Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στα παιδιά

Διαγνωστικά κριτήρια για την ΙΨΔ σύμφωνα με το International Classification of Diseases-10

1. Είτε εμμονές είτε καταναγκασμοί είτε και τα δύο εμφανίζονται τις περισσότερες ημέρες για μια περίοδο 2 εβδομάδων.
2. Οι εμμονές (ανεπιθύμητες ιδέες, εικόνες ή παρορμήσεις που εισέρχονται επανειλημμένα στο μυαλό ενός ατόμου) και οι καταναγκασμοί (επαναλαμβανόμενες στερεότυπες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις που οδηγούνται από κανόνες που πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρά) μοιράζονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
   • Ο ασθενής γνωρίζει ότι αυτά προέρχονται από το δικό του μυαλό.
   • Είναι επαναλαμβανόμενα, δυσάρεστα και ενοχλητικά για τον ασθενή.
   • Τουλάχιστον ένα εκλαμβάνεται ως υπερβολικό ή παράλογο («εγωδυστονικό»).
   • Τουλάχιστον σε ένα υφίσταται αντίσταση ανεπιτυχώς, παρόλο που μπορεί να υπάρχουν άλλα που ο πάσχων δεν αντιστέκεται πλέον.
   • Η σκέψη της πραγματοποίησης της εμμονής ή του καταναγκασμού δεν είναι εγγενώς ευχάριστη (η απλή ανακούφιση της έντασης στιγμιαία με την ολοκλήρωση της σκέψης/πράξης δε θεωρείται ευχαρίστηση με αυτή την έννοια).
3. Τα συμπτώματα πρέπει να επίδρούν σημαντικά στη λειτουργικότητα του ατόμου. Ακόμα και τα μικρά παιδιά θα έχουν κάποια επίγνωση για το παράλογο των σκέψεων και των συμπεριφορών τους.

Ιστορικά, η ΙΨΔ έχει θεωρηθεί ως μία αγχώδης διαταραχή. Πράγματι, η ΙΨΔ αναφέρεται ως «νευρωτική, συνδεόμενη με στρες και σωματόμορφη διαταραχή» μαζί με τις αγχώδεις διαταραχές στο ICD-10, και ομοίως ταξινομήθηκε ως αγχώδη διαταραχή στην 3η και την 4η έκδοση του Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-III, DSM-III-R και DSM-IV). Ωστόσο, βασικές διαφορές στη φαινομενολογία και την αιτιολογία της ΙΨΔ σε σύγκριση με άλλες αγχώδεις διαταραχές, η ταξινόμησή της έχει αλλάξει στο DSM-5 και τώρα εμπίπτει στη νέα ενότητα «ΙΨΔ και σχετικές διαταραχές». Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει επίσης μια σειρά από άλλες διαταραχές του ιδεοψυχαναγκαστικού φάσματος που χαρακτηρίζονται από επαναλαμβανόμενες σκέψεις και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, όπως η σωματοδυσμορφική διαταραχή, η διαταραχή παρασυσσώρευσης και η τριχοτιλλομανία.

Αξιολόγηση και διάγνωση της ΙΨΔ

Η ΙΨΔ συνήθως δεν ανιχνεύεται για πολλά χρόνια πριν γίνει η διάγνωση. Οι καθυστερήσεις στην αναγνώριση σε νεαρά άτομα μπορεί να αντικατοπτρίζουν την ντροπή και τις προσπάθειες απόκρυψης των συμπτωμάτων, τη δυσκολία διαφοροποίησης της πραγματικής ΙΨΔ από τις τυπικές τελετουργίες κατά την ανάπτυξη. Επιπλέον, δύο άτομα με ΙΨΔ μπορεί να παρουσιάσουν εντελώς μη επικαλυπτόμενα προφίλ συμπτωμάτων (ετερογένεια), το οποίο μπορεί να είναι διαγνωστική πρόκληση.

Ωστόσο, η πλειονότητα των παιδιατρικών περιπτώσεων ΙΨΔ αναγνωρίζεται, χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο ανίχνευσης της διαταραχής το οποίο αποτελείται από έξι ερωτήσεις, το Short OCD Screener (SOCS), που συνιστάται από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Κλινικής Αριστείας. Το SOCS έχει βρεθεί ότι έχει ευαισθησία 97%. Δεδομένου ότι δεν είναι διαγνωστικό εργαλείο, απαιτείται περαιτέρω αξιολόγηση σε άτομα με θετικά αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης της λήψης λεπτομερούς ιστορικού των εμμονών και των καταναγκασμών, ενός αναπτυξιακού ιστορικού και μιας συνέντευξης με το νεαρό άτομο. Η συνέντευξη είναι ιδιαίτερα σημαντική δεδομένου ότι οι εμμονές «ταμπού», όπως οι σεξουαλικές εμμονές, είναι συχνές και το νεαρό άτομο μπορεί να είναι απρόθυμο να τις αποκαλύψει.

Σύντομη ανίχνευση της ΙΨΔ

• Πλένεις ή καθαρίζεις πολύ;
• Ελέγχεις πολύ τα πράγματα;
• Υπάρχει κάποια σκέψη που συνεχίζει να σε ενοχλεί από την οποία θα ήθελες να απαλλαγείς, αλλά δεν μπορείς;
• Οι καθημερινές σου δραστηριότητες χρειάζονται πολύ χρόνο για να ολοκληρωθούν; (π.χ. προετοιμασία για το σχολείο);
• Σε ενδιαφέρει να βάλεις τα πράγματα σε μια ειδική σειρά ή είσαι πολύ αναστατωμένος/η από το χάος;
• Σε προβληματίζουν αυτά τα θέματα;

Διαφορική διάγνωση

Η διαφορική διάγνωση μπορεί να είναι δύσκολη, ιδιαίτερα σε παιδιατρικούς πληθυσμούς. Τρεις από τις πιο περίπλοκες διαφορικές διαγνώσεις περιγράφονται παρακάτω.

Advertisements

Τα περιορισμένα ενδιαφέροντα και οι στερεότυπες συμπεριφορές αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού (ΔΑΦ) και μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα τόσο γνωστικές ανησυχίες όσο και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Σε αντίθεση με τις στερεότυπες συμπεριφορές που σχετίζονται με τον αυτισμό, οι καταναγκασμοί συνήθως προηγούνται (α) της εμμονής, (β) συνδέονται με ανακούφιση από το άγχος και είναι (γ) εγωδυστονικοί (δηλαδή ανεπιθύμητοι και ασυμβίβαστοι με τις θεμελιώδεις αξίες του ατόμου) και η ίδια η συμπεριφορά δε βιώνεται ως επιθυμητή. Φυσικά, ένα νεαρό άτομο μπορεί να παρουσιάσει τόσο ΔΑΦ όσο και ΙΨΔ, και πράγματι η συχνότητα της ΙΨΔ είναι σημαντικά αυξημένη μεταξύ των ατόμων με ΔΑΦ. Η ανίχνευση και η θεραπεία της ΙΨΔ στο πλαίσιο της ΔΑΦ μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη λειτουργία και την ποιότητα ζωής των ατόμων με αυτισμό.

Μια άλλη συχνή διαφορική διάγνωση είναι η ΙΨΔ και οι διαταραχές τικ. Έως και το 59% των παιδιών και των εφήβων με ΙΨΔ πληρούν τα κριτήρια για τη διάγνωση μιας διαταραχής τικ κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Τα άτομα με συνοδές διαταραχές τικ μπορεί να εκδηλώσουν την ΙΨΔ σε μικρότερη ηλικία και να έχουν διαφορετικό προφίλ συμπτωμάτων σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς διαταραχές τικ. Τα πολύπλοκα τικ μπορεί να είναι δύσκολο να διαφοροποιηθούν από τους καταναγκασμούς: στον αυτισμό, η ίδια η συμπεριφορά μπορεί να φαίνεται πανομοιότυπη με έναν καταναγκασμό (π.χ. άγγιγμα και χτύπημα). Ωστόσο, ενώ τα τικ είναι σε μεγάλο βαθμό ακούσια, οι καταναγκασμοί εκτελούνται σκόπιμα για να ανακουφίσουν το άγχος. Το επίπεδο πολυπλοκότητας της συμπεριφοράς μπορεί επίσης να βοηθήσει στη διαφοροποίηση των τικ από τους καταναγκασμούς. Ακόμα και τα πολύπλοκα τικ είναι σχετικά απλές συμπεριφορές (π.χ. ένα σύντομο χτύπημα), ενώ οι καταναγκασμοί είναι συχνά πιο περίτεχνοι και εκτελούνται σύμφωνα με έναν κανόνα (π.χ., χτύπημα τέσσερις φορές με το αριστερό χέρι και τέσσερις φορές με το δεξί).

Μια τρίτη διαφορική διάγνωση που μπορεί να είναι πρόκληση είναι η ψύχωση και η ΙΨΔ. Η παράξενη φύση των ιδεοληπτικών σκέψεων μπορεί συχνά να εγείρει ερωτήματα για ψυχωσικά φαινόμενα, ειδικά σε περιπτώσεις όπου το νεαρό άτομο έχει περιορισμένη γνώση του παραλογισμού των εμμονών του. Για παράδειγμα, ένα ποσοστό νέων με ΙΨΔ εμφανίζει «εμμονές μεταμόρφωσης», που αφορούν τον φόβο τους ότι θα μετατραπούν σε κάποιον άλλο ή σε κάτι άλλο ή θα αποκτήσουν ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά. Αυτά τα ασυνήθιστα συμπτώματα μπορούν εύκολα να συγχέονται με παραισθήσεις, οδηγώντας σε ακατάλληλη θεραπεία. Σε περιπτώσεις ΙΨΔ, το άτομο μπορεί να έχει κάποια εικόνα για το παράλογο των φόβων του. Η εμμονική σκέψη είναι απίθανο να αποτελεί μέρος ευρύτερων παραληρηματικών πεποιθήσεων (π.χ. μια πλοκή του πώς και γιατί οι άλλοι θα ήθελαν να τους βλάψουν). Άλλα συμπτώματα της ΙΨΔ είναι πιθανό να υπάρχουν κατά τη συνέντευξη, ενώ άλλα συμπτώματα ψύχωσης (όπως ψευδαισθήσεις και διαταραχή της σκέψης) απουσιάζουν.

Το παρόν άρθρο αποτελεί μετάφραση και προσαρμογή από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα μέρους του πρωτότυπου άρθρου που μπορεί να βρεθεί εδώ.

Βιβλιογραφία

Krebs, G., & Heyman, I. (2015). Obsessive-compulsive disorder in children and adolescents. Archives of disease in childhood, 100(5), 495–499. https://doi.org/10.1136/archdischild-2014-306934