Τι είναι η βρεφοδόχος;
Η βρεφοδόχος ήταν συνήθως ένα κουτί ξύλινο, εντοιχισμένο στην πόρτα ή στον τοίχο ενός βρεφοκομείου. Το μέγεθος ήταν τέτοιο ώστε να χωρούν έως δύο βρέφη ξαπλωμένα. Συχνά ένα ηλεκτρικό κουδούνι ειδοποιούσε το προσωπικό του βρεφοκομείου, μόλις τοποθετούσαν ένα μωρό στη βρεφοδόχο.
Στα ιδιόμορφα αυτά κουτιά εγκατέλειπαν οι μητέρες τα βρέφη τους. Βρέφη που αδυνατούσαν να μεγαλώσουν οι ίδιες, λόγω ένδειας. Άλλοτε εγκατέλειπαν τα μωρά τους άγαμες μητέρες, μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν την κοινωνική κατακραυγή που συνόδευε τη γέννηση ενός παιδιού εκτός γάμου. Η βρεφοδόχος εξασφάλιζε την πλήρη ανωνυμία της μητέρας. Κανένας δε ρωτούσε, κανένας δεν έψαχνε. Έτσι, η εγκατάλειψη του βρέφους φάνταζε πιο εύκολη.
Σύντομη ιστορία της βρεφοδόχου
Η έκθεση βρεφών μαρτυρείται ήδη από την αρχαία Ελλάδα. Στην αρχαία Ρώμη άφηναν τα ανεπιθύμητα βρέφη σε μια κολώνα. Η επιβίωση τους βασιζόταν στη φιλευσπλαχνία των περαστικών. Αν κάποιος το λυπόταν, το έπαιρνε σπίτι του για να το μεγαλώσει -σαν δούλο.
Η ιστορία της βρεφοδόχου ξεκινά τον 13º αιώνα, όταν ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ επέβαλε με διάταγμα σε όλους τους ναούς να τοποθετήσουν μια βρεφοδόχο σε κάποιον από τους εξωτερικούς τοίχους. Στην αρχή αυτή δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα βαρέλι, εντοιχισμένο στον τοίχο του κτιρίου. Σύμφωνα με την παράδοση , ο Πάπας συγκλονίστηκε από τον αριθμό των βρεφών που βρίσκονταν νεκρά στα νερά του Τίβερη. Εκατοντάδες άλλα βρέφη, πιο τυχερά, βρίσκονταν πεταμένα στα σκουπίδια. Το 1204 λειτούργησε η βρεφοδόχος στο νοσοκομείο του Αγίου Πνεύματος στη Ρώμη, ενώ το 14º αιώνα ιδρύθηκε στη Νάπολη ένα νοσοκομείο για εγκαταλελειμμένα παιδιά.
Το παπικό διάταγμα φαίνεται πως έσωσε εκατοντάδες ζωές, κάτι που αποτυπώνεται και στη σύγχρονη Ιταλία. Αρκετά από τα πιο συνηθισμένα ιταλικά επίθετα γεννήθηκαν σε κάποια βρεφοδόχο. Όπως το Εσποζίτο από το ιταλικό esporre (=εκθέτω, επειδή πολλά παιδιά ήταν έκθετα στις σκάλες του ναού) ή το πιο ποιητικό Ινοτσέντο (=αθώα από τις αμαρτίες των γονιών τους).
Παρόμοιες βρεφοδόχοι εμφανίστηκαν σε εκκλησιαστικά ιδρύματα σε όλη την Ευρώπη. Στην Ιταλία καταργήθηκαν επίσημα επί Μουσολίνι.
Η βρεφοδόχος στην Ελλάδα
Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα κάθε μέρα ήταν ένας αγώνας για επιβίωση για τα χαμηλότερα στρώματα. Δεν προκαλεί απορία, λοιπόν, η αύξηση του αριθμού των έκθετων βρεφών. Μητέρες που αδυνατούσαν να προσφέρουν στα μωρά τους ακόμη και την καθημερινή τροφή ή γυναίκες που απέκτησαν παιδί εκτός γάμου εγκατέλειπαν τα βρέφη σε σκαλιά δημόσιων κτιρίων, νοσοκομείων ή εύπορων σπιτιών. Ωστόσο, οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες, το κρύο ή ο καύσωνας, πολλές φορές απέβαιναν μοιραία για τα βρέφη. Τα 2/3 εξ αυτών ήταν κορίτσια, καθώς σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, η ανατροφή ενός κοριτσιού ήταν πολλαπλάσιο βάρος για τους γονιούς.
Ο αριθμός των εγκαταλελειμμένων βρεφών τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια ανέρχονταν σε 650-700 μωρά ετησίως. Κι αυτό μόνο έξω από το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών, στην οδό Πειραιώς. Εκεί είναι, λοιπόν, το πρώτο σημείο όπου τοποθετείται βρεφοδόχος. Ακολουθούν άλλα σημεία και άλλες πόλεις.
Στην αρχή, ωστόσο, η βρεφοδόχος δεν εκπλήρωσε τον σκοπό της. Κι αυτό γιατί ένας αστυνομικός παραφύλαγε στο σημείο. Μόλις έβλεπε τη μητέρα να αφήνει το βρέφος στο κυτίο, τη συνελάμβανε. Η πρακτική αυτή αποθάρρυνε τις γυναίκες από τη χρήση της βρεφοδόχου και συνέχισαν να αφήνουν τα μωρά τους έκθετα σε σκάλες. Τότε, οι αρχές του βρεφοκομείου φρόντισαν για την απομάκρυνση του αστυνομικού. Επίσης, διαδόθηκε πως η εγκατάλειψη ενός βρέφους στη βρεφοδόχο εξασφάλιζε ασφάλεια και ανωνυμία. Κι έτσι, σιγά- σιγά άρχιζε πάλι να γεμίζει τα βράδια το ξύλινο κουτί.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πια βρεφοδόχοι. Στη Θεσσαλονίκη, η βρεφοδόχος που υπήρχε έξω από το Δημοτικό Βρεφοκομείο “Άγιος Στυλιανός” σταμάτησε να λειτουργεί το 1973, αν και μαρτυρίες τη θέλουν να βρίσκεται εκεί ως τη δεκαετία του 1980.
Οι λόγοι που οδηγούν μια μητέρα να αφήσει το μωρό της σε μια υπερσύγχρονη βρεφοδόχο είναι οι ίδιοι που γέμιζαν τα ξύλινα κουτιά τον Μεσαίωνα. Η φτώχεια φαίνεται να είναι ο κυρίαρχος λόγος. Πολλές -ιδιαίτερα στην Ευρώπη- είναι οι μετανάστριες που αναγκάζονται να αφήσουν τα μωρά τους. Είναι πολλές φορές το σύγχρονο αντίστοιχο των υπηρετριών του 19ου αιώνα, οικιακές βοηθοί, αόρατο εργατικό δυναμικό -χωρίς δικαιώματα. Το νεαρό της ηλικίας, η απουσία κρατικής στήριξης μα και η κοινωνική κατακραυγή -ναι, υπάρχει ακόμη- είναι κάποιοι άλλοι λόγοι που μια γυναίκα οδηγείται στη βρεφοδόχο. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί η στροφή προς το συντηρητισμό, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ με την ανατροπή του Roe vs Wade, κάνοντας την εγκατάλειψη του βρέφους να μοιάζει μονόδρομος.
Μια κοινωνία που καυχιέται πώς βγήκε από τα σκοτάδια, κι όμως υιοθετεί ξανά μεσαιωνικές πρακτικές. Μια κοινωνία που βρίσκει λύσεις για τις συνέπειες, αντί να πολεμήσει την αιτία. Γιατί μια γυναίκα που επιθυμεί το μωρό της δε θα πρέπει να αποθέτει το παιδί της πουθενά, παρά μόνο στην κούνια του, πλάι της.
Πηγές:
Φερεντίνου, Α. (2022). Οι βρεφοδόχοι των μοντέρνων καιρών. Ανακτήθηκε από: www.zeitgeist.gr (τελευταία πρόσβαση: 28/06/2023)
Μωρά αφημένα στη βρεφοδόχο. (2007). Καθημερινή. Ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr (τελευταία πρόσβαση: 28/06/2023)
Η θλιβερή ιστορία της βρεφοδόχου που υπήρχε στο κέντρο της Αθήνας. (2018). Ανακτήθηκε από: www.newsbeast.gr (τελευταία πρόσβαση: 28/06/2023)
