Ο χορός ταραντέλα, είναι ο πιο γνωστός παραδοσιακός χορός της Κάτω Ιταλίας. Είναι γνωστός και ως ο χορός της αράχνης, αφού πήρε το όνομά του από την αράχνη ταραντούλα (tarantola), που την συναντάμε στην πόλη του Τάραντα. Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στις περιοχές της Απουλίας, της Καλαβρίας, της Νάπολης και της Σικελίας.
Χαρακτηριστικά του χορού
Την ταραντέλα, την χορεύουν ζευγάρια σε γρήγορο ρυθμό και θεωρείται χορός έκστασης με πολλά διονυσιακά στοιχεία. Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται για να τη συνοδεύσουν είναι το ακορντεόν, η κιθάρα, το φλάουτο, η φλογέρα και το πιο βασικό το ταμπορέλλο, που είναι σα ντέφι.
Ταραντέλα: ο χορός της αράχνης -προέλευση και ιστορία
Σύμφωνα με την παράδοση, η ταραντέλα γεννήθηκε κατά το Μεσαίωνα, μέσα από το φαινόμενο του ταραντισμού. Ο ταραντισμός ήταν μια κρίση μανίας, που οφειλόταν στο τσίμπημα της αράχνης ταραντούλας. Όποιος δαγκωνόταν, έπεφτε σε κατάσταση ακραίας υστερίας και σπασμών. Η θεραπεία ήταν η εκστατική μουσική και ο χορός Ταραντέλα. Συγκεκριμένα, οργανοπαίχτες πήγαιναν στο σπίτι του «αρρώστου» και άρχιζαν να παίζουν 12 διαφορετικά μοτίβα στην αντίστοιχη μελωδία που θεωρούσαν ότι αντιστοιχεί στο μέγεθος και στο χρώμα της αράχνης που τον τσίμπησε. Τότε, ο άρρωστος ή αλλιώς Ταραντάτος, άρχιζε να χτυπιέται και ξεκινούσε έναν ξέφρενο μιμητικό χορό που μιμούνταν τις κινήσεις της αράχνης. Αυτό μπορούσε να κρατήσει και 3 ολόκληρες μέρες χωρίς διακοπή. Αυτός έπεφτε στο πάτωμα κουρασμένος και εξουθενωμένος αλλά θεραπευμένος.
Άλλες θεωρίες
Σύμφωνα με άλλες θεωρίες στα μετέπειτα χρόνια, η αράχνη συμβόλιζε την καταπίεση των γυναικών. Συγκεκριμένα, στις αγροτικές κοινωνίες της Νοτίου Ιταλίας, οι γυναίκες για αιώνες ζούσαν σε αυστηρά πατριαρχικά πλαίσια. Με περιορισμένη ελευθερία, δεν είχαν την δυνατότητα μόρφωσης και επιπλέον καταπιέζονταν κοινωνικά. Έτσι, ο ταραντισμός τους έδινε την δυνατότητα να «ξεφύγουν». Ο «σπαστικός» χορός τους, σε έκσταση, με τη συνοδεία μουσικών και κοινού, ήταν μια μορφή προσωρινής ελευθερίας.
Ταραντέλα και θρησκεία
Αν και αρχικά η καθολική εκκλησία αποδοκίμασε τον ταραντισμό, ως παγανιστική και δαιμονική πρακτική, κατέληξε όχι μόνο να τον αποδεχτεί, αλλά και να τον ενσωματώσει σαν φαινόμενο. Μάλιστα, ο Άγιος Παύλος (San Paolo di Galatina), θεωρήθηκε ο προστάτης των ταραντισμένων.
Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη, ο άγιος είχε τη δύναμη να θεραπεύει από το δάγκωμα της ταραντούλας. Αυτό οδηγούσε χιλιάδες «άρρωστες» γυναίκες (tarantate), στην πόλη Galatina, όπου τελούσαν μπροστά στην εικόνα του αγίου, μουσικοχορευτική τελετουργία, το χορό της αράχνης, με σκοπό την ίασή τους.
Σχέση με Ελλάδα
Η περιοχή της Νότιας Ιταλίας όπου γεννήθηκε η ταραντέλα (ο χορός της αράχνης), ήταν στην αρχαιότητα ελληνική αποικία, γνωστή ως Μεγάλη Ελλάδα (Magna Grecia). Πολλά τραγούδια που συνοδεύουν τον χορό, χρησιμοποιούν την γκρεκάνικη διάλεκτο, μια ελληνοιταλική διάλεκτο που τη μιλούν ακόμα οι κάτοικοι των ελληνόφωνων χωριών της Κάτω Ιταλίας. Επιπλέον, λέγεται ότι ο χορός, σχετίζεται με την αρχαία ελληνική δωδεκαθεϊστική θρησκεία και με τη λατρεία του θεού Διονύσου, αφού πολλές χορευτικές κινήσεις του, θυμίζουν αρχαία διονυσιακά δρώμενα.
Η ταραντέλα σήμερα
Η ταραντέλα παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα, μέσα από πληθώρα συγκροτημάτων σε όλο τον κόσμο. Το μεγαλύτερο και πιο γνωστό φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής στην Ιταλία, είναι το La Notte della Taranta (Η Νύχτα της Ταραντούλας). Ξεκίνησε το 1998 με επίκεντρο το Σαλέντο. Κάθε χρόνο χιλιάδες θεατές συμμετέχουν, αλλά και καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο δίνουν το παρόν σ’ αυτό το υπερθέαμα, που διαρκεί κάθε χρόνο από αρχές μέχρι περίπου τέλη Αυγούστου.
Συγκροτήματα στην Ελλάδα
Υπάρχουν συγκροτήματα στη χώρα μας που αναβιώνουν την κουλτούρα της παραδοσιακής μουσικής της ταραντέλας. Οι Grikanta στη Θεσσαλονίκη αλλά και οι Encardia στην Αθήνα μας ταξιδεύουν μέσα από τους ήχους των τραγουδιών τους, συνδυάζοντας το παλιό με το νέο, την Ιταλία με την Ελλάδα.
Πηγές άρθρου:
Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας, Ταραντέλες: τα απομεινάρια της Magna Grecia στην Κάτω Ιταλία, (τελευταία πρόσβαση: 05/06/2025)
Ταξίδι χωρίς χάρτη, Tarantella: ο χορός της απελευθέρωσης, (τελευταία πρόσβαση: 05/06/2025)
Grikanta. (χ.χ.). Ελληνόφωνη παραδοσιακή μουσική της Κάτω Ιταλίας, ανακτήθηκε από το www.grikanta.gr, (τελευταία πρόσβαση: 05/06/2025)
De Martino, E. (1961). La terra del rimorso: Contributo a una storia religiosa del Sud. Torino: Giulio Einaudi Editore.
