Το ζήτημα της οικονομικής κρίσης έχει απασχολήσει μεγάλο μέρος της ερευνητικής κοινότητας σε αρκετούς επιστημονικούς κλάδους, όπως αυτόν της οικονομίας, της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας. Η οικονομική κρίση μπορεί να διευρύνει τις οικονομικές ανισότητες στις κοινωνίες, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο για φτωχή ψυχική υγεία. Τα χρέη, οι οικονομικές δυσκολίες και τα προβλήματα κάλυψης των εξόδων του σπιτιού οδηγούν σε ψυχολογικά προβλήματα. Μάλιστα, όσο περισσότερα χρέη, τόσο υψηλότερος ο κίνδυνος για τις κοινές ψυχικές διαταραχές, όπως το άγχος ή η κατάθλιψη (Wahlback & McDaid, 2012).
Επακόλουθο της οικονομικής κρίσης είναι η ανεργία, δηλαδή η ακούσια μη ενασχόληση με κάποια εργασία. Φυσικά, όσοι άνθρωποι δεν εργάζονται από επιλογή, δεν αντιμετωπίζουν τις ίδιες ψυχολογικές επιπτώσεις με τους ανέργους.
Απόλυση, ανεργία και επιπτώσεις
Η απώλεια της εργασίας, ειδικά όταν αυτή συμβαίνει απροσδόκητα, συνδέεται με αισθήματα προδοσίας και θυμού. Πλήττει την ποιότητα της κοινωνικής ζωής του ατόμου, οδηγεί σε έλλειψη άνεσης, μειώνει την αίσθηση του ανήκειν και την παραγωγικότητα. Η απώλεια μιας δουλειάς ερμηνεύεται ως μία μετάβαση στην κοινωνική κλίμακα, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή της αίσθησης του εαυτού, της ταυτότητας, της κοινωνικής αναγνώρισης και της καθημερινής ρουτίνας.
Το άτομο που απολύθηκε δυσκολεύεται να προσδιορίσει τον εαυτό του όπως επιθυμεί, διότι μαζί με την εργασία χάνει και ένα κομμάτι της ταυτότητάς του. Η ανεργία σχετίζεται επίσης με το στίγμα. Η απάντηση «τίποτα» στην ερώτηση «εσύ με τι ασχολείσαι» μπορεί να καταστεί ιδιαίτερα επιβαρυντική για την αυτοεκτίμηση. Το στίγμα αυξάνεται όσο επεκτείνεται το χρονικό διάστημα της ανεργίας.
Πλήγμα υφίστανται όμως και οι ίδιες οι βάσεις της ζωής. Αυτό γίνεται εύκολα κατανοητό αν αναλογιστούμε πως η εργασία προσδιορίζει την ιστορία, το παρόν, αλλά και το μέλλον του ανθρώπου. Οι σπουδές, η πολύωρη προϋπηρεσία, η εργασία και τα σχέδια για το μέλλον, π.χ. προαγωγή ή εξοικονόμηση χρημάτων για κάποια επένδυση, κλονίζονται με την απόλυση.
Επιπλέον η ανεργία έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με:
- καταθλιπτική διάθεση
- άγχος
- απελπισία
- απάθεια
- αδυναμία αντιμετώπισης προβλημάτων
- χρήση ουσιών
- αυτοκτονία
- υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων
- υψηλότερα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας
Η ανεπαρκής εργασία
Η επίδραση της ανεπαρκούς εργασίας, όπως είναι η μερική απασχόληση, μοιάζει περισσότερο με την ανεργία παρά με την εργασία. Ένας άνθρωπος που απολύθηκε από μία δουλειά στην οποία αφιέρωσε μεγάλο κομμάτι της ζωής του, δεν κερδίζει ιδιαίτερα ψυχολογικά οφέλη από μία εργασία κατώτερη των προσδοκιών και των δεξιοτήτων του. Ίσα ίσα, αυτή μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στην αυτοεκτίμησή του.
Έχει υποστηριχθεί ότι όσο πιο παρατεταμένη είναι η έλλειψη εργασίας, τόσο δυσκολεύονται τα άτομα να μεταβάλουν τη διάθεσή τους όταν βρουν δουλειά. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της ανεργίας δεν πρέπει να υποτιμώνται όταν συγκρίνονται με τις υλικές. Η απώλεια των ψυχολογικών κερδών, είναι εξίσου σημαντική με την απώλεια του εισοδήματος στην υγειά του ατόμου.
Η οικονομική κρίση
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, οι πληθυσμοί που μένουν άνεργοι δεν παρουσιάζουν τόσο έντονα συμπτώματα στην ψυχική τους υγεία. Αντίθετα, έχει βρεθεί πως περισσότερα προβλήματα παρουσιάζουν οι άνεργοι που βρίσκονται σε περιοχές με οικονομική ευρωστία (Clark, 2003). Η σκέψη του ότι η προσωπική ανεργία είναι αποτέλεσμα της γενικότερης κατάστασης -εξωτερικός παράγοντας- και όχι της ανικανότητας του ατόμου -εσωτερικός παράγοντας- μοιάζει να είναι προστατευτική για την αυτοεικόνα.
Παρ’ όλα αυτά, το άδικο μιας απόλυσης σε περιόδους οικονομικής κρίσης και οι μειωμένες προοπτικές για εύρεση εργασίας αυξάνουν τον θυμό και την απελπισία των ανέργων. Οι κοινωνικές προσδοκίες πιέζουν το άτομο να βρει εργασία, ενώ εκείνο αισθάνεται αποθαρρυνμένο και απογοητευμένο. Το σίγουρο είναι πως η απόλυση και η συνακόλουθη ανεργία απαιτούν μεγάλα αποθέματα ανθεκτικότητας και υπομονής, ώστε ο άνθρωπος να αναδιαμορφώσει τη ζωή του.
Βιβλιογραφία:
Clark, A. (2003). Unemployment as a social norm: Psychological evidence from panel data. Journal of Labor Economics, 21, 323-351.
Conroy, M. (2010). A qualitative study of the psychological impact of unemployment on individuals. Masters Dissertation, Dublin Institute of Technology.
Creed, P., & Johnston, Κ. (2001). Self-esteem and self-efficacy outcomes for unemployed individuals attending occupational skills training programs. Community, Work & Family, 4, 285-303.
Giuntoli, G., Hughes, S., Karban, K., & South, J. (2015). Towards a middle range theory of mental health and well-being effects of employment transitions: Findings from a qualitative study on unemployment during the 2009–2010 economic recession. Health, 19(4), 389–412.
Neimeyer, R. A. (2006). Ν’ αγαπάς και να χάνεις: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια. Εκδόσεις: Κριτική.
Wahlbeck, K., & McDaid, D. (2012). Actions to alleviate the mental health impact of the economic crisis. World Psychiatry, 11(3), 139-145.
