Γνωστική ασυμφωνία και Ψυχολογική αναδραστικότητα

27 Μαρτίου 2022
πηγή εικόνας: pinterest.com

 

«Γιατί ένα παιδί κάνει πολλές φορές το αντίθετο από αυτό που του λέμε; Γιατί κάποιο άτομο αρνείται να δεχθεί να του κάνουν κάποια χάρη; Γιατί η προπαγάνδα είναι συχνά αναποτελεσματική να πείσει τους ανθρώπους; Και γιατί το γρασίδι στο γειτονικό λιβάδι φαίνεται πιο πράσινο;» (Brehm, 1966)

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΣΥΜΦΩΝΙΑ του L. FESTINGER

Η σύγκρουση ανάμεσα στα γνωστικά μας στοιχεία, τις στάσεις και τελικά τις συμπεριφορές μας οδηγεί σε γνωστική ασυμφωνία. Είναι η ψυχολογική κατάσταση που δημιουργείται όταν κάποιος ωθείται να συμπεριφερθεί διαφορετικά από ό,τι θα επέλεγε. Οι επιθυμητές επιλογές βρίσκονται σε ασυμφωνία με τις προτεινόμενες.

Στον γνωστό Αισώπειο μύθο, η αλεπού δεν μπορεί να προσεγγίσει τα σταφύλια και καταλήγει να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Η επόμενη αντίδρασή της ήταν να «υποτιμήσει» το αντικείμενο της επιθυμίας της, την αρχική επιλογή της. Δήλωσε πως τα σταφύλια ήταν άγουρα, δεν άξιζαν τον κόπο.

Advertising

Advertisements
Ad 14

Ένας καπνιστής γνωρίζει την βλαπτικότητα του καπνίσματος, αλλά συνεχίζει να καπνίζει. Δηλώνει ότι τον χαλαρώνει, είναι ένα είδος παρέας και γι αυτό το χρειάζεται.

Τα άτομα που είναι εξοικειωμένα με μια κοινωνική συνθήκη ή ατομική πρακτική, εκτιμούν γενικά ότι αυτά τα δύο στοιχεία δεν θα πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους. Από αυτή την εκτίμηση προκύπτει γνωστική ασυμφωνία. Καινούργια στοιχεία που τυχόν προστεθούν, μπορεί να την μειώσουν. Ένας συγγενής πχ, ο οποίος χάνει τη ζωή του εξαιτίας του καπνίσματος, μπορεί να αλλάξει το αφήγημα εκείνου που υπερασπίστηκε προηγουμένως την αντίστοιχη συνήθειά του.


Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Στο πλαίσιο της γνωστικής ασυμφωνίας, ο Τζακ Μπρεμ, όρισε την σημαντική έννοια της ψυχολογικής αναδραστικότητας. Της τάσης των ανθρώπων να αντιδρούν σε οτιδήποτε θεωρούν ότι περιορίζει την ελευθερία τους.

Advertising

Η ελευθερία επιλογών αποτελεί βασική ανθρώπινη επιδίωξη, καθώς στηρίζεται στην επιθυμία αυτονομίας και αυτοδιάθεσης. Αποτελεί στοιχείο εξέλιξης και προϋποθέτει αντίληψη της ελευθερίας ως έννοιας και ως συμπεριφοράς. Οτιδήποτε απειλεί τη δυνατότητα επιλογής προκαλεί αυτόματη αντίδραση.

Ο Μπρεμ εξήγησε, ότι η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εξάλειψη εναλλακτικών επιλογών προκαλεί ανάδραση με αύξηση της ελκυστικότητας της στερούμενης επιλογής.


ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η θεωρία της  αναδραστικότητας περιέχει οπωσδήποτε τις έννοιες της ελευθερίας, της απειλής της, της πρόκλησης αντίδρασης και της αποκατάστασης  της προηγούμενης δυνατότητας επιλογών.
Ο «απαγορευμένος καρπός» είναι ελκυστικός και η έλξη οδηγεί στην ανυπακοή! Ισχυρότερες απειλές οδηγούν σε ισχυρότερη αντίδραση.

Advertising

Κάθε φορά που λαμβάνουμε ένα πιεστικό μήνυμα, το συσχετίζουμε με προηγούμενες γνώσεις ή εμπειρίες μας. Αν ο συσχετισμός αποκαλύπτεται θετικός, είναι ευκολότερη η αποδοχή του μηνύματος. Σε κάθε άλλη περίπτωση η επιταγή συμπεριφοράς δρα σαν διεγέρτης θυμού και οδηγεί σε ανάδραση.

Η απειλή ελεύθερης επιλογής βιώνεται εντονότερα όσο πιο επιτεύξιμη  θεωρείται από τον απειλούμενο η υπεράσπισή της. Τείνουμε να μην αντιδρούμε σε καταστάσεις που έχουμε αποδεχτεί ως αναπόδραστες. Ο επιτακτικός περιορισμός προκαλεί επιλογή της απαγορευμένης συνθήκης, ή την καθιστά περισσότερο ελκυστική. Σε κάθε περίπτωση το άτομο αντιτίθεται σε όποιον, ή όποιους καθορίζουν τις απαγορεύσεις.

 

ΤΕΛΙΚΑ

Όταν ο άνθρωπος αισθάνεται πως απειλείται η  αντίληψή του περί ελευθερίας, αντιδρά για να επαναφέρει την εσωτερική αίσθηση ελέγχου. Οι θεωρίες της γνωστικής ασυμφωνίας και της επακόλουθης θεωρίας της ψυχολογικής αναδραστικότητας κατατείνουν στην ανάδειξη περισσότερων χαρακτηριστικών  της πολύπλοκης ανθρώπινης ύπαρξης. Επιδιώκουν την έρευνα, την απόδειξη και την ανάδειξη των παραγόντων που επιδρούν στην ροπή μας να επιλέγουμε το «απαγορευμένο»!

Advertising

 

Περισσότερα από τη στήλη: Ψυχολογία

Ψυχολογία

Κρυφά ένστικτα πίσω από τα επαγγέλματα

Τι μπορεί να αποκαλύπτει το επάγγελμα που διάλεξες για την προσωπικότητά σου; Πίσω από τα…

Ψυχολογία

Το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου»: Τι είναι, Αίτια και Πρακτικές Λύσεις

Το Σύνδρομο Σεπτεμβρίου είναι ένα φαινόμενο που πολλοί βιώνουν μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, με πτώση…

Ψυχολογία

Ζώντας με το… Σύνδρομο του απατεώνα….

Παρά τις ικανότητες και τις επιτυχίες, πολλά άτομα κουβαλούν μια μόνιμη αμφιβολία για τον εαυτό…

Ψυχολογία

Διαταραχές προσωπικότητας: Πώς επηρεάζουν τις σχέσεις και την καθημερινή ζωή

Οι διαταραχές προσωπικότητας αποτελούν ένα από τα πιο σύνθετα και συχνά παρεξηγημένα πεδία της κλινικής…

Ψυχολογία

Η καλοκαιρινή παγίδα

  Το δίπολου του καλοκαιριού Οι καλοκαιρινοί μήνες παραδοσιακά χαρακτηρίζουν μία περίοδο απελευθέρωσης στην ελληνική…

Ψυχολογία

Έρωτας και Επιβίωση… με έναν Ναρκισσιστή

Ο έρωτας έχει τη δύναμη να μας απογειώνει. Να μας κάνει να νιώθουμε ότι βρήκαμε…

Ψυχολογία

Παιδοκεντρική οικογένεια και το φαινόμενο του «παιδιού δυνάστη»

Σε αυτό το άρθρο, θα παρουσιάσω την παιδοκεντρική οικογένεια και το φαινόμενο «του παιδιού δυνάστη». Θα…