Προχωρώ στωικά, σχεδόν στατικά, στις αχανείς λεωφόρους μιας λογοτεχνικής διασταύρωσης στην καρδιά ενός τοπικού βιβλιο-καφενείου. Η μεθυστική παραζάλη ενός γνώριμου αρώματος ποτίζει το εκκωφαντικά σιωπηλό διάδρομο, παρασέρνοντας τα δειλά σχεδόν ψιθυριστά βήματά μου. Ωσάν μύστης σε διθυραμβική πομπή ψηλαφώ με τελετουργία τη ράχη των βιβλίων του ακρότερου ραφιού.
Βιβλία κάθε είδους, μικρά ή μεγάλα, γνώριμα ή καθ’ όλα άγνωστα στέκουν εκεί στο τέλος της πομπής σφιχταγκαλιάζοντας «ζώσες» ιδέες, εμπειρίες, φόβους και οράματα με πειθώ σμιλεμένα. Συνομιλώ με την σιωπή σε ένα πλεκτό ακατάπαυστων διαλόγων με συναισθήματα ακατέργαστα, σκέψεις μειλίχια ακουμπισμένες σε κάθε μια από τις αναρίθμητες κιντρινιάρικες σελίδες τους. Φωνές του παρελθόντος «κοχλάζουν» σε κάθε ριπή της σκέψης, θεραπεύοντας ανοιχτά τραύματα, ψυχολογικά αινίγματα πολλαπλών λύσεων.
Από την επιγραφή στην πόρτα της βιβλιοθήκης της Θήβας που καλωσόριζε τους επισκέπτες στο “Θεραπευτήριο της ψυχής”-“ψυχής ιατρείον” ως τον πρώτο ευρετή της «βιβλιοθεραπείας», Samuel Crothers, η καταπραϋντική δύναμη των ιστοριών θεραπεύει ψυχολογικούς τραυματίες.
Όμως πώς συλλαμβάνεται ο όρος βιβλιοθεραπεία; Ποιος φίλιος δεσμός ζευγαρώνει την επιστήμη της ψυχολογίας με την τέχνη της ανάγνωσης στο ψυχοθεραπευτικό διαβατήριό μας;
Η θεραπευτική μέθοδος της «άσκησης» σε λογοτεχνικά βοσκοτόπια με την παράλληλη καθοδήγηση ενός ψυχοθεραπευτή-βοσκού λειτουργεί ως συμπλήρωμα στην ιατρική και ψυχολογική τέχνη. Ο όρος άλλωστε διχοτομείται σε δύο κλάδους, την αναπτυξιακή βιβλιοθεραπεία που εφαρμόζεται κατ’ εξοχήν σε κοινότητες ή εκπαιδευτικά περιβάλλοντα αλλά και την κλινική βιβλιοθεραπεία με την συνταγογράφηση κατάλληλων έργων διάγνωσης ή αποκατάστασης μιας διαγνωσμένης συναισθηματικής, ψυχικής, σωματικής διαταραχής. Σε μελέτη του 2006 των Frieswijk et al., αναδεικνύεται η θετική επίδραση της βιβλιοθεραπευτικής αγωγής σε συμπεριφορές αυτοφροντίδας κάποιων ηλικιωμένων στην κοινότητα. Συγχρόνως, επιστρατεύτηκε η θεραπεία της ποίησης στην κατάτμηση του άγχους σε ασθενείς που αναρρώνουν από καρδιακή προσβολή.
Με αφετηρία το 1930 δρομολογείται από βιβλιοθηκονόμους η κατάρτιση λίστας βιβλίων που ερεθίζουν τη διαδικασία «μεταβολισμού» σκέψεων, πρακτικών, συναισθημάτων ή συμπεριφορών μύχια εγκλωβισμένων. Η πρακτική ταύτισης των αναγνωστών με πολλαπλές καταστάσεις αλλά και ετερόκλητα ψυχολογικά μοτίβα ηρώων εκκρίνει αισθήματα συμμετοχής στην εξελισσόμενη πνευματική και θεραπευτική διαδικασία της ιστορίας με ένα βαθύτερο εσωτερικό «σκάψιμο».
Το λογοτεχνικό σεντούκι των συμβούλων-πλοηγών στη ψυχοθεραπευτική διαδικασία προσκαλεί έναν μαθητή, πελάτη ή ασθενή να γευτεί τους καρπούς της αφηγηματικής μυθοπλασίας, ενός πρωτότυπου είδους βιβλιοθεραπείας. Ποιητική τέχνη, βιβλία αυτοβοήθειας, βιογραφίες, απομνημονεύματα προσωπικοτήτων που αγωνίστηκαν ή θριάμβευσαν σε παρόμοιες καταστάσεις λειτουργούν ως βάλσαμο στους ψυχολογικούς κλυδωνισμούς των αναγνωστών. Αντίστοιχα η εφαρμογή μικρότερης έκτασης κειμένων, διηγημάτων ή κόμικς αναλογικά με την ηλικιακή ή γνωστική εξασθένηση των συμμετεχόντων κεντρίζουν τις κυψέλες της ταυτοποίησης, κάθαρσης και διορατικότητας, τους θεμελιώδεις δηλαδή σταθμούς του ψυχοθεραπευτικού δρομολογίου.
Ποιος όμως ο πυρήνας του «φυλλαδίου χρήσεως» της βιβλιοθεραπείας; Μήπως κάποιοι συμμετέχοντες εμφανίζουν ανοσία στον θεραπευτικό αυτό μηχανισμό;
Κατά το πρώτο στάδιο, ανασυστήνονται οι αρμοί ενός αλληλεπιδραστικού δεσμού ανάμεσα στον αναγνώστη και τον πρωταγωνιστή της ιστορίας. Εκκινεί παράλληλα μια σκυταλοδρομία δούναι και λαβείν θεραπευτικού χαρακτήρα. Κατόπιν της πρώτης αυτής γνωριμίας με την βιβλιοθεραπεία και τις όμορες μυθοπλαστικές καταστάσεις, ο αναγνώστης με πυξίδα τις ελπίδες, τα συναισθήματα, τις σκέψεις ή τις φοβίες των ηρώων βιώνει εκ συναισθηματικής αποστάσεως μια πολυπόθητη μορφή κάθαρσης.
Ο επίλογος της πρωτόγνωρης αυτής διαδικασίας επιφέρει μια συνειδητή αναγνώριση όμοιων χαρακτηριστικών και καταστάσεων εκκολάπτοντας τη σταδιακή αντίδραση του αναγνώστη που αποφασίζει να κουβαλήσει ιδέες ή μαθήματα από την λογοτεχνική πραγματικότητα στην δική του καθημερινότητα. Οι λέξεις του κειμένου ξεσκεπάζουν βιώματα μυθοπλαστικά φτιαγμένα για να «αρματώσουν» ψυχολογικά τους αναγνώστες-ασθενείς μέχρι την πλήρη ανάρρωσή τους. Σε μια επόμενη πίστα «παγκοσμιοποίησης», οι αναγνώστες ως μονάδες ή ομάδες μέσω ενός κοινού βιώματος προβλημάτων και ανησυχιών αποδεσμεύονται από το «ψυχολογικό κουκούλι» τους, καλούμενοι σε μια μετωπική σύγκρουση με καταστάσεις ή πρόσωπα.
Η δεξαμενή της βιβλιοθεραπείας
Εύρος επαγγελματικών μελετών που χρησιμοποιούν πειραματικές και οιονεί πειραματικές πρακτικές ανασύρουν στοιχεία αποτελεσματικότητας της βιβλιοθεραπείας σε μια δεξαμενή διαφορετικών πληθυσμών. Καταθλιπτικοί ενήλικες, παιδιά με ψυχολογικές διαταραχές, τελειομανείς, θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, ενήλικες με άνοια, ακαδημαϊκό προσωπικό πριν την υπηρεσία, παιδιά με OCD το αναγνωστικό δυναμικό που λαμβάνει το βιβλιοθεραπευτικό αντίδοτο.
«Ο σύμβουλος και ο ασθενής εξετάζουν προβλήματα ή περιοχές άγχους στη ζωή του ασθενούς. Τότε ο σύμβουλος «συνταγογραφεί» ένα βιβλίο ή μια ιστορία για να διαβάσει ο ασθενής», σημειώνει ο Sam Gladding , Ph.D., καθηγητής στο διαδικτυακό μάστερ του Wake Forest University στη συμβουλευτική και τις ανθρώπινες υπηρεσίες με πολλαπλά επιστημονικά παράσημα στη γεφυροποίηση του βιβλίου ως διαδραστικό δεσμό ενός συμβούλου και ενός ασθενούς. Σύμφωνα με τον Gladding άλλωστε «ζητήματα σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της θλίψης , της απόρριψης ή σχεδόν οποιουδήποτε από τα αρνητικά όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός μπορούν επίσης να αντιμετωπιστούν μέσω βιβλιοθεραπείας».
Βιβλιοθεραπευτικά «άροτρα» οργώνουν τις ψυχολογικές εκτάσεις αναγνωστών-ασθενών, ξεριζώνοντας προβλήματα, ανησυχίες βαθιά εγκολπωμένες. Ίσως τα βιβλία να «φυτεύουν» σε γόνιμο έδαφος τους σπόρους μιας διαφορετικής επούλωσης των ανοιχτών τραυμάτων της ψυχής μας.
Ίσως, τα βιβλία που έχουμε ανάγκη είναι εκείνα που πέφτουν σαν το τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα της ψυχής μας. (Φραντς Κάφκα, Τσέχος συγγραφέας)
Πηγές:
- Bibliotherapy: Using Books to Help and Heal, ανακτήθηκε από www.psychologytoday.com, τελευταία πρόσβαση στις 19/01/2021
- Bibliotherapy: How Stories Can Help Guide the Therapeutic Process, ανακτήθηκε από www.verywellmind.com, τελευταία πρόσβαση στις 19/01/2021
