Ελευθερία και Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία
Ένας από τους κατεξοχήν πυλώνες γύρω από τους οποίους αναπτύσσεται η θεωρία της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας είναι η ελευθερία.
Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό όταν ακούμε την λέξη αυτή, πολύ πιθανό να είναι η επέτειος της 25ης Μαρτίου που η χώρα μας απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Σίγουρα η ελευθερία έχει να κάνει με την δύναμη της συλλογικότητας και του δικαιώματος μιας χώρας να δρα ως ανεξάρτητη και αυτόνομη, όμως σήμερα δεν θα μιλήσουμε για αυτού του είδους την ελευθερία.
Πιο συγκεκριμένα θα ασχοληθούμε με την προσωπική ελευθερία του καθενός μας, ξεκινώντας από ένα απλό αλλά πολύ σημαντικό ερώτημα:
Τι σημαίνει για μας ελευθερία;
Πριν προχωρήσουμε παρακάτω, θα κάνουμε ένα μικρό διάλλειμα για να μιλήσουμε λίγο για την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και για το νόημα της ελευθερίας μέσα σε αυτήν. Δημιουργός και βασικός υποστηρικτής αυτής της ψυχοθεραπευτικής μεθόδου είναι ο ένας και μοναδικός Irvin Yalom, θέτοντας 4 βασικούς πυλώνες γύρω από τους οποίους αυτή στηρίζεται. Ο ψυχίατρος αυτός υποστήριξε πρώτος ότι προκειμένου να φτάσουμε στην λύση των προβλημάτων που μας απασχολούν χρειάζεται μόνο να βάλουμε στην άκρη τις έγνοιες της καθημερινότητας και να σκεφτούμε σε βάθος την υπαρξιακή μας συνθήκη, η οποία απαρτίζεται κατά βάση από την ελευθερία του ατόμου.
Με πιο απλά λόγια, σε αυτό το μοντέλο θεραπείας που κύριο ρόλο διαδραματίζει η έννοια της ελευθερίας, δεν μας ενδιαφέρει τόσο το πως φτάσαμε στο σημείο να είμαστε «κατασκευασμένοι» όπως είμαστε, αλλά το γεγονός ότι είμαστε αυτοί που είμαστε.
Ελευθερία και προσωπική ελευθερία
Ας προχωρήσουμε λίγο βαθύτερα, μετά από τους πολλαπλούς και σκληρούς αγώνες των προγόνων μας, είμαστε στην ευχάριστη και προνομιακή θέση σήμερα να είμαστε ελεύθεροι με ότι αυτό συνεπάγεται. Μπορούμε να σηκωθούμε το πρωί, να βγούμε μια βόλτα, να πάμε στην δουλειά μας ή να κάτσουμε σπίτι μας χωρίς να έχουμε κάποιον που μας υποχρεώνει να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Η ελευθερία όμως δεν υπάρχει μόνο σε συλλογικό επίπεδο αλλά και σε προσωπικό. Κατά πόσο κάνουμε τα πράγματα που θέλουμε στην ζωή μας και πιο συγκεκριμένα την κάθε μέρα που ξυπνάμε είναι θέμα προσωπικής ελευθερίας. Είμαστε ελεύθεροι με όλη την σημασία της λέξης να κάνουμε ότι επιθυμούμε και όμως πολύ συχνά μένουμε μόνο στην απόφαση ή προβάλλουν μπροστά σαν δικαιολογία για την στάση μας, την πιο συνηθισμένη φράση στο λεξιλόγιο μας: δεν μπορώ. Αυτό μας δίνει μια ωραία πάσα για να συνδέσουμε την ελευθερία με μια άλλη έννοια πολύ κοντινή σε αυτήν, την ευθύνη.
Η ευθύνη της ελευθερίας
Από την στιγμή που παλεύουμε με νύχια και με δόντια να είμαστε ελεύθεροι, μας αρέσει δεν μας αρέσει, είμαστε υπεύθυνοι για το τι θα κάνουμε με αυτήν την ελευθερία. Είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε ένα ταξίδι στην Αθήνα, αλλά ταυτόχρονα προκειμένου να το κάνουμε, είναι δική μας ευθύνη να μαζέψουμε χρήματα για αυτό, να το σχεδιάσουμε και να τακτοποιήσουμε τις υποχρεώσεις που έχουμε νωρίτερα ώστε να το κάνουμε. Ξαφνικά, μόλις αναλογιστούμε όλο το φορτίο που έρχεται μαζί με το ταξίδι που θέλουμε και σκεφτήκαμε να κάνουμε, το «βάρος» της ευθύνης μας οδηγεί στο εύκολο συμπέρασμα του «δεν μπορώ να το κάνω».
Για να αλλάξει αυτή η αδυναμία ικανότητας που χρησιμοποιούμε σαν ασπίδα για να αποφύγουμε την ευθύνη για τις πράξεις μας, το «δεν μπορώ» χρειάζεται να μετατραπεί σε «δεν θέλω». Δεν θέλουμε να κάνουμε το ταξίδι γιατί χρειάζεται να μαζέψουμε χρήματα και να τακτοποιήσουμε τις δουλειές μας από νωρίς, αυτή είναι η ειλικρινή στάση που πρέπει να κρατάμε απέναντι στον εαυτό μας.
Η δική μας ελευθερία
Σε κάθε περίπτωση, η ιδέα και μόνο του ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι για το τι θα κάνουμε με την ελευθερία στην γκάμα επιλογών που έχουμε μπροστά μας, γεννά ένα συναίσθημα πρωτόγονου φόβου μέσα μας, ένα άγχος που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε. Έτσι, είναι πολύ πιο εύκολο για το μυαλό να μας πείθει ότι δεν έχουμε την δυνατότητα-ή αν θέλετε την ελευθερία- να κάνουμε κάτι, παρά να παραδεχτούμε ότι δεν θέλουμε να το κάνουμε. Το κέντρο βάρος των επιλογών μας μετατοπίζεται από την θέληση στην αδυναμία εκπλήρωσης κάποιου στόχου με αποτέλεσμα να συνεχίζουμε ήρεμα την ζωή μας χωρίς την πίεση της προσωπικής ευθύνης.
Είναι πραγματικά τρομακτικό να γνωρίζουμε ότι εμείς και μόνο εμείς είμαστε υπεύθυνοι για ότι μας συμβαίνει και να μην μπορούμε να κατηγορήσουμε τις συνθήκες ή την τύχη μας. Για αυτό και όταν βρεθεί μπροστά μας αυτό το βάρος της ευθύνης των επιλογών μας σηκώνουμε τα χέρια ψηλά και τρέχουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αλλά ξέρουμε κατά βάθος πολύ καλά ότι όσο δύσκολο και αν μας φαίνεται, μόνο αν έρθουμε αντιμέτωποι με αυτό μπορούμε να φτιάξουμε την ζωή μας όπως την θέλουμε, ελεύθερα και υπεύθυνα.
