Σε ένα πρώτο επίπεδο οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται στα πλαίσια προγραμμάτων για παιδιά νηπιαγωγείου θα πρέπει να ανταποκρίνονται στο κοινωνικοσυναισθηματικό επίπεδο της προσχολικής ηλικίας. Βιώματα χαράς, παρατηρήσεις φυτών και ζώων, ανάληψη υποχρεώσεων για περιποίηση φυτών και ζώων και βίωση της ομορφιάς της φύσης θα πρέπει να περιλαμβάνονται. Πειράματα, παρατηρήσεις περιπτώσεων τραυματισμού του περιβάλλοντος, καθώς και σύνδεση της σωστής ή λανθασμένης οικολογικής συμπεριφοράς του νηπίου με τις προσωπικές του εκτιμήσεις ως προς τα αποτελέσματα της δράσης του προτείνονται για την ανάπτυξη των προγραμμάτων.
Σύμφωνα με τη θεωρία των κινήτρων, η μάθηση πρέπει να οργανώνεται με βάση τις εσωτερικές παρορμήσεις κι ανάγκες των παιδιών. Τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν έχουν την ελευθερία ν’ ασχοληθούν μ’ αυτό που τα ενδιαφέρει. Έτσι είναι καλό να εστιάζουμε στο κοντινό περιβάλλον του παιδιού με μια νέα ματιά, την περιβαλλοντική, ώστε τα προγράμματα να αναπτύσσονται σε αληθινό πλαίσιο και τα θέματά τους να συνδέονται με τη ζωή των παιδιών.
Έτσι η επαφή με οικεία περιβάλλοντα κρίνεται κατάλληλη στην εκκίνηση του προγράμματος, (π.χ. ένα δέντρο στην αυλή του σχολείου), ενώ ένα επόμενο βήμα είναι η οργάνωση συχνών εξορμήσεων σε φυσικό περιβάλλον κοντά στο σχολείο, εφόσον τα προγράμματα στο νηπιαγωγείο βασίζονται στην αίσθηση του θαυμασμού και στη χαρά της ανακάλυψης της φύσης . Στη συνέχεια τα παιδιά επεμβαίνουν στο χώρο που ανακάλυψαν με διάφορους τρόπους (π.χ. κηπουρική, ταΐστρες, κλπ). Επίσης είναι σημαντικό να ενωθεί ο σχολικός χώρος με το φυσικό, να μπουν στοιχεία εξωτερικά μέσα στην τάξη, ώστε τα παιδιά να τα παρατηρούν. Ο/Η παιδαγωγός θα πρέπει να ενθαρρύνει τα παιδιά να εκφράζονται με διάφορους τρόπους: μέσα από τη λογοτεχνία, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη φωτογραφία. Η έμφαση δίνεται στην απόκτηση εμπειριών και όχι στη διδασκαλία με την παραδοσιακή έννοια. Στα μικρά παιδιά επιβάλλεται η ενεργητική συμμετοχή, οι χειρωνακτικές και αισθητηριακές δραστηριότητες.
Τα παιδιά μαθαίνουν ότι τα ζώα είναι μέρος μιας μεγάλης διευρυμένης οικογένειας ανθρώπινων και μη ανθρώπινων πλασμάτων του φυσικού κόσμου. Ένας από τους κύριους στόχους είναι η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής φιλοσοφίας στις δραστηριότητες. Σ’ ένα πρόγραμμα για την προσχολική ηλικία αυτή μπορεί να γίνει ως εξής:
Το προτεινόμενο πρόγραμμα στοχεύει στην καλλιέργεια φιλοπεριβαλλοντικών στάσεων μέσω:
• της απόκτησης γνώσεων,
• της δημιουργίας συναισθημάτων, της ανάπτυξης αισθήματος φροντίδας και
υπευθυνότητας για τις άλλες μορφές ζωής, της διαμόρφωσης αξιών και κανόνων φιλοπεριβαλλοντικής συμπεριφοράς, τους οποίους τα παιδιά θα ακολουθούν αυτόβουλα, και
• της ενίσχυσης της φιλοπεριβαλλοντικής δράσης.
Εκπαιδευτικοί στόχοι, όσον αφορά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα αυτοί μπορούν να οριστούν ως ακολούθως:
ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ:
- Ν’ αναγνωρίζουν το δάσος ως βιότοπο.
- Ν’ αναγνωρίζουν το δάσος ως φυσικό πόρο.
- Να γνωρίσουν τα ζώα του δάσους.
- Να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές με τον άνθρωπο ως προς τα
εξωτερικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες. - Ν’ αντιληφθούν την αλληλεξάρτηση ανθρώπου – δάσους.
- Ν’ αναπτύξουν ικανότητες δράσης (οικονομία χαρτιού, ανακύκλωση, δεντροφύτευση, κ.α.).
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΙ: - Ανάπτυξη εκτίμησης για το δάσος και τα ζώα.
- Ανάπτυξη ενδιαφέροντος και προδιάθεσης για τη φροντίδα του δάσους (predisposition to act)
- ∆ιερεύνηση της σχέσης του ανθρώπου με το δάσος και τα ζώα
- Οργάνωση των αξιών που εμπλέκονται και ενσωμάτωσή τους σε ένα ενιαίο σύστημα.
ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΟΙ: - Φυσική πράξη: καθαριότητα, πότισμα, δεντροφύτευση.
- Καταναλωτική δράση: προσεκτική χρήση του χαρτιού, ανακύκλωση.
- ∆ράση στην κοινότητα: ενημέρωση, ευαισθητοποίηση
Ο ιδιαίτερος ρόλος των συναισθημάτων στη διαμόρφωση στάσεων κατά την προσχολική ηλικία στρέφει την προσοχή στις τεχνικές εκείνες που προάγουν την ενσυναίσθηση. Η πρόκληση της ενσυναίσθησης εξαρτάται από τη βιωμένη εμπειρία καθώς εγείρεται από την παρατήρηση κάποιου «προσώπου» σε επείγουσα ανάγκη. Το δεδομένο αυτό καθιστά απαραίτητη την άμεση επαφή του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Παρατηρώντας κάποιος, π.χ. τις αγωνιώδεις προσπάθειες ενός εντόμου να σώσει τη ζωή του είναι πιθανό να αισθανθεί την ανάγκη να το βοηθήσει. Η προδιάθεση του ατόμου συνδυασμένη με τη συμμετοχική επαφή με τη φύση είναι οι δύο παράμετροι που καθορίζουν το σχηματισμό φιλικών στάσεων προς το περιβάλλον. Έτσι, λοιπόν, σχεδιάζεται και υλοποιείται η φυσική επαφή των παιδιών με το δάσος.
Η Λογοτεχνία και το Θέατρο. Σε όλες τις εκφράσεις τους, λειτουργούν ως μέσα πληροφόρησης και γεφυρώνουν την απόσταση του υποκειμένου από την άμεση εμπειρία. Η Λογοτεχνία, ο ρόλος της στην εισαγωγή θεμάτων, όπως η διαχείριση και η περιβαλλοντική ηθική θεωρείται ενεργητικός, καθώς το κείμενο φωτίζει τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και προβληματίζει για τη θέση του ανθρώπου σ’ αυτή.
Αντίστοιχα λειτουργεί και το παιχνίδι ρόλων. Τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους με διάφορες τεχνικές. Μιμούνται ήρωες παραμυθιών, δραματοποιούν παραμύθια και ιστορίες που γράφουν τα ίδια. Παίζουν παιχνίδια ρόλων, για να επιλύσουν ζητήματα και μεταφέρονται φανταστικά στη θέση των άλλων όντων.
Τέλος, μια εκδρομή στο δάσος, μπορεί να αποτελέσει μια πολύ ευχάριστη δραστηριότητα για τα παιδιά. Η παρατήρηση της βλάστησης, κατηγοριοποίηση των ειδών. Στη διάρκεια της εκδρομής αρχικά αναπτύσσονται παιχνίδια εξοικείωσης με το περιβάλλον του δάσους, στη συνέχεια μπορούν να προγραμματιστούν δραστηριότητες διερεύνησης και παρέχονται ευκαιρίες φιλοπεριβαλλοντικής δράσης. Η εκδρομή μπορεί να ολοκληρωθεί με την αφήγηση ενός παραμυθιού και την εικαστική δημιουργία των παιδιών.
Αρκετά μοντέλα περιβαλλοντικής συμπεριφοράς στηρίζονται στον αλτρουισμό και στην αντίληψη ότι το άτομο πρέπει να επικεντρωθεί πέρα από τον εαυτό του, στην ευρύτερη κοινότητα και να «νοιάζεται ενεργά». Αν μάθουμε ότι ο «οίκος» μας – ο πλανήτης Γη – δεν είναι απλά ένα φυσικό σπίτι, αλλά και ένα πνευματικό, τότε η συμπεριφορά μας προς αυτό θα διαπνέεται από βαθύ σεβασμό. Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση προκύπτει μέσα από την επαφή με τη φύση.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Allen, J.B., & Ferrand, J., (1999), Environmental locus of control, sympathy and pro-
environmental behavior: a test of Geller’ s actively caring hypothesis, Environment and Behavior.
Caduto, M. J., (1984/85), A Teacher Training Model and Educational Guidelines for
Environmental Values Education, Journal of Environmental Education.
