Ο ατομισμός έχει θετική διάσταση ως συνώνυμο του αυτοσεβασμού και συνδέεται με το αίσθημα της αξιοπρέπειας και της υπερηφάνειας. Ο άνθρωπος υπερασπίζεται τα συμφέροντα του, διατηρεί την αυτονομία του και δεν υποδουλώνεται σε αποχαυνωτικά πρότυπα. Αντίθετα, ο ατομικισμός αποτελεί στάση ζωής που συνίσταται στην
υπερβολική και αποκλειστική ενασχόληση με τον εαυτό μας και στην αδιαφορία για τους άλλους. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, προτάσσεται το στενά εννοούμενο ατομικό συμφέρον σε βάρος του κοινού καλού.
Επιπτώσεις ατομικισμού στην κοινωνία και στο άτομο
Ανυπολόγιστες θεωρούνται οι συνέπειες του ατομικισμού για τις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες. Στο πλαίσιο αυτό, υποβαθμίζεται η συνύπαρξη και η ειρηνική συμβίωση των ατόμων: κυριαρχεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός, υπονομεύεται το πνεύμα συνεργασίας, παραβιάζονται οι νόμοι, καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Παράλληλα, αποδυναμώνεται η δημοκρατία, καθώς οι πολίτες αδιαφορούν για τα πολιτικά δρώμενα και δεν συμμετέχουν ενεργά στα κοινά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ενισχύονται η αυθαιρεσία, ο λαϊκισμός και η αναξιοκρατία, που αποτελούν «ωρολογιακές βόμβες» στα θεμέλια των σύγχρονων κοινωνιών. Ως φυσιολογικό επακόλουθο δημιουργούνται συνθήκες οικονομικής κρίσης, ενώ ταυτόχρονα τα επιστημονικά και τα τεχνολογικά επιτεύγματα χρησιμοποιούνται σε βάρος της ανθρωπότητας. Έτσι, διαρρηγνύεται ο κοινωνικός ιστός, ο άνθρωπος απομονώνεται από τον συνάνθρωπο του και εντείνονται τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας.
Εξίσου σημαντικές και όχι αμελητέες είναι επιπτώσεις του ατομικισμού για το κάθε άτομο ξεχωριστά. Διαστρεβλώνεται η έννοια του ανθρωπισμού και ενισχύεται η ιδιοτέλεια, με αποτέλεσμα να υπάρχει έξαρση της αδικίας, της εκμετάλλευσης και της αδιαφορίας για τους άλλους. Παράλληλα, ισοπεδώνεται κάθε κανόνας ηθικής, αφού κυριαρχεί η απληστία και η υποδούλωση στο «εγώ» με επακόλουθο την αδυναμία επίτευξης της πολυπόθητης αυτογνωσίας, που οδηγεί στην αυτοβελτίωση. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος απομακρύνεται από τις παραδόσεις του, και κατ’ επέκταση από το περιβάλλον· υπονομεύεται η προσπάθεια του για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής του
κληρονομιάς, ναρκοθετείται η πνευματική και ηθική του καλλιέργεια, αδυνατεί να αναπτύξει οικολογική ευαισθησία.
Η καταπολέμηση του ατομικισμού
Μπορεί στην ανταγωνιστική κοινωνία του 21 ου αιώνα να έχει επιβληθεί η λογική της μονομερούς υπεράσπισης του ατομικού συμφέροντος, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποτελέσει και βασικό οδηγό της κοινωνικής μας συμπεριφοράς για το χρόνια που έρχονται. Είναι γνωστό από την εμπειρία προηγουμένων ετών ότι η ατομική
προκοπή προϋποθέτει τη συλλογική ευημερία. Στόχος λοιπόν του ανθρώπινου όντος που στοχεύει στην ολοκλήρωση του δεν θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας πλαστής, πλην αρεστής στους άλλους, επιφανειακής εικόνας, αλλά η εξασφάλιση της κοινωνικής αποδοχής, χωρίς να χάνει την προσωπική του ιδιοσυγκρασία. Διότι, όπως είχε πει και
Στρατηγός Μακρυγιάννης, πάνω απ’ όλα, «είμαστε εις το εμείς και όχι εις το εγώ».
