδεία ενός καλλιεργημένου Βυζαντινού προερχόταν από τη “κλασσική” αρχαία παιδεία και από τη χριστιανική πίστη. Αυτό το γεγονός ίσως φαίνεται στους περισσότερους κάπως περίεργο. Για πολλούς η κλασσική και η χριστιανική μόρφωση ήταν ασυμβίβαστες. Αρκετοί ήταν και αυτοί που δεν δέχονταν τη κλασσική παιδεία, προτιμώντας το ιδανικό ενός απλού πιστού με υποταγή στο θέλημα του Χριστού. Αυτό γίνεται φανερό με το διάταγμα του Αυτοκράτορα Ιουλιανού (γνωστό ως Αποστάτη/Παραβάτη). Το διάταγμα απαγόρευε τη διδασκαλία των κλασσικών γραμμάτων από τους Χριστιανούς δασκάλους με τη δικαιολογία ότι δεν γίνεται να διδάσκει κάποιος πράγματα τα οποία δεν πιστεύει.
Ακριβώς το αντίθετο προσπάθησε να αποδείξει ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός μαζί με άλλους εκκλησιαστικούς δασκάλους. Υποστήριζαν πως είναι εφικτή η επιτυχής σύνθεση της χριστιανικής και ειδωλολατρικής εκπαίδευσης. Βέβαια, μεγάλο τμήμα των χριστιανών, κυρίως των μοναχών, απέρριπτε την κοσμική παιδεία και προπαγάνδιζαν το ιδανικό του αμόρφωτου σοφού, με πλήρως χριστιανική παιδεία. Μία ανεξάρτητη φιλοσοφία δίχως στοιχεία του Χριστιανισμού ήταν δύσκολο να υπάρξει. Αυτό γίνεται ορατό και από το κλείσιμο της Ακαδημίας των Αθηνών (529 μ.Χ.) από τον Ιουστινιανό.
Η σχολική εκπαίδευση
Η εκπαίδευση στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν ιδιωτική υπόθεση. Παρόλο που υπήρξαν πιέσεις για να θεσμοθετηθεί η εκπαίδευση με ευθύνη του κράτους και να ελέγχεται από αυτό, κάτι ανάλογο δεν κατάφερε να γίνει εφικτό. Έτσι, μόρφωση δέχονταν συνήθως οι γόνοι των εύπορων οικογενειών ή αυτών που είχαν πολύ καλές διοικητικές θέσεις και προορίζονταν για καριέρα.
Η εκπαίδευση, όπως μπορεί να μαντέψει ο καθένας, προσφερόταν κυρίως στα αγόρια. Υπήρχαν, όμως, και κορίτσια που διδάσκονταν, πολύ σπανιότερα βέβαια. Στο αρχικό στάδιο, μεταξύ των έξι και δέκα ετών, διδάσκονταν γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. Από την ηλικία των δέκα έως δεκατεσσάρων δέχονταν μία διδασκαλία της γραμματικής, της ρητορικής. Στη ρητορική, οι μαθητές διάβαζαν αναγνώσματα κλασσικών και χριστιανών συγγραφέων. Πάνω σε αυτές τις βαθμίδες εκπαίδευσης δομείται το βασικό μάθημα της ρητορικής, το οποίο περιλαμβάνοντας ασκήσεις (προγυμνάσματα), εισήγαγε τον μαθητή στα επιμέρους λογοτεχνικά είδη.
Επίσης, μεταξύ της ύστερης αρχαιότητας και της μεσοβυζαντινής εποχής υπήρχε διαφορά και διαχωρισμός της ελληνικής και της λατινικής γλώσσας. Για παράδειγμα, στις σχολές που ίδρυσε ο Θεοδόσιος Β’ για τη διδασκαλία των λατινικών διορίζονταν τρεις ρήτορες και δέκα δάσκαλοι γραμματικής, ενώ για τα ελληνικά διορίζονταν πέντε σοφιστές και δέκα δάσκαλοι γραμματικής. Επιπλέον, υπήρχαν ένας δάσκαλος για το δίκαιο και ένας για τη φιλοσοφία.
Γλώσσα
Τα λατινικά ήταν πολύ σημαντικά, διότι αποτελούσαν τη γλώσσα της διοίκησης και του στρατού. Αργότερα, κατά τη μεσοβυζαντινή εποχή, ξεχάστηκαν και δεν δόθηκε μεγάλη βαρύτητα στη διδασκαλία τους.
Το αρνητικό για κάποιους ήταν πως η παιδεία που λάμβαναν οι μαθητές δεν ήταν συνδεδεμένη με την καθημερινή ζωή. Αυτό γίνεται ορατό στο γεγονός πως διδασκόταν μία τεχνητή γλώσσα, η κοινή. Αυτή η γλώσσα προέκυψε από την ελληνιστική περίοδο και χαρακτηρίστηκε ως η γλώσσα του εμπορίου. Ήταν η γλώσσα της Καινής Διαθήκης, εμπλουτισμένη με στοιχεία από τους κλασσικούς Έλληνες, τους χριστιανούς λόγιους και έννοιες της δημώδους γλώσσας.
Ένα παρόμοιο παράδειγμα τέτοιου είδους γλώσσας παρατηρείται στην Ελλάδα των αρχών του 19ου αιώνα. Η γνωστή σε όλους καθαρεύουσα ήταν μία τεχνητή γλώσσα με στοιχεία της αττικής διαλέκτου. Αυτή ήταν η επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους μέχρι τη δεκαετία του 1970.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Lilie, R. J. (2011). Εισαγωγή στη βυζαντινή ιστορία. Αθήνα: Ηρόδοτος
Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο (2011). Ανακτήθηκε από https://www.archaiologia.gr/blog/issue/%CE%B7-%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CF%85%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF/ (τελευταία πρόσβαση 6.11.2020)
Παναγόπουλος, Σ. Η Ανώτατη Εκπαίδευση στο Βυζάντιο. Ανακτήθηκε από http://www.eriande.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio4/praktika1/panagopoulos.htm (τελευταία πρόσβαση 6.11.2020)
