Στην αρχαία Ελλάδα ο ψυχικά “παράξενος” άνθρωπος, ο οποίος είχε τη δυνατότητα να εκφράζεται, δε θεωρείτο πρόσωπο στιγµατισµένο αλλά ιερό. Αποτελούσε ισότιμο μέλος της εκάστοτε κοινωνίας, ενώ οι συμπολίτες του τον σέβονταν. Οι καλλιτέχνες, οι ψυχικώς επισφαλείς έβρισκαν πάντα ένα καταφύγιο. Την περίοδο της Αναγέννησης οι διανοούµενοι συζητούσαν για τη «λευκή» μελαγχολία, όπως την αποκαλούσαν, η οποία οδηγούσε σε δηµιουργική έµπνευση. Στα χρόνια του έντονου µοντερνισµού -τέλη 19ου αιώνα- οι αυτοκαταστροφικοί καλλιτέχνες, οι πάσχοντες από ψυχογενή αλκοολισµό θεωρήθηκαν περισσότερο εµπνευσµένοι από τους υπόλοιπους.
Η δημιουργική διαδικασία συνιστά κάτι ξεχωριστό και τα έργα τέχνης είναι πολύ πιθανό να προκύπτουν από τις ίδιες ψυχολογικές διεργασίες με αυτές της νεύρωσης. Ο καλλιτέχνης λοιπόν μοιάζει να υπακούει σε δυνάμεις και παρορμήσεις έξω από αυτόν. Έρμαιο του υποσυνείδητου προσπαθεί να επιβληθεί στο συνειδητό του. Πρόκειται για μια ολοκληρωτική ώθηση προς τη δημιουργία σαν «ένας ζωντανός οργανισμός εμφυτευμένος στην ανθρώπινη ψυχή». Ως μια καθολική παρόρμηση, η τέχνη υπερβαίνει ακόμα και την υγεία ή την ευτυχία του δημιουργού. Έτσι, το χάος και η σύγχυση κυριαρχούν στη ζωή του ατόμου. Ο Jung πίστευε ότι η αυτόνομη φύση της δημιουργικής ώθησης, η οποία λειτουργεί έξω από τη σφαίρα της συνείδησης, αντανακλάται στη συμβολική μορφή της τέχνης.
Σύμφωνα με τον Jung (1971) στο βιβλίο του spirit in man, art and literature, η ίδια η τέχνη, όπως και η φύση, από μόνη της δεν έχει ένα εγγενές νόημα.
Από τα βάθη των αιώνων µέχρι σήµερα η τέχνη αντικατοπτρίζει τον ψυχικό µας κόσµο. Ενσαρκώνει ποικιλοτρόπως τα συναισθήματα και τις ενδόμυχες σκέψεις μας. Συχνά οι πιο εµπνευσµένες από αυτές τις εικόνες ξεφεύγουν από τα στενά ατοµικά πλαίσια και µιλούν σε όλους µας. Ως εκ τούτου, η καλλιτεχνική έκφραση παύει να είναι ατοµική υπόθεση και γίνεται συλλογική. Μετάβαση που γίνεται αντιληπτή µε το έργο καλλιτεχνών που έζησαν οριακά, στις παρυφές της συνηθισµένης κοινωνικής ζωής. Για τη σύγχρονη τέχνη, όλες οι καταστάσεις ζωής έχουν αισθητική αξία, αρκεί να εμβαθύνουν στον ψυχικό κόσμο του ατόμου. Μόνο τότε δύνανται να βρουν τις ρίζες της ανθρώπινης ύπαρξης. Ακόμη και αν ο εσωτερικός εαυτός ”παλεύει” με τις ψυχικές διαταραχές.
Έργα καλλιτεχνών που απεικονίζουν ψυχικές ασθένειες: εδώ
Η πρώτη ζωγραφιά ψυχιατρικού ασθενή παρουσιάστηκε επισήµως το 1872 σε µια µελέτη του Γάλλου ψυχιάτρου Auguste Tardieu. Ο Max Simon, στο βιβλίο του “Les ecrits et les dessins des alienes” (1888), αναφέρεται στη διαγνωστική αξία που µπορεί να έχουν τα έργα των ασθενών αλλά και στο θεραπευτικό αποτέλεσµα της ζωγραφικής διαδικασίας, εφόσον ο ασθενής διατηρείται απασχοληµένος. Από πολλούς θεωρήθηκε ότι τα έργα των ατόµων µε ψύχωση είναι δυνατό να συµβάλλουν συµπληρωµατικά στην κλινική διάγνωση. Έτσι, ο Jean Vinchon ταξινοµεί για πρώτη φορά το 1924 τα είδη της ασθένειας µε τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής δηµιουργίας.
Σύμφωνα με την δρ Τζέιμς ΜακΚάμπε του King’s College of London, τα γονίδια που ευθύνονται για τη δημιουργικότητα ενδέχεται να επηρεάζουν και την ψυχική υγεία: «Η δημιουργικότητα συχνά περιλαμβάνει τη σύνδεση ιδεών ή εννοιών με τρόπους που δε θα σκέφτονταν άλλοι άνθρωποι. Αλλά κάπως έτσι λειτουργούν κι οι αυταπάτες».
Η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα μελέτη για τη σχέση που έχουν οι ψυχικές διαταραχές με τη δημιουργικότητα, η οποία εξέτασε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Σουηδίας, δείχνει να επιβεβαιώνει ότι οι επιστήμονες, οι καλλιτέχνες και άλλοι άνθρωποι που ασκούν δημιουργικά επαγγέλματα είναι πιθανότερο να πάσχουν από ασθένειες όπως η διπολική διαταραχή. Όσον αφορά στο γράψιμο, παρουσιάζει μια ιδιαίτερη σχέση με τη σχιζοφρένεια.
Οι ψυχολόγοι των πανεπιστημίων Χάρβαρντ και Τορόντο καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα δημιουργικά άτομα έχουν χαμηλή «λανθάνουσα αναστολή» (latent inhibition), μια ιδιότητα που έχουν τα έμβια όντα και τους επιτρέπει να αγνοούν ασυνείδητα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Τα άτομα με χαμηλή λανθάνουσα αναστολή λαμβάνουν υπόψη ερεθίσματα χωρίς χρηστική αξία, τα οποία δε γίνονται συνειδητά αντιληπτά από άλλους ανθρώπους.
«Φαίνεται ότι το κλειδί για τη δημιουργική νόηση ανοίγει την πόρτα του εγκεφάλου και αφήνει να εισαχθούν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες. Επειδή ποτέ δεν ξέρεις: μερικές φορές οι πιο παράξενοι συσχετισμοί μπορούν να μετατραπούν στις πιο παραγωγικές δημιουργικές ιδέες» υποστηρίζουν οι ερευνητές.
Τα κυκλώματα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για τη δημιουργικότητα δρουν παρόμοια με εκείνα που ευθύνονται για τις ψυχικές ασθένειες. Το σημείο του εγκεφάλου που ευθύνεται για την αυτό-εικόνα και επαναφέρει τις μνήμες απενεργοποιείται όταν σκεφτόμαστε νέες ιδέες. Στους δημιουργικούς ανθρώπους, στους οποίους ανήκουν και οι καλλιτέχνες, το σημείο αυτό παραμένει ενεργό. Αυτό συμβαίνει και σε όσους έχουν μια ήπια μορφής σχιζοφρένειας. Επιπλέον, οι δημιουργικοί άνθρωποι έχουν περισσότερα νοητικά ερεθίσματα όταν σκέφτονται σε σύγκριση με τους λιγότερο δημιουργικούς.
Κλείνοντας, οι ψυχικές διαταραχές η σύνδεσή τους με τη τέχνη έχει συζητηθεί εκτενώς. Είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχει μια συσχέτιση, ειδικά αν θεωρήσουμε την τέχνη ως μία στοιχειώδη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι απλώς μια απόκριση σε μια ασθένεια, αλλά μια μορφή διεξόδου.
Περισσότερα: εδώ
- Πηγές:
https://www.psychology.gr
https://www.emedi.gr
https://www.tovima.gr
https://www.iefimerida.gr
