Ελευθεροτυπία: η “αλυσίδα” της ενημέρωσης και η “εξέγερση” της είδησης

Ποτέ μην πιστεύεις τους καθρέφτες και τις εφημερίδες.

Tom Stoppard

Σύγχρονες μαριονέτες κάθε είδους με κοφτερές πένες ανά χείρας «χορογραφούνται» σε απόλυτη ευταξία καθώς παρελαύνουν στην υπερμεγέθη, χάρτινη σκηνή. Η κουρτίνα της μεγαλοπρεπούς αυλαίας με ήχο εκκωφαντικό σε ένα τρίτο κουδούνι σημάνει την εκκίνηση μιας ακόμη παράστασης, προσκαλώντας τις ορδές των «επίδοξων αγγελιοφόρων» σε πλήρες εγερτήριο. Ακολουθία «έντεχνων» κινήσεων, δεξιοτεχνικών μορφασμών, εναρμόνιων βηματισμών συνοδεύουν τους «ελεύθερους» εγγαστρίμυθους σε μια πρωτότυπη αρχαία πομπή. Αιφνιδίως μια μικροσκοπική μαριονέτα «σπάει» την αυστηρή ακολουθία σε μια απέλπιδα απόπειρα να «αποδεσμευτεί» από την ιδανική χάρτινη φυλακή της. Η κοφτερή πένα ωσάν λεπίδα από αιχμηρό μαχαίρι «ξεσκίζει» τις ισχυρές κλωστές που συγκρατούσαν τα «γκέμια» της μαριονέτας, χαρίζοντας στον μικροσκοπικό αντάρτη μια ολιγόλεπτη «ελευθερία» και στον άγνωστο υποκινητή μια οδυνηρή ήττα. Η μικροσκοπική μαριονέτα περιδινήθηκε για λίγες «αναπνοές ζωής» πριν παραδοθεί για πάντα στη ποθητή υπόκλιση του τέλους, στη μοιραία πτώση της.

Μια πτώση προς την ελευθερία ή προς τον θάνατο

Ίσως η μικροσκοπική μαριονέτα να λησμόνησε τα «μισητά» δεσμά. Ίσως να μην γνώριζε πώς να σταθεί χωρίς τις ιδανικές κλωστές που ενορχήστρωναν κάθε βηματισμό της. Ίσως απλά να υποκλίθηκε στο μοιραίο τέλος της εξαντλώντας τις μαγικές δυνάμεις της πένας της. «Γιατί υπάρχουν αλήθειες που αξίζει να πεθάνεις για να τις αποκαλύψεις» όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η εμβληματική σημαία των «πληροφοριοδοτών»  ο πάλαι ποτέ στρατιωτικός αναλυτής της Rand Corporation, Danile Ellsberg που εκκίνησε μια άνευ προηγουμένου διοχέτευση 7000 απόρρητων εγγράφων του Πενταγώνου σε New York Times και Washington Post.

Πηγή εικόνας: istock.com/weerapatkiatdumrong

Advertisements

Ο “ειδησεογραφικός τύπος” της ελευθερίας

Τα γνωστά ως Pentagon papers «κόσμησαν» το ρηξικέλευθο πρωτοσέλιδο των New York Times την 13^η Ιουνίου του μακρινού 1971 εγείροντας αλυσιδωτές εκρήξεις γεγονότων που αποτέλεσαν τροχοπέδη εξελίξεων στο κατοπινό «ξεσκέπασμα» των σκανδάλων του Watergate έναν χρόνο αργότερα.  Η 50^η επέτειος της εκκωφαντικής «κυβερνητικής αλχημείας» που συγκάλυψε την εν γνώσει της κυβέρνησης Τζόνσον απόφαση εμπλοκής στον πόλεμο του απροετοίμαστου αμερικανικού στρατού με επιστέγασμα τη θυσία 60000 πεσόντων στρατιωτών «εορτάστηκε» με έναν ακόμη «γύρο θανάτου» για την ελευθερία του τύπου.

Η λυσσαλέα δίωξη της πανικόβλητης κυβέρνησης Nixon έναντι του Ellsberg με την επιστράτευση του νόμου περί κατασκοπείας του 1917(Espionage Act) έγραψε μια διθυραμβική κατακλείδα στην ανεξαρτησία του αμερικανικού “έντυπου ονείρου” για να οπλίσει λίγες δεκαετίες αργότερα τις διαθέσεις των κυβερνόντων Bush, Obam, Trump που επαγρυπνούσαν για την «τιμωρία» του ιδρυτή των Wikileaks, Julian Assage.

Πηγή εικόνας: Kate Peters for TIME. Photo-Illustration by D.W. Pine

Η παρθενική «πύρρειος» νίκη της αμερικανικής δικαιοσύνης το 1971 με την ελευθερία δημοσίευσης των απόρρητων εγγράφων στα έντυπα μέσα της Αμερικής-ένας ακρογωνιαίος λίθος της ανεξαρτησίας των μέσων λησμονήθηκε κατοπινά πληγώνοντας και πάλι την θεμελιώδη πρώτη τροποποίηση του Συντάγματος(First Amendment) που περιφρουρεί την ελευθεροτυπία και ελευθερία λόγου των δημοσιογράφων. «Τα Wikileaks δημοσίευσαν πληροφορίες που ήταν εξευτελιστικές για τις αμερικανικές κυβερνήσεις. Συμφωνώ ότι υπάρχουν κάποια μυστικά εθνικής ασφάλειας που πρέπει να κρατηθούν μυστικά, αλλά αυτά αφορούν ένα πολύ μικρό ποσοστό. Η Chelsea Manning και ο Julian Assage κατηγορήθηκαν ότι έβαψαν τα χέρια τους με αίμα λόγω της διαρροής των απόρρητων στρατιωτικών εγγράφων το 2010», σημειώνει ο εμβληματικός πληροφοριοδότης των New York Times, μια persona non grata για τον πρόεδρο Nixon, Ellsberg.

«Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, ο στόχος είναι καθαρά πολιτικός: να μπει στη φυλακή ένας δημοσιογράφος επειδή δημοσίευσε πληροφορίες που εξέθεσαν τις προηγούμενες αμερικανικές κυβερνήσεις, εκφοβίζοντας παράλληλα και όποιον άλλον κάνει κάτι ανάλογο στο μέλλον». Η πιο εκκωφαντική πλάνη του αμερικανικού λαού επί σειρά ετών με αφετηρία την προεδρική διοίκηση του Dwight Eisenhower, τέθηκε στο μικροσκόπιο του δημοσιογράφου και πολεμικού ανταποκριτή Nei Sheehan αλλά και της συντακτικής ομάδας των New York Times που επιδόθηκε σ’ έναν μαραθώνιο ανάγνωσης της μυστικής ιστορίας του Βιετνάμ, λούζοντας με άπλετο δημοσιογραφικό φως τις απόκρημνες γωνιές του πολέμου. Μια σουίτα ξενοδοχείου λίγα τετραγωνικά εγγύτερα του «στρατηγείου» της εφημερίδας μετατράπηκε σε «κρησφύγετο» δημοσιογράφων με χρονικό εύρος δέκα εβδομάδων σε μια αδυσώπητη μάχη με τους δείκτες του ρολογιού. Μια ωρολογιακή βόμβα έτοιμη προς έκρηξη στο ναρκοπέδιο της αμερικανικής πολιτικής.

Πηγή:Barton Silverman/The New York Times

«Αρχείο Βιετνάμ: Η μελέτη του Πενταγώνου εντοπίζει 3 δεκαετίες αυξανόμενης ανάμιξης των ΗΠΑ»

Πηγή εικόνας: https://bonniekgoodman.medium.com/

Ο μινιμαλιστικός τίτλος που φιγουράρει στο μνημειώδες πρωτοσέλιδο των New York Times παρώθησε τον πρόεδρο Νίξον σε προσφυγή στη δικαιοσύνη προσβλέποντας στην φίμωση της εφημερίδας αλλά και την αμετάκλητη διαταγή περί οριστικής διακοπής του φρενήρους ρυθμού δημοσιεύσεων. Με τη σκυτάλη δημόσιας διακίνησης των «κυβερνητικών μυστικών» να δίδεται πλέον σε ένα άλλο έντυπο μέσο, τη Washington Post, η ιστορική απόφαση του Αμερικανικού δικαστηρίου κατέπνιξε το θεριό της λογοκρισίας σε μια πρώτη νίκη της έντυπης ελευθερίας, που βάλλεται συχνά από ελεύθερους πολιτικούς σκοπευτές, ανάβοντας και πάλι τη δάδα της ανυπότακτης δημοσιογραφίας.

Αν οι εφημερίδες μιας χώρας είναι γεμάτες με καλά νέα, τότε οι φυλακές αυτής της χώρας είναι γεμάτες με καλούς ανθρώπους.

Daniel Patrick Moynihan, Αμερικανός Γερουσιαστής

Από την θανατική καταδίκη και τον συνακόλουθο «λιθοβολισμό» της τιμιότητας, της ανιδιοτέλειας και της νομοταγούς συμπεριφοράς του 70ετούς φιλοσόφου Σωκράτη το 399 π.Χ. μέχρι την «μαύρη τρύπα» της ειδησεογραφικής αλυσίδας στην Κεντρική και Ανατολική Ασία με «φυλάκιση» της ενημέρωσης στην Μαλαισία, την κράτηση της ερευνητικής δημοσιογράφου Maria Ressa στις Φιλιππίνες, τον στραγγαλισμό του ελευθερόφρωνος τύπου από την κυβέρνηση Modi στην δημοκρατική Ινδία αλλά και τις νωπές μνήμες της τρομοκρατικής επίθεσης στα γραφεία της γαλλικής εφημερίδας Charlie Hebdo το 2015, η μήτρα της λογοκρισίας εκκολάπτει φαινόμενα κοινωνικής νοσηρότητας. Οι κρίκοι στην αλυσίδα της είδησης σταδιακά φθίνουν σε χώρες που υποκινούν «εξεγέρσεις λογοκρισίας,» εκτελώντας, φυλακίζοντας, παροπλίζοντας τους σύγχρονους «αγγελιοφόρους» των νέων. Δήμιος και διώκτης της δημοσιογραφικής έρευνας η φύση της ανθρώπινης ανοσίας έναντι της ελεύθερης κυκλοτερούς κίνησης της είδησης.

“Ένας ελεύθερος τύπος” σημειώνει νεόκοπη έρευνα του Freedom House που εδρεύει στις ΗΠΑ “μπορεί να ενημερώνει τους πολίτες για τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες των ηγετών τους, να μεταφέρει τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων σε κυβερνητικούς φορείς και να παρέχει μια πλατφόρμα για την ανοιχτή ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών. Όταν περιορίζεται η ελευθερία των μέσων, αυτές οι ζωτικές λειτουργίες καταρρέουν, οδηγώντας σε κακή λήψη αποφάσεων και επιβλαβή αποτελέσματα για τους ηγέτες και τους πολίτες”.

Στην κλίμακα της ελευθερίας των έντυπων μέσων σε παγκόσμιο επίπεδο η Ελλάδα ή αλλιώς το μαύρο πρόβατο της Ευρώπης συνεχίζει το 2020 ως ουραγός μεταξύ των χωρών της ΕΕ καταλαμβάνοντας την 65^η θέση της λίστας των Δημοσιογράφων χωρίς σύνορα(Reporters without borders), σε απόσταση ωστόσο από την 81^η Ουγγαρία του Viktor Orban και την 111^η Βουλγαρία.

Πηγή εικόνας: Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα

Το να προσπαθείς να μάθεις τι γίνεται στον κόσμο διαβάζοντας εφημερίδες, είναι σαν να προσπαθείς να δεις τι ώρα είναι βλέποντας μόνο το λεπτοδείκτη.

Ben Hecht

Τα έντυπα μέσα μιας χώρας ωστόσο αποτελούν καθρεφτισμούς της κοινωνίας στην οποία φωλιάζουν, αντανακλώντας το ιστορικό παθογενειών και ευαισθησιών των σύγχρονων αναγνωστών. Πρόσφατη έρευνα της Αμερικανικής Ψυχολογικής εταιρείας οδηγείται σε μια συσχέτιση των αισθημάτων άγχους, κόπωσης και απώλειας ύπνου με την διαδικασία ειδησεογραφικής ενημέρωσης. Η προσβασιμότητα σε οπτικοποιημένες, δραματουργικά σμιλευμένες ειδήσεις μέσω εναλλακτικών τρόπων ενημέρωσης ενδέχεται να αποβεί γενεσιουργός αιτία ψυχοσωματικών παθήσεων, όπως περιπτώσεων οξέος στρες, έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις ακόμη και  Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες-PTSD. Τα υπεραυξημένα επίπεδα άγχους τροφοδοτούν σωματικές παθήσεις, καθώς ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόλη συχνά συσχετίζονται με την φλεγμονή της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, τις καρδιαγγειακές παθήσεις και σοβαρά ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει σχεδιαστεί με μια τριπλάσια ροπή προς αρνητικά συναισθήματα, εμπειρίες και κατ’ επέκταση ειδήσεις στοιχειοθετώντας την γνωστική προκατάληψη της αρνητικότητας(negative bias). «Σε μια κατάσταση φύσης, η επιβίωσή μας εξαρτάται από την εύρεση ανταμοιβών και την αποφυγή βλάβης, αλλά η αποφυγή βλάβης έχει προτεραιότητα», λέει η Loretta Breuning, πρώην καθηγήτρια διοίκησης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, East Bay και συγγραφέας του βιβλίου «Habits of a Happy Brain». Η προδιάθεση-δίψα του ανθρώπινου εγκεφάλου για την κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων εκλαμβάνεται ως μια προσαρμοστική εξελικτική λειτουργία του ανθρώπου που έχει τις ρίζες της στην άμεση έκθεση των προγόνων σε περιβαλλοντικές απειλές, όπως στην αντιμετώπιση αρπακτικών ζώων στην καθημερινή πάλη για επιβίωση.

Ο ιός… της αρνητικότητας

Σύμφωνα με τα πορίσματα έρευνας των ψυχολόγων Paul Rozin και Edward Royzman, η πεσιμιστική φύση του ανθρώπινου είδους υποβάλλεται από την υπερμεταδοτικότητα του ιού των αρνητικών ερεθισμάτων έναντι των θετικών. Η ασυμμετρία του συγχρονικού αυτού φαινομένου ρυθμίζει τις παραμέτρους της προσοχής μας σε αρνητικές ειδήσεις με σημαντικές επιδράσεις στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και την προσήλωση στο χρονοδιάγραμμα των στόχων μας. “Είναι εξαιρετικά περίπλοκο – αν όχι αδύνατο – να προβλέψουμε πώς οι άνθρωποι στο σύνολο θα ανταποκριθούν στις ειδήσεις”, επισημαίνει ο αναπληρωτής καθηγητής μέσων και επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Άαλμποργκ της Κοπεγχάγης, Chris Peters. Ως εκ τούτου ο ιστότοπος «The City Reporter», με έδρα την Ρωσία αποπειράθηκε να επικεντρωθεί στην κάλυψη κατά αποκλειστικότητας θετικών ειδήσεων για μια μέρα το 2014 με συνέπεια την απώλεια των 2/3 της αναγνωσιμότητάς του. Άλλωστε όπως επεσήμανε ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, Arthur C Clarke, «οι εφημερίδες της Ουτοπίας θα ήταν αρκετά θαμπές».

«Ιf it bleeds, it leads»

Μια καθημερινή δόση αρνητικότητας και ειδησεογραφικής τοξικότητας σε συνδυασμό με την έμφυτη τάση τρομολαγνείας συνθέτει ένα εθιστικό κοκτέιλ πληροφόρησης που ναρκώνει «κατά λάθος» την αντίληψή μας για την πραγματικότητα. Έρευνα επέσυρε την άμεση συμπτωματολογία της έκθεσης στα γεγονότα της δίδυμης τρομοκρατικής επίθεσης της 9^ης Σεπτεμβρίου με την αυξητική τάση της συχνότητας εκ΄δηλωσης απειλητικών ονείρων. Το ξέσπασμα ακραίων φαινομένων όπως η κρίση του Έμπολα του 2014, ο σεισμός του Σιτσουάν του 2008 εκτίναξε εκθετικά τους δείκτες άγχους των τηλεθεατών-αναγνωστών των ειδήσεων αναλογικά με την μεγαλύτερη έκθεση σε σχετιζόμενες πληροφορίες. Μια πρόσφορη επεξήγηση στον άλυτο ψυχολογικό γρίφο του διπόλου είδησης-συναισθήματος παρέχει η έννοια της «συναισθηματικής πρόβλεψης», το δίκτυο των προβλέψεων μας δηλαδή για τα μελλούμενα συναισθήματά μας.

«Εάν έχετε μια πολύ μεγάλη απειλή στη ζωή σας για την οποία πραγματικά ανησυχείτε, είναι φυσιολογικό να συγκεντρώσετε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για αυτό, ώστε να καταλάβετε τι συμβαίνει», δηλώνει η Thomson, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Irvine, διατρανώνοντας τους πιθανούς κινδύνους από την παγίδα της υπερφόρτωσης ειδήσεων.

Η συρροή των μεταδιδόμενων ειδήσεων επομένως ενδέχεται να γλιστρήσει στο υποσυνείδητο για να διαμορφώσει τη μορφή των ονείρων μας. Η διαδικασία της ενημέρωσης ως μια απαρέγκλιτη πορεία ψυχαγωγικής κυρίως πλήρωσης με αρκετές ενέσεις αδρεναλίνης και τεχνητού μελοδραματισμού, όπως την ακολουθία τρομακτικών επαναλαμβανόμενων εικόνων και βομβαρδιστικών τίτλων εξυφαίνουν μια τις πράξεις μιας σύγχρονης «ειδησεογραφικής παράστασης» που επιδιώκει να γοητεύσει τους ταχυ-θεατές.

«Αφού είναι νέα, πλούσια και ωραία, γιατί εκδίδεται;» σημειώνει η αντισυμβατική και ανορθόγραφη δημοσιογράφος και εκδότρια, Ελένη Βλάχου με θρυαλλίδα την επικείμενη έκδοση και μαζική διαφήμιση της εφημερίδα Μεσημβρινής ως «νέας, πλούσιας και ωραίας».

Κλιμακούμενης έντασης υπερπτήσεις εικόνων με την κατάλληλη ηχητική συνοδεία και το επιβεβλημένο λεκτικό περιτύλιγμα «χορταίνουν» τα αδηφάγα ένστικτα των ανθρώπων για κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων. «Σε μια περίοδο κατά την οποία οι ειδήσεις σε όλο τον κόσμο είναι ιδιαίτερα επεξεργασμένες με αρνητικότητα, αυτό το θέμα έχει προφανή σημασία», δήλωσε ο συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο PNAS,  Stuart Soroka του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν σε σχετικό δελτίο τύπου.

Πολλοί άνθρωποι λένε συχνά ότι θα προτιμούσαν τα καλά νέα: αλλά αυτό είναι αλήθεια;

Η μελέτη που εφαρμόστηκε σε μια δεξαμενή 1156 συμμετεχόντων από 17 διαφορετικές χώρες συσχέτισε την παρακολούθηση 7 ιστοριών θετικού, αρνητικού ή ουδέτερου τόνου του BBC με τις φυσιολογικές απαντήσεις που συλλέχθηκαν μέσω μιας σειράς στοιχείων αγωγιμότητας του δέρματος και όγκο παλμού αίματος. Υψηλότερη μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού, μεγαλύτερες μεταβολές στα ομαλοποιημένα επίπεδα αγωγιμότητας του δέρματος κατά την έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις συντείνουν σε μια εντονότερη φυσιολογική διέγερση. Οι αγγελιοφόροι των ειδήσεων επομένως φιλοδωρούν το αναγνωστικό-τηλεοπτικό κοινό με αυτό που το ίδιο επιζητά, αρνητικά παραγεμισμένες ειδήσεις που ασφυκτιούν μέσα στις καλοφτιαγμένες συσκευασίες τους.

Σε εργαστηριακά πειράματα η ταχεία ολιγόλεπτη εμφάνιση λέξεων όπως «καρκίνος», «βόμβα» ή «πόλεμος» οδήγησε σε γρηγορότερη ανταπόκριση εν συγκρίσει με τις λέξεις «μωρό», «χαμόγελο» ή «διασκέδαση.» Η ευρέως αποδεδειγμένη πεποίθηση της πλειονότητας ότι υπερτερεί του μέσου όρου και η θετική θέαση του κόσμου καθιστά τις αρνητικές ειδήσεις ακόμη πιο ελκυστικές, καθώς πάντοτε τα σκοτεινά σημεία διακρίνονται με μεγαλύτερη ενάργεια σε ανοιχτόχρωμο φόντο.

«Νομίζω ότι οι άνθρωποι υποτιμούν πολύ έντονα τον αντίκτυπο που μπορούν να έχουν οι ειδήσεις» Χόλμαν

Πηγή εικόνας: Tolga Akmen/Getty

Η ανατομία της «τέλειας είδησης» λαμβάνει τις διαστάσεις μιας επαναλαμβανόμενης ειδησεογραφικής παράστασης με αρχή, μέση και τέλος, ευφάνταστα δραματουργικά φίλτρα και αρκετές δόσεις πολυμεσικής μέθης. Οι δημοσιογράφοι όμως φέρουν πάντοτε το πιο θανάσιμο εργαλείο, την αιχμηρή πένα τους που δύναται να τους λυτρώσει από τα στενά δεσμά της λογο-αιχμαλωσίας. Μπορεί η μικροσκοπική μαριονέτα να έσπασε τα λουριά της για να οδηγηθεί τελικά στη προδιαγεγραμμένη Έξοδο αλλά συγχρόνως ενορχήστρωσε την μεγαλύτερη εξέγερση στην ιστορία της είδησης. Η παγκόσμια ημέρα Ελευθεροτυπίας στις 3 Μαΐου μια υπενθύμιση της δύναμης που εγκλείεται στο μελάνι της πένας ικανής να δηλητηριάσει τα “αφεντικά” της λογοκρισίας. Η ελευθεροτυπία δεν αποτιμάται ως  ένα ανταλλάξιμο αγαθό, αλλά ένα ισχυρό γιατροσόφι στον ιό της ανθρώπινης ανθεκτικότητας σε ένα Αρμαγεδδών πλουραλιστικής πληροφόρησης.

Πηγές:

• Ιούνιος 1971 Η διαρροή των εγγράφων του Πενταγώνου έβαλε τον Νίξον στο δρόμο προς το Watergate, ανακτήθηκε από www.greelane.com, τελευταία πρόσβαση στις 11.04.2021
• «Υπάρχουν αλήθειες που αξίζει να πεθάνεις για να τις αποκαλύψεις», ανακτήθηκε από www.efsyn.com, τελευταία πρόσβαση στις 11.04.2021
• Ουραγός η Ελλάδα στην ελευθερία του τύπου στην ΕΕ, ανακτήθηκε από www.tvxs.com, τελευταία πρόσβαση στις 11.04.2021
• Το φαινόμενο της Προκατάληψης της Αρνητικότητας, ανακτήθηκε από www.yourearticles.com, τελευταία πρόσβαση στις 11.04.2021
• Psychology: Why bad news dominates the headlines, ανακτήθηκε από www.bbc.com, τελευταία πρόσβαση στις 11.04.2021