Είναι δεδομένο ότι η λογική και ηθική που διέπουν το υπάρχον σύστημα, είναι ανθρωποκεντρικές. Η αντίληψη του εξωτερικού κόσμου επομένως σχετίζεται άμεσα με την κριτική ικανότητα που καλλιεργεί το άτομο. Είτε σε μικρό είτε σε μεγάλο βαθμό, η κρίση μας επηρεάζει καθοριστικά το τρόπο που διαμορφώνουμε την πραγματικότητα.
Αν για οποιαδήποτε αιτία ανασταλεί η ομαλή ψυχική λειτουργία της κρίσης, το άτομο θα έρθει αντιμέτωπο με μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων. Αρχικά θα έχει εσφαλμένες εντυπώσεις για την πραγματικότητα. Τα αισθητικά του όργανα φαίνεται πως λειτουργούν ομαλά, ωστόσο στη συνείδησή του επανέρχονται παραστάσεις, εικόνες και βιώματα. Ως εκ τούτου, η αντιληπτική ικανότητα περιορίζεται. Το υποκείμενο δε δύναται να οργανώνει τα δεδομένα με την αναφορά τους σε ορισμένο αντικείμενο και να πληροφορείται ότι το εν λόγω αντικείμενο βρίσκεται ”απέναντί” του σαν κάτι αυθύπαρκτο που μπορεί να το ξεχωρίσει, τόσο από το περιβάλλον όσο και από τον εαυτό του.
Τρόπους όξυνσης της κριτικής ικανότητας μπορείτε να βρείτε : εδώ
Επομένως, ο ψυχικός κόσμος αυτού του ανθρώπου παρουσιάζει χαώδη αισθήματα και ποικίλες αντιδράσεις. Οι αναμνήσεις, οι εικόνες και οποιαδήποτε άλλη γνώση έρχεται και παρέρχεται από το συνειδητό μέρος του εγκεφάλου του. Απουσία εσωτερικής συνοχής και άμεσης σχέσης με την περασμένη εμπειρία, αποκόπτεται ο δεσμός μεταξύ του ατόμου με τον υπόλοιπο κόσμο. Το ίδιο το άτομο δεν είναι ποτέ βέβαιο ούτε για την πραγματικότητα του γύρω κόσμου ούτε για την ύπαρξη του. Η προσεγγιστική εικόνα της κατάστασης του δίνεται διαμέσου των ονείρων. Όταν το ασυνείδητο ενεργοποιείται, φέρνει στην επιφάνεια έντονα συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες, ψυχικά συμπλέγματα και μύχιες σκέψεις. Όλα τα παραπάνω αλλοιώνονται, χάνονται και εν τέλει παρουσιάζονται εκ νέου με διαφορετικές μορφές. Υπό την μορφή μιας ιστορίας που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ο άνθρωπος που βιώνει το όνειρο αισθάνεται αμήχανος, μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας χωρίς να είναι βέβαιος για την ρεαλιστική υπόσταση των πραγμάτων.
Η προαναφερθείσα αστάθεια και ασυναρτησία δεν παρουσιάζεται όταν το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση. Αντιθέτως, οι απλούστερες εντυπώσεις του, πολύ περισσότερο εκείνες που διατηρούνται από τη μνήμη του είναι εκ προοιμίου οργανωμένες και κατηγοριοποιημένες. Τακτοποιούνται σε ενότητες χάρη στην οξυμένη κριτική ικανότητα του ατόμου. Αφού συντάσσονται αυτόματα, αισθητηριακά αλλά και μνημονικά δεδομένα ώστε να σχηματίσουν τελικά την ολοκληρωμένη αντίληψη.
“Ο άνθρωπος είναι μέτρον όλων των πραγμάτων: εκείνων μεν τα οποία υπάρχουν, μέτρο ότι υπάρχουν, εκείνων δε τα οποία ότι δεν υπάρχουν,μέτρο ότι δεν υπάρχουν” Πρωταγόρας
”Ο Πλάτων στον διάλογο που αναπτύσσει μεταξύ του Σωκράτη και του μαθηματικού Θεαίτητου θεωρεί πως ο Σοφιστής υποστηρίζει πως οτιδήποτε είναι φανερό στις αισθήσεις συνιστά και αντικειμενική πραγματικότητα. Βάσει αυτού, δεν μπορεί να γίνει λόγος περί μίας ενιαίας πραγματικότητας αφού ο καθένας βιώνει την αντιλαμβάνεται διαφορετικά. Άρα, κάθε άνθρωπος αποτελεί μέτρο του αληθούς, ορίζοντας την κοσμική πραγματικότητα βάσει των ερεθισμάτων που λαμβάνει από την παρατήρηση του εξωτερικού του περιβάλλοντος. Η θέση όμως του Πλάτωνα αναφορικά με την εγκυρότητα της αντίληψης του Πρωταγόρα, είναι σαφώς αρνητική. Κατά τον φιλόσοφο δεν μπορεί να είναι μέτρο της αλήθειας ο κάθε άνθρωπος, παρά μόνο ο σοφότερος. Επομένως η ερμηνεία της πραγματικότητας μόνο βάσει των δεδομένων των αισθήσεων, ενδεχομένως να είναι παραπλανητική. Παρά το γεγονός αυτό, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αντίληψη της πραγματικότητας ” [Η κριτική των αισθήσεων στον Θεαίτητο του Πλάτωνος Κωνσταντίνος Καλαχάνης, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ]
Η κριτική ικανότητα, λοιπόν, είναι μια αρκετά σημαντική ψυχική δύναμη, Θα μπορούσαμε, φυσικά να την τοποθετήσουμε ακόμη και στην κορυφή της πυραμίδας μεταξύ των υπολοίπων. Και αυτό συμβαίνει διότι, επιτελεί μια εξαιρετικά χρήσιμη λειτουργία. Η αντίληψη σχηματοποιεί τα ερεθίσματα και το πλήθος μηνυμάτων με τα οποία κατακλυζόμαστε σε καθημερινή βάση και καταφέρνει να δώσει πλαίσιο σε αυτόν το συρφετό, που ονομάζουμε έξω κόσμος. Ο τρόπος δηλαδή που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα, ο τρόπος που τα επεξεργαζόμαστε κριτικά, και τα τροποποιούμε ανάλογα με τις διαθέσεις και το πλαίσιο δράσης συγκροτεί την αντίληψη μας για την πραγματικότητα. Δεν υπάρχει μια ενιαία και μοναδική πραγματικότητα, αλλά πολλές διαφορετικές, ιδιαίτερες και ξεχωριστές όψεις της. Το μόνο που μπορούμε να πράξουμε είναι να καλλιεργήσουμε την κρίση μας ούτως ώστε να είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές της.
- Πηγές :
Η κριτική των αισθήσεων στον Θεαίτητο του Πλάτωνος Κωνσταντίνος Καλαχάνης, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ, Ιούνιος 2014 (αρχείο PDF)
Ε.Π. Παπανούτσου ”Ψυχολογία” (σελ. 34-35) Εκδόσεις: Δωδώνη
Πηγή εικόνας : https://gr.dreamstime.com
