Πίσω από τη Χρυσή Πύλη της Θεσσαλονίκης

Χρυσή Πύλη

Η Χρυσή Πύλη ή αλλιώς Πύλη Αξιού, ή Πύλη Βαρδαρίου βρισκόταν στα δυτικά της πόλης της Θεσσαλονίκης και αποτελούσε την δυτική είσοδο στον κεντρικό δρόμο της πόλης, στην Εγνατία. Ήταν χτισμένη από λιθοπλίνθους καθώς αποτελούσε κύριο μέρος της οχύρωσης της πόλης, ενώ σήμερα δεν σώζεται παρά μόνο στα σχέδια  των περιηγητών . Σύμφωνα με την Θεοδοσία Στεφανίδου- Τιβερίου  υποθετική και μη τεκμηριωμένη είναι η άποψη ότι η Χρυσή Πύλη επρόκειτο πρωταρχικά για μία ανεξάρτητη αψίδα, η οποία ανηγέρθη προς τιμήν των νικητών στη μάχη των Φιλίππων το 42 π.χ. , και κατά συνέπεια ότι οι δύο ανάγλυφες μορφές των ιππέων στις παραστάδες της Πύλης εικονίζουν τον Οκταβιανό και τον Αντώνιο. Η Χρυσή Πύλη χρονολογείται στις αρχές του πρώτου αιώνα μετά Χριστόν βάση επιγραφής εντοιχισμένης στο εσωτερικό της όπου αναφέρονται ονόματα αρχόντων επί των οποίων κατασκευάστηκε κάποιο έργο που όμως δεν κατονομάζεται. Όσον αφορά την οχυρωματική κατασκευαστική τεχνική της Πύλης και των εφαπτομένων σε αυτή τείχη, έχει χρησιμοποιηθεί το ίδιο ακριβώς σε ψευδοισόδομο σύστημα από λιθοπλίνθους σε δεύτερη χρήση.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ

Στην Ελληνική Πατρολογία υπάρχει ο προσδιορισμός της πύλης ως ο τόπος εκτέλεσης του Νέστωρα, συντρόφου του Αγίου Δημητρίου, από τους Ρωμαίους. Ιστορική αναφορά υπάρχει και από τον Ιωάννη Καμεινιάτη στο χρονικό του για την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το 904. Εκεί αναφέρει πως μεγάλο πλήθος κατοίκων στην προσπάθεια τους να ξεφύγουν, απέτυχαν να ανοίξουν την πύλη και ήταν τόσο συνωστισμένοι όπου επικράτησε πανικός, και φτάνοντας τους οι πολιορκητές τους εκτέλεσαν μαζικά μπροστά στην πύλη. Αναφορά υπάρχει και από τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης κατά την Νορμανδική άλωση όπου οι τοξότες ήταν στην πύλη στοχεύοντας το στρατόπεδο των πολιορκητών εκτός των τειχών.

Στην Πύλη Αξιού (Χρυσή Πύλη) κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Οθωμανοί σκότωσαν Έλληνες κατοίκους κατά τις σφαγές που έγιναν σε πολλές περιοχές της πόλης (όπως τη Ροτόντα, το Καπάνι κ.α.).

Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα ακολούθησαν διάφορες σύντομες περιγραφές όπως αυτή του Βρετανού Έντμουντ Ληκ (Edmund Leake) το 1806, ο οποίος ανέφερε πως η πύλη ήταν διακοσμημένη με κεφαλή ταύρου, κάτι που δεν συναντάται στις υπόλοιπες περιγραφές. Γνωστή είναι η αναπαράσταση του Εσπρί-Μαρί Κουζινερύ (Esprit-Marie Cousinéry) στην οποία δείχνει την πύλη μαζί με τα κτήρια του τελωνείου στην είσοδο της πόλης, και περιγράφει πως πριν την αψίδα υπήρχε προτείχισμα από το οποίο γινόταν η είσοδος στην πόλη, και περνούσε κάτω από την αψίδα η οποία βρισκόταν σε πολύ κοντινή απόσταση ,ίση με αυτό των πύργων της υστερορωμαϊκής οχύρωσης.

Advertisements

Σύμφωνα με τον Vitti, ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη για τα έτη 1787 -1797, Beaujour, το 1800 δημοσίευσε το έργο του “Tableau du Commeree de la Grece” στο οποίο αναφέρει μέσα σε όλα και χρήσιμες πληροφορίες και περιγραφές για τη Χρυσή πύλη. Δεύτερος χρονολογικά στη σειρά περιηγητής που κάνει λόγο για τη Χρυσή πύλη είναι ο Holland ο οποίος στο έργο του ,που το εκδίδει το 1815 στο Λονδίνο, αναφέρεται αναλυτικά στη θριαμβική αψίδα που ήταν ενσωματωμένη μέσα στα δυτικά τείχη εννοώντας τη Χρυσή πύλη. Ο ίδιος πιστεύει ότι ανηγέρθη μετά την μάχη των Φιλίππων προς τιμή του νικητή Οκταβιανού. Στη συνέχεια, ο επόμενος περιηγητής που θα αναφέρει στις περιγραφές του την Χρυσή πύλη, είναι ο Γάλλος M.E. Cousinery ο οποίος βασίστηκε στις διηγήσεις των προγενέστερων του (Beaujour),αλλά με περισσότερη επιστημονικότητα. Από το έργο του Cousinery ‘Voyages dans la Macedoine” ,που εκδόθηκε το 1831 ,αντλούνται πέρα από τις πληροφορίες για τη Χρυσή Πύλη και χαλκογραφίες του  M.Fauvel που συνοδεύουν το έργο του αυτό. Ακόμη ένας περιηγητής που περιγράφει τη Χρυσή πύλη είναι ο W.M. Leake στο οδοιπορικό του έργου που το εκδίδει το 1835 στο Λονδίνο ,αναφέροντας συγκεκριμένα ότι ο ίδιος μπήκε στην πόλη της Θεσσαλονίκης διαμέσου αυτής της πύλης ,καθώς και την περιγράφει λεπτομερώς.

Eζέ και Ντωμέ

Ο Γάλλος αρχαιολόγος Λεόν Εζέ (Léon Heuzey) και ο αρχιτέκτονας Ονορέ Ντωμέ (Honoré Daumet) βρέθηκαν στην Θεσσαλονίκη το 1861 ως μέρος της γαλλικής αρχαιολογικής αποστολής στην Μακεδονία. Από αυτούς προέρχεται η αναλυτικότερη περιγραφή και αναπαραστάσεις της πύλης πριν κατεδαφιστεί, στην μελέτη τους η οποία δημοσιεύτηκε στο Mission archéologique de Macédoine το 1876, και όλες οι μεταγενέστερες μελέτες σχετικά με το κτήριο της πύλης επικεντρώνονται κυρίως στο δικό τους έργο.

Στις παραστάσεις απεικονίζονται το κτίσμα, μαζί με 2 ανάγλυφα ιππέων εκατέρωθεν των πεσών της πύλης, και οι διακοσμήσεις της αψίδας με τους ρόδακες και ανθέμια. Η πύλη είναι κατασκευασμένη με λίθους διαφορετικών διαστάσεων, και οι μεγάλοι λίθοι διαχωρίζονται από άλλους μικρότερων διαστάσεων, και ο τρόπος κατασκευής της είναι ψευδοισοδομικός.

Οι δυο ανάγλυφες παραστάσεις με τους ιππείς, δεξιά και αριστερά, θεωρείται πως αποτελούσαν αναφορά στους Διόσκουρους, η λατρεία των οποίων ήταν διαδεδομένη στην Θεσσαλονίκη, τόσο τους μυθολογικούς όπου τα άλογα με τους αφιππευμένους αναβάτες αποτελεί χαρακτηριστική αναπαράσταση, όσο και τους αυτοκράτορες Μάρκο Αυρήλιο και Αντωνίνο Πίο του 2ου αιώνα για τους οποίους υπήρχε ο συμβολισμός ως οι νέοι Κάβειροι κατά τον Εζέ. Μετέπειτα εκτιμήσεις που έγιναν βάσει της αναπαράστασης των ιππέων, είναι πως η πύλη είναι ακόμα παλαιότερη και σε αυτή αναπαριστώνται οι Μάρκος Αντώνιος και Οκταβιανός Αύγουστος καθώς θεωρούνταν σωτήρες της πόλης μετά την μάχη των Φιλίππων έναντι του Βρούτου και Κάσσιου, και σε περιγραφές του 19ου αιώνα αναφέρεται και ως Αυγουστιαία πύλη. Ο συσχετισμός τους με τους Διόσκουρους θεωρείται πως λειτουργούσε και συμβολικά σε σχέση με τον χώρο στην πόλη, ως προστάτες των ναυτικών στο λιμάνι αλλά και των ταξιδιωτών. Άλλο χαρακτηριστικό της που σημειώθηκε ήταν η ύπαρξη της λατινικής επιγραφής, η οποία είναι άγνωστο αν αποτελούσε τμήμα ευρύτερης επιγραφής που δεν διασωζόταν ή ήταν μόνη της.

•  ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

 Η Χρυσή πύλη της Θεσσαλονίκης ήταν κεντρική πύλη των τειχών της Θεσσαλονίκης κατά τη ρωμαϊκή, Βυζαντινή και οθωμανική περίοδο ως και το μεγαλύτερο τμήμα του 19ου αιώνα. Κατεδαφίστηκε το 1874 από τις οθωμανικές αρχές για τη διάνοιξη επιπλέον χώρου για την είσοδο στην πόλη και βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας. Στην δεξιά εσωτερική πλευρά της Πύλης υπήρχε επιγραφή στην οποία αναφέρονται τα ονόματα έξι πολιταρχών, οι οποίοι ήταν τοπικοί άρχοντες της πόλης. Η επιγραφή θεωρείται ότι δημιουργήθηκε μαζί με την Πύλη ,και βάσει του γεγονότος ότι τα δύο το όνομα του πολιταρχών είναι ρωμαϊκά το κτίσμα θεωρείται πιθανό πώς χτίστηκε τον 2ο αιώνα μετά Χριστόν και έπειτα. Η συγκεκριμένη επιγραφή θεωρείται σημαντική για την Βιβλική Αρχαιολογία, καθώς επιβεβαιώνει την περιγραφή του ταξιδιού του Αποστόλου Παύλου στη Θεσσαλονίκη στις πράξεις των Αποστόλων της Καινής Διαθήκης περί το 50 μετά Χριστόν, όπου αναφέρονται οι πολιτάρχες. Ο όρος πολιτάρχης είναι σπάνιος και δεν συναντάται στην αρχαιότητα εκτός των Μακεδονικών πόλεων της Ρωμαϊκής περιόδου και η συγκεκριμένη επιγραφή πρόκειται για την παλαιότερη αναφορά του συγκεκριμένου θεσμού επιβεβαιώνοντας έτσι την ύπαρξη του. Έκτοτε ανακαλύφθηκαν κι άλλες επιγραφές με τέτοια αναφορά, στην Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, ωστόσο η συγκεκριμένη ήταν η πρώτη που ανακαλύφθηκε και έγινε η πιο γνωστή.

Ο λίθος στον οποίο υπήρχε η επιγραφή διασώθηκε αρχικά τον ιεραπόστολο Peter Crosby και παραδόθηκε στον βρετανό πρόξενο John E. Blunt το 1874 μετά την κατεδάφιση της Πύλης, ενώ χάθηκε ένα μικρότερο κομμάτι του που είχε σπάσει και έχει πέντε γράμματα. Στάλθηκε στο Λονδίνο και κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο το 1877, όπου εκτίθεται έκτοτε. Διασώζεται φωτογραφία της επιγραφής από το 1866 από τον Richard Wilkinson , βρετανό πρόξενο Σύρου, ενώ αποτελούσε ακόμα τμήμα της Πύλης. Κατά καιρούς υπήρξαν διαφορετικές αποδόσεις της επιγραφής από συγγραφείς οι οποίες έχουν διαφορετικά σφάλματα. Εν τέλει έγινε δυνατόν να καθοριστεί πίστα το κείμενο βάσει της ανάλυσης της φωτογραφίας της επιγραφής  που διασώζεται.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ

Κατά την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα τα έργα στον σταθμό Δημοκρατίας,[6] ανακαλύφθηκαν διάφορα κτίσματα εκατέρωθεν του δρόμου ο οποίος ήταν μπροστά από την Χρυσή Πύλη και οδηγούσε εντός της πόλης.

Η συνοικία με την ονομασία Πύλη Αξιού στην περιοχή της Ξηροκρήνης δημιουργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, βρίσκεται στην ίδια περιοχή και αποτελείται κυρίως από εργατικές κατοικίες.

Πηγές :

Χρυσή Πύλη της Θεσσαλονίκης (2022) Wikipedia. Wikimedia Foundation. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CF%81%CF%85%CF%83%CE%AE_%CE%A0%CF%8D%CE%BB%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%82 (Accessed: February 10, 2023).

Touratsoglou 1988, 11

IG X 2,1, 126. Νίγδελης 2005 ,27-28, 37 αρ.4

Vitti, 1996 , 30-41

Σάκκος, Δημοσθένης Θεοδοσίου· Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (2019). Αποκατάσταση και ανάδειξη του συγκροτήματος εργατικών κατοικιών του «Οικισμού Πύλης Αξιού».

«Ανασκαφές στο Μετρό Θεσσαλονίκης | Θέματα Αρχαιολογίας Περιοδικό Ελεύθερης Πρόσβασης». Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2020.

Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου Απρίλιος 2020, Θεσσαλονίκη όψεις μιας αρχαίας μητρόπολης, UNINERSITY STUDIO PRESS ,23-24

Για τις φωτογραφίες από το αρχείο του Γ. Πατιερίδη και Κ. Σταμάτη στον παρακάτω σύνδεσμο

https://el.travelogues.gr/travelogue.php?view=265&creator=837917&tag=370