Αθλητισμός σύμφωνα με τον ορισμό της εγκυκλοπαίδειας Britannica, είναι ένα σύστημα οργάνωσης και διεξαγωγής αγώνων καθώς και διάφορες ασκήσεις με σκοπό το δυνάμωμα της υγείας και της φυσικής ανάπτυξης του ανθρώπου και της ανάπτυξης της τεχνικής και της φυσικής κατάστασης. Όλα τα παραπάνω συνιστούν την προώθηση της ευγενούς άμιλλας στον αθλητισμό μεταξύ των λαών και την προαγωγή διεθνών συνεργασιών με σκοπό την επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης. Ωστόσο στα πλαίσια της εμπορευματοποίησης και επαγγελματικοποίησης του αθλητισμού αυτά τα πρότυπα απέχουν πολύ μακριά.
Η εμπορευματοποίηση του σύγχρονου αθλητισμού είναι ένα φαινόμενο το οποίο έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο για να κατανοήσουμε τα βήματα της εμπορευματοποίησης και επαγγελματικοποίησης του αθλητισμού πρέπει να παρακολουθήσουμε την κοινωνιολογική ανάλυση του αθλητισμού. Το γεγονός ότι το 1896, με τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες έσπασε το φράγμα του ελιτισμού στον αθλητισμό καταφέρνοντας να ενώσει τον αθλητισμό μεταξύ των ελίτ και των κατώτερων λαϊκών μαζών. Έτσι σιγά σιγά ο αθλητισμός περνούσε από τον ερασιτεχνικό του χαρακτήρα στον επαγγελματικό του, προσδίδοντας στα αθλήματα κανόνες και νοήματα ώστε να γίνουν πιο θεαματικά. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την κοινωνιολογική προσέγγιση του Μπουρτιέ τα νοήματα και οι λειτουργίες των λαϊκών αθλημάτων άλλαξαν μετά την αλληλεπίδραση τους με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, με αποτέλεσμα να μετατραπούν οι αθλητικές πρακτικές σε κοινωνικές λειτουργίες.
Η επιστήμη της κοινωνιολογίας του αθλητισμού άργησε σχετικά να αναπτυχθεί σε σύγκριση με την επιστήμη της κοινωνικής θεωρίας καθώς η πρώτη κοινωνιολογική έρευνα με περιεχόμενο τα παιχνίδια και τα αθλήματα έγινε στις Η.Π.Α. τη δεκαετία του 1910. Οι μελέτες που έγιναν σ’αυτό το πρώτο πλαίσιο ήταν πιο κοντά στις επιστήμες φυσικής αγωγής και αφορούσαν την πειθαρχία των επαγγελματιών αθλητών. Εξάλλου βασικό χαρακτηριστικό των αθλημάτων είναι ότι λειτουργούν ως μέσα αυθόρμητης έκφρασης των απειθάρχητων ομάδων.
Στη Βόρεια Αμερική κυρίως, ο αθλητισμός και τα σπορ έρχονται στο προσκήνιο εξαιτίας της μαζικής μετανάστευσης, της εκβιομηχάνισης, της αστικοποίησης και όλων των συνακόλουθων προβλημάτων που επήλθαν όπως η εγκληματικότητα, η φτώχεια και η κοινωνική ανασφάλεια. Έτσι ο αθλητισμός θεωρήθηκε το κατάλληλο μέσο ενασχόλησης των μαζών ώστε να διοχετεύσουν την εσωτερική τους ενεργητικότητά σε κάτι το δημιουργικό. Το 1924 εμφανίστηκε στη Γερμανία η πρώτη κοινωνιολογική μελέτη, «Κοινωνιολογία των σπορ» που ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στον αθλητισμό από τον Γερμανό φοιτητή Adorno Heinze Risse. Ωστόσο μετέπειτα η άνοδος του ναζισμού χρησιμοποίησε τον αθλητισμό ως μέσο ιδεολογικού ελέγχου της κοινωνίας χωρίς να του δοθούν δυνατότητες περαιτέρω προσεγγίσεις. Παρ’όλα αυτά τα σπορ ήταν εκτός του φάσματος των κοινωνικών προσεγγίσεων και θεωρούνταν ότι δεν άξιζε το ενδιαφέρον μιας σοβαρής επιστήμης. Μόνο μετά τη δεκαετία του 1960 η κοινωνιολογία του αθλητισμού απέκτησε αξία καθώς τα σπορ είχαν μπει περισσότερο στη ζωή του ανθρώπου και οι ακαδημαϊκοί σκόπευαν να τα εξετάσουν συνδυαστικά με την επιστήμη της φυσικής αγωγής. Γίνεται λοιπόν σιγά σιγά αποδεκτό ότι τα σπορ είναι ο κυρίαρχος και αναγνωρισμένος τρόπος της έκθεσης της φυσικής κουλτούρας, καθορίζοντας τα σύγχρονα πρότυπα της φυσικής και σωματικής ομορφιάς.
Για να κατανοήσουμε την έννοια της εμπορευματοποίησης του αθλητισμού θα πρέπει να την εξετάσουμε με τα ανάλογα εργαλεία. Συγκεκριμένα την έννοια της εμπορευματοποίησης του αθλητισμού την ανέλυσε κατά κόρον το μοντέλο του κριτικού μαρξισμού. Αρχικά πρέπει να αποδεχτούμε ότι η γέννηση και η οργάνωση των αθλημάτων ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του καπιταλισμού και συνάμα η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού να ακολουθήσει εν μέσω καπιταλιστικών συνθηκών εξυπηρετώντας τις ανάγκες του συστήματος για να παρέχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο θέαμα κέρδη. Ωστόσο η επένδυση στον αθλητισμό δεν συνεπάγεται πάντοτε με την λογική της κερδοφορίας.Τα σπορ εν μέσω τέτοιων συνθηκών ενίσχυαν την ιδεολογική χειραγώγηση και την αλλοτρίωση των ατόμων ταυτίζοντάς τους με μία κοινή ιδεολογία η οποία αποδεικνυόταν ψευδής ιδεολογία. Με αυτόν τον τρόπο βλέπουμε τα εμπορευματοποιημένα σπορ να λειτουργούν τόσο ως ένα μέσο ιδεολογικής ταύτισης των οπαδών με την εκάστοτε ομάδα, όσο και ως ένα μέσο ψυχολογικής χειραγώγησης και εργαλειοποίησης των μαζών. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα τη συλλογική ένταξη τους σε μια φαντασιακή κοινότητα και τη βίωση έντονων και ακραίων συναισθημάτων, καθιστώντας τον αθλητισμό ως ένα πεδίο κερδοφορίας και συσσώρευσης πλούτου για τους ”χορηγούς” και πεδίο εύφορων επενδύσεων για τους πιο επίδοξους.
Η εμπορευματοποίηση του σύγχρονου αθλητισμού ξεκίνησε στα μέσα του 20ού αιώνα και εξυπηρέτησε κυρίως τα συμφέροντα της αστικής τάξης καθώς της επέτρεψε να εισχωρήσει σε διάσημους αθλητικούς συλλόγους και διεθνείς αθλητικούς οργανισμούς ασκώντας έλεγχο στις μάζες και στις δομές των αθλητικών θεσμών. Η παραπάνω κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα την αλλοίωση του περιεχομένου του αθλητισμού, καθώς η εμπορευματοποίηση προβάλλει την φιλελευθεροποίηση του αθλητισμού, τουτέστιν η ευγενής άμιλλα αντικαθίσταται από την ατομικιστική ιδεολογία και από τον αθλητισμό υψηλών στόχων και πολλαπλών ταχυτήτων. Οι ταξικές διαφορές γίνονται εμφανέστερες ειδικά στο δημοφιλές άθλημα του ποδοσφαίρου το οποίο ανέκαθεν από το 1890 πλαισιωνόταν από τα μέλη της εργατικής τάξης. Ωστόσο τώρα στο ποδόσφαιρο οι ταξικές διαφορές τείνουν να είναι υπό έλεγχο κάτω από το πέπλο των διεθνών οργανώσεων και της πολιτισμικής ομογενοποίησης.
Εν ολίγοις στο σήμερα ο αθλητισμός έχει καταλήξει προνόμιο για λίγους, την ίδια στιγμή που η χώρα μας έχει την 11η θέση στην παχυσαρκία στα νέα αγόρια, οι σύγχρονοι Έλληνες πρωταθλητές σε στίβο, κολύμβηση, γυμναστική κ.α. αθλήματα δίνουν ένα πραγματικό αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους καθώς δεν έχουν καμία στήριξη από την πολιτεία και βρίσκουν την αναγνώριση μόνο μετά την επίτευξη των στόχων. Παράλληλα αθλητικές λείπονται και όσες υπάρχουν ρημάζουν καθώς δεν αξιοποιούνται ορθολογικά. Βλέπουμε λοιπόν ο αθλητισμός στην Ελλάδα να παραπαίει και να παρασέρνει μαζί του τον υπόλοιπο πολιτισμό.
ΠΗΓΕΣ: Ζαϊμάκης Γ.(2012) Παραδόσεις μαθήματος Κοινωνιολογία του Αθλητισμού.
