Η εφηβεία είναι μια από τις δυσκολότερες περιόδους των παιδιών αλλά και των γονέων, καθώς συμβαίνουν αρκετές βιολογικές αλλαγές, οι οποίες προβληματίζουν το παιδί, το αιφνιδιάζουν και το μπερδεύουν. Η δυναμική της σχέσης με τους γονείς αλλάζει και διέπεται από ένα πρωτόγνωρο κλίμα. Αμφότεροι προσπαθούν να συμβαδίσουν σε ένα μονοπάτι, όπου ο καθένας κοιτάει προς διαφορετική κατεύθυνση.
Οι συγκρούσεις
Χαρακτηριστικές είναι οι εντάσεις μέσα στις οικογένειες, ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς σχεδόν σε καθημερινή βάση. Ο έφηβος προσπαθεί να αυτονομηθεί και να διαχωριστεί από τους γονείς του, σε μια προσπάθεια να αναδείξει ότι πλέον δεν είναι παιδί και ότι μπορεί να τα καταφέρει μόνος του. Η αίσθηση παντοδυναμίας που τους χαρακτηρίζει γίνεται φανερή μέσα από καθημερινές τους συμπεριφορές, οι οποίες αποτελούν και την αφορμή των συγκρούσεων. Έπειτα, η επιθυμία τους να φύγουν από τους γονείς, να βρουν τον δικό τους δρόμο, εκφράζεται επίσης με συγκρούσεις. Διότι οι γονείς είναι ναι μεν πολύ σημαντικοί για αυτούς, αλλά οι ίδιοι πρέπει να αυτονομηθούν. Οι συγκρούσεις είναι αποτέλεσμα πένθους, και το πένθος είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης, μία αναπόφευκτη συνθήκη. Γονείς και παιδιά βιώνουν τον αποχωρισμό.
Η σύγκρουση είναι ο ‘άγαρμπος’ τρόπος των εφήβων να θέσουν τα δικά τους όρια
Διαπραγματεύονται το ‘μαζί’ και το ‘χώρια’ ταυτόχρονα, την αυτονόμηση αλλά και τη διατήρηση των σχέσεων. Αυτό αντικατοπτρίζεται στην καθημερινότητα με καβγάδες, όπως για παράδειγμα το μάζεμα του δωματίου. Ο έφηβος μπορεί να ορίσει ο ίδιος το τι θα κάνει με τον προσωπικό του χώρο, χωρίς να διαταράξει τη σχέση με τους γονείς του.
Η αντίπερα όχθη
Στην μία πλευρά έχουμε τους έφηβους να παλεύουν για την ανεξαρτησία τους με έναν οδυνηρό τρόπο, και από την άλλη υπάρχουν οι γονείς, οι οποίοι προσπαθούν για μα όσο πιο δυνατή ομαλή καθημερινότητα και συμβίωση. Την ίδια στιγμή έχει ενδιαφέρον να δούμε τα πράγματα από την σκοπιά των γονιών. Τα παιδιά ζητούν να προχωρήσουν χωρίς τους γονείς.
Από πού πηγάζει η ανάγκη των γονιών να τα ελέγχουν καθ’ όλη αυτή τη διαδικασία αποχωρισμού;
Πως είναι δυνατόν το παιδί να χτίσει μια ταυτότητα ξεχωριστή από τη δική μας; Ξαφνικά οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με ζητήματα που άπτονται των δικών τους εσωτερικών αναγκών και το πεδίο των συγκρούσεων με του εφήβους ρίχνει φως στα δικά τους άδυτα. Αναδύεται λοιπόν ένα ζήτημα ταύτισης των γονέων με τα παιδιά. Ερωτήματα όπως ‘ ξαναζούμε την εφηβεία;’ , ‘είναι μια κόντρα;’, ‘ποιοι είμαστε;’, απασχολούν συνειδητά ή ασυνείδητα τους γονείς. Οι ενδεχόμενες εξηγήσεις για τις υφιστάμενε συγκρούσεις, είναι πάρα πολλές και ο καθένας μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του σε μία ή περισσότερες.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι μία σύγκρουση γονιών εφήβων δεν έχει αποκλειστικά τις ρίζες της στην ‘κακή συμπεριφορά του παιδιού’, στην ανυπακοή του στους κανόνες, στην αργοπορία ή στον θυμό του. Όλα αυτά είναι στάσεις των εφήβων που κρούουν τον κώδωνα ότι το παιδί ξεκινά να διαβαίνει το δικό του μονοπάτι. Και σε αυτό το σημείο, μια πιο λειτουργική στάση των γονιών θα ήταν να αναρωτηθούν πώς αισθάνονται οι ίδιοι για όλο αυτό. Αντί να δώσουν το πράσινο φως για να μετατραπεί η σχέση τους με τα παιδιά σε πεδίο μάχης.
Η φάση της «επαναπροσέγγισης» στην εφηβεία
Στην εφηβεία γίνεται επανάληψη των τριών πρώτων χρόνων ζωής όπου βασικό στοιχείο είναι ο αποχωρισμός και η εξατομίκευση. Η διαφορά τώρα είναι η βιολογική ανάπτυξη. Η σημασία της επαναπροσέγγισης έγκειται στο ότι οι γονείς είναι εδώ για να υποστηρίξουν το παιδί, διότι κάποια στιγμή θα γυρίσει, ύστερα από την επανάστασή του. Επαναπροσέγγιση σημαίνει να υιοθετήσουμε μια στάση διαφορετική από την συνηθισμένη.
Δέχομαι το παιδί με την αγωνία του, η οποία είναι ότι ναι μεν θέλει να φύγει αλλά είναι και δύσκολο και ταυτόχρονα δίνουμε και μια ώθηση για να τα καταφέρει. Οι γονείς αποτελούν την δικλείδα ασφαλείας των παιδιών, την σωσίβια λέμβο που θα μπορούν να πιαστούν σε μια δύσκολη στιγμή. Η συμβολή των ορίων σε αυτή τη φάση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς οι έφηβοι έχουν την ανάγκη να αισθάνονται ότι στις δικές τους προσπάθειες αυτονόμησης, υπάρχει ένα δίχτυ ασφαλείας , κάποιος τους κρατά. Ωστόσο, τα όρια είναι χρήσιμο να μπαίνουν στη συμπεριφορά κι όχι στα συναισθήματα.
Ο έφηβος έχει ανάγκη να γίνει κατανοητός, σε μία περίοδο που τους βλέπει όλους σαν εχθρούς
Το αναπτυξιακό ζητούμενο που προκύπτει τελικά είναι εάν οι γονείς και οι έφηβοι αντίστοιχα είναι έτοιμοι για αυτή τη διαδικασία που σηματοδοτεί μια αλλαγή αλλά και μια απώλεια. Οι γονείς μπορούν να τα καταφέρουν όταν αισθάνονται ότι το παιδί τους φεύγει; Οι έφηβοι από την άλλη είναι αρκετά δυνατοί για να επαναστατήσουν ώστε να αυτονομηθούν αλλά την ίδια στιγμή να μην νιώθουν την εγκατάλειψη των γονιών; Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση. Στο συνεχές που ονομάζεται ανάπτυξη, οι γονείς ακροβατούν στην μία άκρη και οι έφηβοι στην άλλη. Με μικρά και σταθερά βήματα και μία καλή συνεννόηση για την διαδρομή που θα ακολουθήσουν είναι εφικτό να βρεθούν στη μέση τους συνεχούς χωρίς να παραπατήσουν και να βρεθούν μετέωροι, να του κρατά μόνο μια κλωστή.
