Από την ιστορία της Γένεσις, ο κόσμος μας φαίνεται πως είναι μια δημιουργία γένους αρσενικού εν μέσω μια θεϊκής πράξης. Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει πως ο Αδάμ ήταν ο «πρωτόπλαστος» του Θεού, με την Εύα να ακολουθεί ως σύντροφος δημιουργίας και όχι ως ισότιμη του. Στην Ελληνική μυθολογία, ο Προμηθέας πλάθει τον άνδρα από πηλό και παρουσιάζει την Πανδώρα σχεδόν ως «πρόβλημα» για την ανθρωπότητα. Στην Μεσοποταμία ο αρχέγονος θεός Μαρδούκ, σχίζει το σώμα της Τιαμάτ για να δημιουργήσει την γη και τον ουρανό. Και όμως, κάτω από αυτές τις αφηγήσεις υπάρχει και μια άλλη λησμονημένη όψη της δημιουργίας, αυτή των πολιτισμών που γεννήθηκαν από θηλυκή μήτρα. Ο πολιτισμός ως μια θηλυκή μνήμη, αυτή που το σύμπαν δημιουργήθηκε από θεές και γυναίκες και ξεχάστηκε με την πάροδο των χρόνων. Από την Ιννάνα που προσέφερε τα δώρα της στην ισχυρή Ουρούκ, στην Αματεράσου που φώτισε την Ιαπωνία, υπάρχει μια άλλη κοσμογονία – αυτή που συνειδητοποιούμε όταν προφέρουμε τα ονόματα των γυναικών – δημιουργών της.
Ο πολιτισμός ως θηλυκή μνήμη: Ιστάρ – Η δημιουργός των Σουμερίων
Το 3.000 π.Χ. στην Μεσοποταμία αναπτύχθηκαν μερικοί από τους σημαντικότερους και αρχαιότερους πολιτισμούς του κόσμου. Ο σημαντικότατος πολιτισμός των Σουμερίων με την πόλη – ορόσημο Ουρούκ, αναφέρεται ως ο πρώτος οργανωμένος πολιτισμός που υπήρξε ποτέ και εκεί συναντάμε μια εξαιρετικά σπάνια κοσμογονία. Η θεά Ιστάρ (ή αλλιώς Ιννάνα) θεωρείται η πρώτη μεγάλη γυναικεία μορφή δημιουργού πολιτισμού. Ως θεά του έρωτα, του πολέμου και της γονιμότητας, η Ιστάρ στον θρύλο του Ένκι παίρνει από τον θεό της σοφίας τα Με, δηλαδή τα θεία δώρα της γνώσης, της τέχνης, της μουσικής, του νόμου, των εορτών, της γραφής. Ως θηλυκή μορφή του Προμηθέα, η Ιστάρ μεταφέρει τις γνώσεις στους ανθρώπους, προικίζοντας τους με πνευματική πρόοδο, χωρίς να τους τιμωρεί ή να κρύβει παγίδες με τα δώρα της. Η Ιστάρ ήταν για τους Σουμέριους κάτι σαν «μεσολαβήτρια» του σύμπαντος και δωρητής του αναπτυγμένου πολιτισμού τους.
Αθηνά – Η γέννηση του Αθηναϊκού Πολιτισμού
Η Ολύμπια Αθηνά ως θεά της σοφίας σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, θα ανταγωνιστεί τον Ποσειδώνα για το ποιος θα είναι προστάτης στην Αττική. Η πρωτεύουσα της Αττικής θα πάρει το όνομα της από την θεά Αθηνά, όταν ο λαός της θα προτιμήσει την ελιά (δώρο ειρήνης, τροφής και σταθερότητας), αντί του νερού (σύμβολο δύναμης και εμπορίου) που προσέφερε ο θεός Ποσειδώνας. Η Αθήνα δεν έχει ακριβώς μια ιστορία βιολογικής «γένεσης» από το μηδέν, αλλά σίγουρα πρόκειται για την πόλη που κυριολεκτικά γέννησε τον πολιτισμό, θεμελιώνοντας τον όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Η Αθηνά δεν ανήκει στην κατηγορία θεοτήτων που αλληλοεπιδρούν με την φύση και το σύμπαν, αλλά σχετίζεται με τον ανθρώπινο νου και την θηλυκή ισχύ, δίνοντας της μια θέση στην λίστα μας. Η ελιά ως το αιώνιο σύμβολο ειρήνης και πολιτισμού, είναι αναγνωρίσιμο 2.000 χρόνια μετά την κατάκτηση της πόλης της Αθήνας, από την θεά της σοφίας που της χάρισε το όνομα της.
Νουά – Η υφάντρα του ουρανού στην Κίνα
Όταν ο ουρανός ράγισε και οι στήλες που κρατούσαν τον κόσμο έσπασαν, η Νουά (Nuwa) συγκόλλησε τον ουρανό με πέντε χρωματιστές πέτρες και έσωσε τη δημιουργία. Στην αρχαία Κίνα, το 3000 π.Χ. η αρχέγονη θεά Νουά, ήταν αυτή που έπλασε από πηλό τους ανθρώπους, δίνοντας τους πνοή και μορφή. Η Νουά, ως υφάντρα και τεχνίτρια του Κινεζικού κόσμου αποκαθιστά την αρμονία σε κάθε μύθο της αρχαίας Κίνας, ακόμα και όταν η ανθρωπότητα δέχτηκε επίθεση από τους θεούς. Η Νουά ως μητέρα της λογικής, θα αποφύγει τις διαμάχες και τον πόλεμο, ενώ μέσω φροντίδας και πράξεων αγάπης, θα επιφέρει την τάξη και την ειρήνη με κάθε ευκαιρία που θα της δοθεί. Πρόκειται για ένα σύμβολο θεάς που δεν κατακτά με την βία, θυμίζοντας μας πως ο πολιτισμός ως μια θηλυκή μνήμη είναι ισχυρή και ενωτική.
Αματεράσου – Η δημιουργός του Ιαπωνικού κόσμου
Από το φως που έφερε η Αματεράσου ξεκινάει η ζωή στην Ιαπωνική μυθολογία. Η μεγάλη θεά της δημιουργίας που «λάμπει στον ουρανό», γεννήθηκε από το αριστερό μάτι του θεού Ίζανάγκι του Κάτω Κόσμου και οι θεοί της εμπιστεύτηκαν της ανθρωπότητα, σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση. Η Αματεράσου αναγκάστηκε να κρυφτεί σε μία σπηλιά, όταν ο αδερφός της Σουσάνοο κατέστρεψε τα ιερά της και τότε ο κόσμος βυθίστηκε στο χάος και στο σκοτάδι. Τότε οι υπόλοιποι θεοί πήραν έναν τεράστιο καθρέφτη και χόρεψαν, ώσπου να την καταφέρουν να βγει στην επιφάνεια και να ξαναφέρει το φως. Από αυτή την πράξη αναγέννησης του κόσμου, η Αματεράσου θα ξεκινήσει την Αυτοκρατορική δυναστεία των Τέννο που θεωρούνται απόγονοι της. Σε κάθε αρχαία μυθολογία, ως θεότητες του φωτός και του ηλίου αναφέρονται αντρικές μορφές (Ρα, Ήλιος, Απόλλωνας κλπ.), κάτι που κάνει την θεά του φωτός Αματεράσου μοναδική παγκοσμίως, αφού στην Ιαπωνία το φως έχει θηλυκό πρόσωπο.
Κυβέλη – Η μεγάλη μητέρα της Ανατολίας
Από το 2000 π.Χ. στην Φρυγία της Μικρά Ασίας, αλλά και μετέπειτα στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, η Κυβέλη αναφέρεται ως «Μεγάλη Μητέρα» (Μάτερα) πολύ πριν τους Ολύμπιους θεούς. Καθισμένη σε έναν χρυσό θρόνο, περιτριγυρισμένη από λιοντάρια και σύμβολα γονιμότητας, δημιούργησε τον κόσμο και τον αναγεννούσε διαρκώς, μέσα από κύκλους ζωής και θανάτου. Ο αιώνος σύντροφος της Άττις, πεθαίνει και ανασταίνεται κάθε χρόνο συμβολίζοντας την αγάπη της για την φύση που μαραίνεται και αναζωογονείται. Η Κυβέλη ως προστάτιδα της γονιμότητας, έχει εξουσία ακόμα και στον Κάτω Κόσμο. Στις αρχαίες πόλεις της Μικράς Ασίας, η Κυβέλη και η Άρτεμις θα αναγνωριστούν ως όμοιες θεότητες, ακόμα και με διπλό όνομα που βρέθηκε σε αρκετούς ναούς. Αν και αυτή η ομοιότητα έμοιαζε αρχικά απίθανη, ο ναός της Άρτεμις – Κυβέλης στις Σάρδεις, το επιβεβαιώνει έμπρακτα. Η σημαντική λατρεία της Κυβέλης στην Φρυγία, μετέτρεψε τη μητρότητα σε πολιτική αρχή, με την γη να είναι το θεμέλιο της εξουσίας της.
Ο πολιτισμός ως θηλυκή μνήνη: Πατσάμαμα – Η μητέρα Γη των Άνδεων
Στον πολιτισμό των Ίνκας συναντάμε μια διαφοροποίηση, ως προς τον τρόπο που οι άνθρωποι έβλεπαν την δημιουργία τους. Η Πατσάμαμα είναι το αρχέτυπο μιας κοσμικής συνείδησης, όπου μια θεότητα δεν δημιουργεί την φύση, αλλά είναι η φύση η ίδια! Για τους λαούς των Άνδεων, η «Μητέρα Κόσμος» είναι θεά της γης, του χρόνου και της γονιμότητας, όπου από το σώμα της βγάζει την σοδειά, τους ανθρώπους, τα νερά, τα βουνά, τα δέντρα κλπ. Οι Ίνκας πίστευαν πως η Πατσάμαμα γέννησε τον ήλιο (Ίντι) και το φεγγάρι, και από αυτούς γεννήθηκε η ζωή. Η Πατσάμαμα είναι η θηλυκή αρχή του σεβασμού, η Μητέρα που δεν επιβάλλεται, αλλά τρέφει και περιμένει, ενώ παράλληλα γεννά την οικολογική συνείδηση στους ανθρώπους από αρχαιοτάτων χρόνων. Η σημαντική αυτή Θεά, λατρεύεται στις Άνδεις μέχρι και σήμερα…
Η Παγκόσμια Μυθολογία είναι πολλές φόρες κάτι σαν ένα εγχειρίδιο συλλογικής μνήμης για τους πολιτισμούς. Οι δόσεις φαντασίας, είναι αυτές που πάντα εξάπτουν τους ανθρώπους και συνεχίζουν να διαδίδουν τις αρχαίες ιστορίες τους. Η δημιουργία του κόσμου στάθηκε σε δυο εκδοχές: αυτή των ανδρών δημιουργών που επιβάλουν και ορίζουν και αυτή των γυναικών που συνδέουν και συντηρούν. Ο Γιαχβέ «λέγει και γίνεται», ο Δίας «διατάζει» και όλοι δημιουργούν έναν κόσμο από πράξεις βούλησης, τάξης και νίκης. Ο πολιτισμός όμως ως μια θηλυκή μνήμη στην μυθολογία, είναι διαφορετικός στην δημιουργία του. Η Νουά επιδιορθώνει, η Κυβέλη ανανεώνει, η Πατσάμαμα τρέφει, πλάθοντας έναν κόσμο από κύκλους ανανέωσης, με συνέχεια και χωρίς εξουσία. Οι θεοί που μιλούσαν και οι θεές που άκουγαν, μας υπενθυμίζουν πως ο πολιτισμός δεν είναι προϊόν δύναμης – αλλά μνήμης.
Πηγές άρθρου:
Αναγνώστου, Ε. & Δημητριάδου, Δ. (2005) «Άρτεμις – Κυβέλη», ανακτήθηκε από Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor (τελευταία πρόσβαση 13/10/2025)
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα (2007)
Cartwright, M. (2012) «Amaterasu: Shinto’s Greatest Goddess», ανακτήθηκε από www.worldhistory.org, (τελευταία πρόσβαση 13/10/2025)
Mark, E. (2016) «Most Popular Gods & Goddesses of Ancient China», ανακτήθηκε από www.worldhistory.org, (τελευταία πρόσβαση 13/10/2025)
