Αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. , ο βασιλιάς του Μακεδονικού κράτους Αρχέλαος Α’ (413-399 π.Χ.) ή ο Αμύντας Γ’, πατέρας του Φιλίππου Β’ μεταφέρει την πρωτεύουσα του
από τις Αιγές(Βεργίνα) στην Αρχαία Πέλλα η οποία παρέμεινε πρωτεύουσα του κράτους μέχρι την κατάλυση του από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ. .
Η μεταφορά της πρωτεύουσας δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός, η στρατηγική θέση της καινούργιας πρωτεύουσας ήταν περισσότερο ταιριαστή στις νέες επιδιώξεις των Μακεδόνων. Στην αρχαιότητα η Πέλλα ήταν παραθαλάσσιος οικισμός,(σήμερα απέχει 20χλμ από τον Θερμαϊκό κόλπο), διέθετε εύφορα εδάφη στην ενδοχώρα της και παρείχε εύκολη πρόσβαση προς όλες τις κατευθύνσεις, γεγονός που εξυπηρετούσε τόσο την ανάπτυξη του εμπορίου όσο και την επεκτατική πολιτική των Μακεδόνων βασιλέων.
Η προέλευση του ονόματος της πόλης παραμένει ακόμα άγνωστη, υπάρχουν κάποιες αβάσιμες θεωρίες, κάποιος μπορεί να αποδώσει την ονομασία είτε από το επίθετο πελλός, που σημαίνει σκουρόχρωμος , το χρώμα του εδάφους της έχει ένα ιδιαίτερο σκούρο χρώμα είτε από την αναφορά του Ησύχιου ότι στη μακεδονική διάλεκτο “πέλλα” σημαίνει λίθοι επειδή χτίστηκε σε θέση με βραχώδες έδαφος και στους νότιους πρόποδες τριών λόφων.
Την περίοδο βασιλείας του Αρχέλαου(αρχές 4ου αι. π.Χ.) προσέλκυσε φημισμένους καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο ζωγράφος Ζεύξις ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής του ο όποιος είχε αναλάβει να διακοσμήσει το καινούργιο παλάτι , ο ίδιος ο Ευριπίδης έζησε στην Πέλλα και έγραψε στην αυλή του βασιλιά την τραγωδία “Αρχέλαος” η οποία δυστυχώς δεν σώζεται. Η ανάπτυξη της πόλης ανακόπτεται απότομα λόγω του θανάτου του βασιλιά αλλά το έργο του συνεχίζει λίγα χρόνια μετά ο Φίλιππος Β’ (360-336 π.Χ.). Στα χρόνια της βασιλείας του, η Πέλλα φτάνει σε πλήρη ακμή, γίνεται “η μεγίστη τών εν Μακεδονία πόλεων” όπως αναφέρει ο Ξενοφώντας στα Ελληνικά. Στα τέλη των Κλασικών Χρόνων η Πέλλα ήταν πλέον ένα μεγάλο αστικό κέντρο, χτισμένο σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα που χρησιμοποιούσαν οι μεγάλες πόλεις. Με τις κατακτήσεις του Μέγα Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.), το όνομα της εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο ,με Πελλαίους απόμαχους της εκστρατείας να ιδρύουν ομώνυμες αποικίες στην Παλαιστίνη, στην Συρία και στον Περσικό Κόλπο.
Mετά τη μάχη της Πύδνας, το 168 π.X., τα ρωμαϊκά στρατεύματα του στρατηγού Aιμιλίου Παύλου κατέλαβαν και λεηλάτησαν την πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους γεγονός που σηματοδότησε και την κατάλυση του. Κατά την ρωμαϊκή κατοχή της Μακεδονίας, η Πέλλα ήταν πρωτεύουσα του τρίτου διαμερίσματος και πιθανώς η έδρα του Ρωμαίου κυβερνήτη ,από την Πέλλα επίσης διερχόταν η αρχαία Εγνατία Οδός υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός μεταξύ Δυρραχείου και Θεσσαλονίκης.Τα νεότερα στοιχεία της αρχαιολογικής έρευνας αποδεικνύουν ότι, ακόμη και μετά τη διάλυση του μακεδονικού βασιλείου και την επικράτηση των Ρωμαίων, η Πέλλα συνέχισε να αποτελεί ακμαίο εμπορικό κέντρο με έντονη παραγωγική και δημιουργική δραστηριότητα έως και τους Πρώιμους Μεταχριστιανικούς Χρόνους (4ος αιώνας μ.Χ.).
Οι ανασκαφικές έρευνες στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας, το 1950 και το 1960 έχουν αποκαλύψει τμήματα του μνημειακού κτιριακού συγκροτήματος του ανακτόρου και της οχύρωσης, την αγορά της πόλης (με εργαστήρια παραγωγής και καταστήματα πώλησης προϊόντων και ειδών διατροφής), ιδιωτικές οικίες με εξαίρετα ψηφιδωτά δάπεδα και τοίχους με χρωματική διακόσμηση, ιερά αλλά και νεκροταφεία Προϊστορικών και Ιστορικών Χρόνων.
