Πηγή εικόνας: classical-music.com
Ο Richard Wagner είναι Γερμανός συνθέτης του ρομαντισμού, φιλόσοφος, μουσικολόγος και ποιητής. Έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους κλασσικούς συνθέτες, ενώ το έργο του αποτελεί αντικείμενο έρευνας και ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης μέχρι και σήμερα.
Διακρίθηκε κυρίως για τις όπερές του, οι πιο γνωστές εκ των οποίων είναι Ο Ιπτάμενος Ολλανδός, Τριστάνος και Ιζόλδη, Πάρσιφαλ και η επική τετραλογία Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν. Τα έργα του Wagner αποτελούνται από έναν μοναδικό συνδυασμό μουσικών μοτίβων και πρωτοποριακών μεθόδων, που ο συνθέτης χρησιμοποιούσε κατά τη δημιουργία τους.
Πηγή εικόνας: firstonline.info
Ο όρος συνολικό έργο τέχνης (στα γερμανικά Gesamtkunstwerk), αποτελεί βασικό στοιχείο της αντίληψης του Wagner στα έργα του. Αφορά στoν συγκερασμό διαφόρων μορφών καλλιτεχνικής έκφρασης μέσα στην ίδια όπερα. Ο Wagner επηρεάστηκε από την αρχαία ελληνική τραγωδία, η οποία ενσάρκωνε αυτό ακριβώς που και ο ίδιος επιθυμούσε. Ο όρος, ενώ δεν επινοήθηκε από τον ίδιο, ταυτίστηκε με τις όπερές του και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της φιλοσοφίας του. Το συνολικό έργο τέχνης επιφέρει μια επανάσταση, τόσο στον τομέα της όπερας, όσο και της δραματικής τέχνης και της πρόσληψής της από τον θεατή.
Στις όπερες του Wagner η ταυτόχρονη συνύπαρξη μουσικής, θεάτρου, ζωγραφικής, σκηνογραφίας, αφήγησης, ποίησης, χορού κ.α., συνθέτουν το όραμα του για το συνολικό έργο τέχνης.
Από την όπερα Πάρσιφαλ του Wagner. Σχέδιο Paul von Joukowsky Πηγή εικόνας: wikipedia.org
Ποιος είναι ο σκοπός του συνολικού έργου τέχνης;
Η ίδια η έννοια σημαίνει πολλά περισσότερα από το άθροισμα διαφόρων μορφών τέχνης επί σκηνής. Επιφέρει μια ρήξη με το παρελθόν και συμβολίζει την έλευση μιας νέας εποχής. Η καινοτομία του έγκειται στο ότι γεφυρώνει τη σχέση που μπορεί να έχει η τέχνη με την επίτευξη κοινωνικής συνοχής. Όταν όλες οι μορφές τέχνης συνυπάρχουν πάνω στην σκηνή, ο κάθε θεατής μπορεί να εστιάζει στην τέχνη που επιθυμεί και προτιμά. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια ελευθερία προτιμήσεων και προάγεται η ιδέα ότι διαφορετικές προτιμήσεις μπορούν να συνυπάρχουν, χωρίς να αλληλοαποκλείονται.
Ωστόσο, σε φιλοσοφικό επίπεδο, υπάρχουν δύο αντιμαχόμενες πλευρές, σχετικά με την αποστολή που καλείται να φέρει εις πέρας το συνολικό έργο τέχνης. Η μία υποστηρίζει ότι η ταυτόχρονη παρουσία διάφορων μορφών τέχνης αντανακλά μια κατάσταση σύμπνοιας και ομοφωνίας. Εμπλουτίζει με νέα μέσα τον τρόπο πρόσληψης της τέχνης και σαν γνήσιο καλλιτεχνικό έργο, μας ανοίγει νέους δρόμους ερμηνείας και κριτικής. Από την άλλη, πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι το συνολικό έργο τέχνης αποτελεί μια βίαιη, ολοκληρωτική ολοποίηση των διαφορετικών καλλιτεχνικών στοιχείων. Υπό αυτό το πρίσμα, το συνολικό έργο τέχνης φαίνεται σαν να συμβαδίζει με την χειραγώγηση του ατομικού από το συνολικό.
Nietzsche εναντίον Wagner
Friedrich Nietzsche Πηγή εικόνας: medium.com
Ο Γερμανός φιλόσοφος Friedrich Nietzsche, ο οποίος υπήρξε θαυμαστής και θερμός υποστηρικτής του έργου του Wagner, κατέληξε να ασκεί οξύτατη κριτική στο συνολικό έργο τέχνης και να αμφισβητεί τις ιδέες του συνθέτη. Η έναρξη της μεταξύ τους κόντρας, φαίνεται να είναι οι αντισημιτικές απόψεις του Wagner, τις οποίες ο Nietzsche, φυσικά, δεν ασπαζόταν. Ταυτόχρονα, ο Nietzsche επιτέθηκε στην ιδέα της ολοποίησης της τέχνης, που αναφέραμε και παραπάνω, θεωρώντας ότι με το συνολικό έργο τέχνης καταπνίγεται η προσωπική σκέψη και άποψη του θεατή και το ατομικό υποτάσσεται στο συνολικό. Ο Nietzsche αμφισβητεί την καλλιτεχνική γονιμότητα του έργου του Wagner, αλλά και ειδικότερα το κατά πόσο το έργο του μπορεί να είναι γόνιμο για το πνεύμα του θεατή. Με αυτόν τον τρόπο, αμφισβητεί τα δύο βασικότερα σημεία που επιθυμεί να αναδείξει το συνολικό έργο τέχνης.
Πηγή εικόνας: letraslibres.com
Ένα έργο τόσο μεγαλεπήβολο όσο αυτό του Wagner, είναι συνηθισμένο να διχάζει, να εγείρει και αντικρουόμενες απόψεις, ειδικά σε συνδυασμό με την πολυτάραχη ζωή του συνθέτη και τη στροφή του σε συντηρητικές απόψεις. Αν εξετάσουμε μουσικά το ζήτημα, ο Wagner παραμένει ένας από τους πιο πρωτοποριακούς συνθέτες, που με το έργο του προετοίμασε το έδαφος για τις σημαντικότερες μουσικές εξελίξεις του επόμενου αιώνα. Με τη συνθετική του ιδιοφυΐα μεταμόρφωσε τον κόσμο της όπερας και διεύρυνε τους ορίζοντες της, μέχρι τότε, κλασσικής μουσικής. Η χρήση, για παράδειγμα, του καθοδηγητικού μοτίβου, δηλαδή ενός συγκεκριμένου μουσικού μοτίβου που θα συνδέεται με έναν συγκεκριμένο ήρωα, αποτελεί μία από τις πιο επαναστατικές ιδέες του, που συνδέουν τη δραματουργία με τη μουσική.
Η πρωτοπορία του Wagner γίνεται αισθητή μέχρι και σήμερα. Αν το σκεφτούμε, το διαδίκτυο αποτελεί μια εξελιγμένη μορφή του συνολικού έργου τέχνης. Για τους χρήστες του διαδικτύου, η χρήση και σύνθεση πολλών διαφορετικών μέσων, με στόχο τη δημιουργία ενός εμπλουτισμένου συνόλου, αποτελεί καθημερινότητα. Το διαδίκτυο με την καλλιτεχνική αξιοποίηση των πλούσιων δυνατοτήτων του αποτελεί το ψηφιακό συνολικό έργο τέχνης, το οποίο με τη σειρά του αλλάζει ριζοσπαστικά τον συνηθισμένο τρόπο πρόσληψης του θεατή, ακριβώς όπως έκανε ο Wagner με τις όπερές της εποχής του.
Πηγή εικόνας: medinart.eu
Πηγές:
Αντωνόπουλος Θ., Ρίχαρντ Βάγκνερ, ο Απόλυτος. Ανακτήθηκε από: https://www.lifo.gr/culture/music/riharnt-bagkner-o-apolytos
Ρίχαρντ Βάγκνερ. Ανακτήθηκε από: https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Wagner
Nietzsche contra Wagner. Ανακτήθηκε από: https://en.wikipedia.org/wiki/Nietzsche_contra_Wagner
