Ο καθρέφτης υπάρχει ως θέμα σε πολλούς πίνακες ζωγραφικής. Πολλοί ζωγράφοι θέλουν να δώσουν ένα αλληγορικό νόημα ή κάποιο κρυφό μήνυμα στους πίνακες τους, χρησιμοποιώντας καθρέφτες. Ο καθρέφτης χρησιμοποιείται για τη συμβολιστική του διάσταση κυρίως για να δώσει έμφαση στη διφυή υπόσταση του ανθρώπου. Θα δούμε κάποιους πίνακες που απεικονίζουν καθρέφτες με συμβολικό τρόπο.
Η μετανοημένη Μαγδαληνή του Geοrges de La Tour (1640)
Ο πίνακας απεικονίζει τη Μαρία τη Μαγδαληνή, η οποία άφησε πίσω την παλιά της ζωή επιλέγοντας μία πιο κοντά στη μετάνοια και την περισυλλογή. Παρουσιάζεται να φωτίζεται από ένα κερί και να κάθεται σε στάση περισυλλογής μπροστά από έναν καθρέφτη. Το φως από το κερί και η αντανάκλασή του δημιουργούν ένα ισχυρό εφέ chiaroscuro. Η φιγούρα φωτίζεται έντονα σε ένα σκοτεινό φόντο. Τόσο το κερί όσο και το ανθρώπινο κρανίο που κρατά αποτελούν μεταφορά για την ευθραυστότητα της ζωής. Ενώ, τα παρατημένα κοσμήματά της συμβολίζουν την ανούσια αξία των εγκόσμιων αγαθών και για την εξιλέωσή της. Το παράδοξο σε αυτόν τον πίνακα είναι ότι δεν απεικονίζεται το πρόσωπο της γυναίκας αλλά μόνο το κερί. Το διπλό είδωλο της φλόγας συμβολίζει το θεϊκό φως. Ο καθρέφτης δίνει έμφαση σε αυτή τη διττότητα. Ο Georges de La Tour έχει επηρεαστεί από τον Caravaggio ενώ χρησιμοποιεί έντονα την τεχνική chiaroscuro.
Ο γάμος των Αρνολφίνι του Jan Van Eyck (1434)
Ένας από τους πιο γνωστούς πίνακες με καθρέφτη είναι «Ο γάμος των Αρνολφίνι» του Ολλανδού ζωγράφου Jan Van Eyck. Στον πίνακα απεικονίζονται ο Ιταλός έμπορος Giovanni di Nicolao Arnolfini και η σύζυγός του, πιθανόν στην κατοικία τους στη πόλη της Μπριζ. Ο καθρέφτης βρίσκεται πίσω από το ζευγάρι σε κεντρικό σημείο. Αν εστιάσουμε εκεί θα δούμε ότι γύρω από τον καθρέφτη υπάρχουν παραστάσεις των Παθών του Χριστού ενώ καθρεφτίζονται οι πλάτες του ζευγαριού και δύο άγνωστες φιγούρες (η μία ίσως ανήκει στον ίδιο τον ζωγράφο). Στον συγκεκριμένο πίνακα ο καθρέφτης λειτουργεί ως «μάτι», δίνοντας στον θεατή την ευκαιρία να δει τι υπάρχει στο δωμάτιο. Ο Van Eyck ανέμειξε ρεαλισμό με συμβολισμό, υλικά στοιχεία με πνευματικά. Στον πίνακα μας δίνει να καταλάβουμε πως ο υλικός κόσμος συγχέεται με τον πνευματικό.
Η γυναίκα με το ηλιοτρόπιο της Mary Cassatt (1905)
Ο πίνακας απεικονίζει μια γυναίκα και ένα κορίτσι που κοιτάζουν και οι δύο σε έναν μικρό κυκλικό καθρέφτη. Στον μικρό καθρέφτη φαίνεται η αντανάκλαση του παιδιού, δηλαδή πως το παιδί βλέπει τον εαυτό του. Οι δύο καθρέφτες δείχνουν το δίπολο ωριμότητας- αθωότητας. Ο θεατής μπορεί να δει την φυσική πορεία της ανθρώπινης ζωής μέσα από τους καθρέφτες. Την παιδική ηλικία (αθωότητα) μέσω του μικρού καθρέφτη και την ενήλικη ζωή (ωριμότητα) μέσω του μεγάλου καθρέφτη όπου απεικονίζεται και η μητέρα. Η Cassatt απεικονίζει στους πίνακες της μητέρες και παιδιά ενώ έντονη είναι και η επιρροή της από τον φεμινισμό.
Να μην αναπαραχθεί του Rene Magritte (1937)
Αυτός ο πίνακας αποτελεί παραγγελία από τον ποιητή και προστάτη του Magritte, Edward James. Απεικονίζεται το είδωλο ενός άνδρα που κοιτάζεται στον καθρέφτη. Ο αντικατοπτρισμός όμως δείχνει πάλι το πίσω μέρος του άνδρα. Θεωρείται ότι είναι πορτρέτο του James αν και το πρόσωπο του δεν απεικονίζεται. Ωστόσο, το βιβλίο αντικατοπτρίζεται σωστά, σε αντίθεση με τον άνθρωπο. Ο τίτλος, στην ουσία, είναι ειρωνικός επειδή ο καθρέφτης, στην πραγματικότητα, αναπαράγει την ίδια εικόνα. Ο Magritte θέλει να αποτυπώσει στον πίνακα του ότι σε μια ιδέα η πρωτοτυπία δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Το πρωτότυπο πάντα θα ξεχωρίζει, όσα αντίγραφα και αν προκύψουν.
Οι κυρίες της Αυλής του Diego Velázquez (1656)
Ο πίνακας του γνωστού μπαρόκ ζωγράφου απεικονίζει ένα δωμάτιο στο Βασιλικό Αλκαζάρ της Μαδρίτης κατά τη διάρκεια της βασιλείας του βασιλιά Φιλίππου IV της Ισπανίας .Τα πρόσωπα του πίνακα κοιτάζουν προς τον θεατή ή αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Επίσης υπάρχει αυτοαναφορικότητα στον πίνακα καθώς παρουσιάζεται ο ίδιος ο Velázquez μπροστά από έναν καμβά. Στο κέντρο του πίνακα η Ινφάντα Μάργκαρετ Τερέζα περιβάλλεται από διάφορους ανθρώπους (υπηρέτες, συνοδούς κλπ.) ενώ στον καθρέφτη αποκαλύπτονται οι φιγούρες του βασιλιά και της βασίλισσας. Ο ζωγράφος θέλει να δώσει μια αμεσότητα στον πίνακα καθώς ο πίνακας είναι κάτι σαν «πρόσκληση» προς τον θεατή να αλληλεπιδράσει με τα πρόσωπα του δωματίου. «Οι κυρίες της Αυλής» θεωρούνται από τους σπουδαιότερους πίνακες του Velázquez ενώ ταυτόχρονα έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους καλύτερους της δυτικής τέχνης σύμφωνα με τους Luca Giordano (μπαρόκ ζωγράφος) και Sir Thomas Lawrence (πρόεδρος Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών).
Πηγές:
Ο καθρέφτης στην τέχνη: Ανακτήθηκε από: www.24grammata.com (Τελευταία πρόσβαση στις 20/1/2025)
Ο καθρέφτης ως σύμβολο: Ανακτήθηκε από: www.artcentrica.com
Ανακτήθηκε από: www.thecollector.com (Τελευταία πρόσβαση στις 20/1/2025)
