Το Binge-watching, δηλαδή η μαραθώνια παρακολούθηση τηλεοπτικών σειρών ή ταινιών, έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ψυχαγωγίας του ανθρώπου. Αν και προσφέρει στιγμές χαλάρωσης και απόδρασης από την καθημερινότητα, η υπερβολική παρακολούθηση μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές εθισμού, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική και σωματική υγεία των ατόμων.
Η ψυχολογία πίσω από το binge-watching
Η συνεχής παρακολούθηση σειρών και ταινιών προκαλεί την απελευθέρωση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, μιας ουσίας που έχει σχέση με την αίσθηση ευχαρίστησης. Αυτό δημιουργεί έναν κύκλο επιβράβευσης στον εγκέφαλό μας, ενισχύοντας την επιθυμία για περαιτέρω θέαση. Οι σειρές συνήθως γράφονται έτσι ώστε να υπάρχουν cliffhangers στο τέλος κάθε επεισοδίου. Με άλλα λόγια, ένα αφηγηματικό τέχνασμα όπου ένα επεισόδιο ή σκηνή τελειώνει σε μια κρίσιμη, αγωνιώδη στιγμή, αφήνοντας τον θεατή χωρίς να γνωρίζει τι θα συμβεί στη συνέχεια. Έτσι του προκαλεί έντονη αγωνία και δεν μπορεί να μη δει το επόμενο επεισόδιο. Τα cliffhangers στο τέλος των επεισοδίων λειτουργούν ως κίνητρο για να συνεχίσει ο θεατής να βλέπει κι άλλο. Ενώ οι αλγόριθμοι των streamings υπηρεσιών προτείνουν συνεχώς νέο περιεχόμενο, ενισχύοντας τη συμπεριφορά αυτή.
Συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία
Η μαραθώνια παρακολούθηση σειρών μπορεί αρχικά να φαίνεται ως ένας αθώος τρόπος χαλάρωσης. Ωστόσο η υπερβολή ενέχει κινδύνους για την ψυχική αλλά και τη σωματική υγεία. Οι ώρες που περνά κανείς μπροστά από την οθόνη, συχνά χωρίς διαλείμματα, μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχές του ύπνου εξαιτίας της έκθεσης στο μπλε φως και της υπερδιέγερσης του εγκεφάλου. Η έλλειψη ξεκούρασης επηρεάζει τη συγκέντρωση, τη διάθεση και τη συνολική ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας του ατόμου. Παράλληλα, η καθιστική ζωή που συνοδεύει το binge-watching έχει άμεση σχέση με τη γενικότερη αδράνεια του σώματος. Αυτό μακροπρόθεσμα μπορεί να επιβαρύνει τη φυσική κατάσταση.
Όσον αφορά την ψυχική υγεία, η υπερβολική ενασχόληση με σειρές και ταινίες μπορεί να εντείνει το αίσθημα απομόνωσης καθώς είναι ένας επίπλαστος κόσμος και απομακρύνει το άτομο από την πραγματικότητα. Συχνά λειτουργεί ως μηχανισμός αποφυγής για άτομα που ήδη βιώνουν άγχος, μοναξιά ή κατάθλιψη. Όσο πιο έντονη είναι η συναισθηματική δυσφορία ενός ατόμου, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να καταφύγει στο binge-watching ως προσωρινή ψυχική ανακούφιση. Αυτή η στρατηγική προσωρινής ανακούφισης από το άγχος ή τις δυσάρεστες σκέψεις ενδέχεται πιθανότατα να επιτείνει τα προβλήματα αντί να τα λύσει.
Πρόληψη και αντιμετώπιση του Binge-watching στους εφήβους
Στην εφηβική ηλικία, όπου η προσωπικότητα του εφήβου είναι σε φάση διαμόρφωσης, το binge-watching μπορεί να αποκτήσει χαρακτήρα εθιστικής συμπεριφοράς με σημαντικές συνέπειες. Οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι, καθώς οι μηχανισμοί αυτορρύθμισης και ελέγχου δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί πλήρως. Παράλληλα, η ανάγκη για διαφυγή από το άγχος, τη μοναξιά ή την εσωτερική σύγκρουση ενισχύει την παθητική κατανάλωση ψηφιακού περιεχομένου.
Η πρόληψη βασίζεται κυρίως στη δημιουργία ενός ισορροπημένου καθημερινού προγράμματος, όπου η χρήση οθονών εντάσσεται με όρια και νόημα. Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο μέσα από τη σταθερή, αλλά όχι αυταρχική, θέσπιση ορίων. Καλό θα ήταν επιπλέον να ενισχύουν εναλλακτικές δραστηριότητες όπως ο αθλητισμός. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αποφευχθεί ο εθισμός όχι μόνο στο binge-watching αλλά γενικά στα media. Η κατανόηση των λόγων που ωθούν τον έφηβο σε αυτήν τη συμπεριφορά είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή. Γι’ αυτό η καλή επικοινωνία με τον έφηβο είναι η βάση για όλα. Σε περιπτώσεις που η κατάσταση δείχνει να ξεφεύγει, είναι σημαντικό η οικογένεια να συμβουλεύεται έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Πρόληψη και αντιμετώπιση του Binge- watching στους ενήλικες
Το binge-watching στους ενήλικες αποτελεί συχνά έναν τρόπο αποφόρτισης από τη ρουτίνα ή τις ψυχολογικές πιέσεις της καθημερινής ζωής. Η πρόληψη βασίζεται στον λόγο για τον οποίο το binge-watching μας προκαλεί συναισθήματα χαλάρωσης. Αποτελεί άραγε συνειδητή επιλογή ψυχαγωγίας ή παθητική συνήθεια φυγής;
Αρχικά, θα ήταν ωφέλιμο το άτομο να δώσει προσοχή στις καθημερινές του συνήθειες και ανάγκες. Ίσως θα βοηθούσε η καταγραφή της καθημερινότητας σε ένα ημερολόγιο. Είναι σημαντικό να δίνουμε την απαραίτητη προσοχή στον εαυτό μας παρόλο που είναι πολύ εύκολο να τον παραμελήσουμε εξαιτίας των προβλημάτων μας. Μετά την παρατήρηση των αναγκών, βασικό είναι να δίνει κανείς χώρο και χρόνο για προσωπική επαφή και δραστηριότητες που επωφελούν την ψυχική και σωματική υγεία. Σε περιπτώσεις όπου το binge-watching είναι το μοναδικό μέσο συναισθηματικής εκτόνωσης, είναι σημαντικό το άτομο να αναζητήσει ψυχολογική στήριξη. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να ανακαλύψει πιο υγιείς τρόπους σύνδεσης με τον εαυτό του και τους άλλους. Η ισορροπημένη χρήση της ψυχαγωγίας δεν αποκλείει την απόλαυση, αλλά προϋποθέτει επίγνωση και μέτρο.
