Είναι γεγονός πως η Ευρώπη από την καλλιτεχνική περίοδο της Αναγέννησης και ύστερα, διαπνεόμενη από μία οργιώδη φρενίτιδα ως προς την αδιάκοπη έκρηξη καλλιτεχνικών συσσωματώσεων και πρωτοποριών, αποτέλεσε το εύφορο έδαφος όπου ευδοκίμησε και το περιορισμένα γνωστό αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρον ρεύμα του Βερισμού. Ο Βερισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη verismo που σημαίνει ρεαλισμός, αληθινός. Κοιτίδα αυτού του καλλιτεχνικού ρεύματος υπήρξε η Ιταλία, και το καλλιτεχνικό αυτό ρεύμα φώλιασε σε πολλαπλές καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις όπως τη λογοτεχνία, τη μουσική και λιγότερο τις εικαστικές τέχνες.
Αρχικά, το κίνημα του βερισμού θεμελιώθηκε πάνω σε ένα εύρος βασικών σημείων. Το πρώτο από αυτά είναι η αλληλένδετη σχέση του με τις προοπτικές και τον πυρήνα του ρεαλισμού, το οποίο κυοφορήθηκε και το ίδιο στην Ιταλία. Με άλλα λόγια, στοχεύει στην αυθεντική και ειλικρινή απεικόνιση της καθημερινής ζωής και εστιάζει στην βίωση της ζωης μέσα από τις πολύπλοκες υποκειμενικότητες των απλών, φτωχων και λαϊκών στρωμάτων του ιταλικού νότου, τις εμπειρίες τους, δηλαδή στις ιστορίες του μέσου αφανούς ήρωα, που ανάγεται σε άμεσο πρωταγωνιστή των καλλιτεχνικών έργων. Ακόμη, δεν απουσιάζει η αποτύπωση της εξαθλίωσης, της φτώχειας, των στερήσεων και της πάλης με τα εκάστοτε συστήματα οργανωμένης ανισότητας, που παρατίθενται ερμηνευτικά με συνειρμικές καθιζήσεις στον αυτοαναιρούμενο τους εσωτερικό κόσμο. Αξιοσημείωτο είναι ότι με την άνοδο του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι στην Ιταλία, το κίνημα και οι εκπρόσωποι του Βερισμού φιμώθηκαν και εξαφανίστηκαν εντελώς από το καλλιτεχνικο προσκήνιο. Θάφτηκαν κάτω από τα ολοκληρωτικά εθνικόφρονα προτάγματα, τα οποία υπονόμευαν οι άκρως ανατρεπτικοί και συνάμα ρεαλιστικοί πειραματισμοί του κινήματος.
Ι. Λογοτεχνία
Ο βερισμός βρήκε σε μεγάλο βαθμό έκφραση στο πεδίο της λογοτεχνίας. Καίρια επιρροή δέχτηκε από τα ερεθίσματα και τις κυματώσεις του προϋπάρχοντος ρεύματος του ρεαλισμού που καίριος εκπρόσωπος του υπήρξε ο Ονόρε ντε Μπαλζάκ και του κινήματος του νατουραλισμού, όπου απογειώθηκε με την συγγραφική δράση του Εμιλ Ζολά. Πολλοί ισχυρίζονται ότι παρουσιάζει συγγενική σχέση με την εξέλιξη της πτυχής της ηθογραφίας στην ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Σκαπανείς του ρεύματος αυτού στην λογοτεχνια υπήρξαν οι συγγραφείς Λουίτζι Καπουάνα και Τζιοβάνι Βέργκα από την Σικελία και η Γκράτσια Ντελέντα από την Σαρδηνία. Το κίνημα του βερισμού οφείλει την διασημότητά του στην συλλογή διηγημάτων του Λουίτζι Καπουάνα «Πορτραίτα Γυναικών» (Profili di donne) που κυκλοφόρησε το 1877. Βασικό χαρακτηριστικό των αφηγήσεων τους ήταν η χρήση άμεσης, λιτής αφήγησης, και η επινόηση διαλόγων που ήταν πολύ ρεαλιστικοί. Επεδίωκαν μία αυθεντική καταγραφή της ταξικής πραγματικότητας του λαού, με τρόπο που εξαφανιζόταν η παρουσία του συγγραφικού υποκειμένου, και επικρατούσε απόλυτη αμεσότητα και παραστατικότητα.
“Από το ώριμο ύφος του Τζιοβάνι Βέργκα, η πλοκή των ιστοριών δεν κυριαρχείται πλέον από τον εθνικό πατριωτισμό, τον ιδεαλισμό του Risorgimento, ή τα θέματα του ρομαντισμού, αλλά από τον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση, τη ζωή των αγροτών και των ψαράδων, ενώ αρκετά συχνά εστιάζεται στη ζωή στις μεγάλες και μαυρισμένες πλαγιές της Αίτνας” Γεώργιος Χ. Σχορετσανίτης, περί του μανιφέστου του βερισμού
Advertising
ΙΙ. Μουσική
Αξιοσημείωτη είναι η δημιουργία των εκπροσώπων του βερισμού ως προς την σύνθεση και μάλιστα ιδίως στον χώρο του λυρικού θεάτρου, την όπερα. Πιο αναλυτικά, πολλοί σπουδαίοι συνθέτες και τενόροι όπως οι Πιέτρο Μασκάνι και Ρουτζέρο Λεονκαβάλο. Το πρώτο έργο ορόσημο του βερισμού απετέλεσε η Καβαλερία Ρουστικάνα του Μασκάνι, που παρουσιάστηκε στα 1890. Ωστόσο, ο πιο καταξιωμένος εξ αυτών υπήρξε ο διάσημος Πουτσίνι με τις περίφημες όπερες «Λα Μποέμ», «Τόσκα», «Μαντάμα Μπατερφλάι». Η βεριστική όπερα αποτελεί μία εκκωφαντική εναντίωση στην κατίσχυση του βαγκνερικού ιδεαλισμού και το συμφωνικό σχόλιο. Όπως η λογοτεχνία έτσι και η όπερα στον βερισμό, αναδεικνύουν έργα που πραγματεύονται την αντικειμενικη απεικόνιση της καθημερινότητας των απλών λαικων ανθρώπων, με τις δυσχέρειες που καθημερινά βιώνουν.
Οι βεριστικές όπερες δεν επικεντρώνονταν σε θεούς, μυθολογικές μορφές ή βασιλιάδες, αλλα γενικότερα στον σύγχρονο άνδρα και γυναίκα, και στα προβλήματα τους, φυλετικης, ρομαντικής ή και βίαιης φύσης.
Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό ότι ο βερισμός αποτέλεσε ένα καθοριστικό ρεύμα στους τομείς της όπερας και της λογοτεχνίας και υπήρξε το μεταιχμιακό στάδιο ανάμεσα στον ρομαντισμό και τον ρεαλισμό, ενώ υπήρξε η κατευθυντήρια δύναμη χάρη στην οποία, χάραξε την πορεία του το κινηματογραφικό κίνημα του ιταλικού νεορεαλισμού με έμφαση στην εργατική προλεταριακή πραγματικοτητα, όπως απαθανατίστηκε από σκηνοθέτες όπως ο Αντονιόνι. Την περίοδο του βερισμού, παρήχθηκε πολύτιμο καλλιτεχνικό έργο υψηλής καλλιτεχνικής, αισθητικής και πολιτικής αξίας, ενώ το πιο αξιέπαινο γνώρισμά του είναι η αόρατη διασύνδεση με το πολιτικό, επανανοηματοδοτώντας την τέχνη ως φύσει αντισυστημική προοπτική.
Πηγές:
Σχορετσανίτης, Ν. (2017). Περι του μανιφέστου του βερισμού, ανάκτηση από frear.gr (21-09-2025)
Ζυμβραγάκης, Α. (2015). Ο βερισμός στη Λογοτεχνία, ανάκτηση από e-didaskalia.blogspot.gr (22-09-2025)
Βασιλειάδης, Σ. (2020). Η ιταλική όπερα του 19ου αιώνα, ανάκτηση από ο κύριος μουσικός, dimandron.sites.sch (21-09-2025)
