Όταν ακούμε τη λέξη εξάρτηση μας έρχεται συνήθως στο μυαλό η χρήση ουσιών, το αλκοόλ, το κάπνισμα, ο τζόγος και το -πολύ πλέον επίκαιρο στις μέρες μας- το κινητό, υπολογιστής κλπ. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κι άλλες εξαρτήσεις που δυσχεραίνουν την καθημερινότητά μας. Ο λόγος γίνεται για την συνεξάρτηση. Περιγράφει την εξάρτηση από ένα άτομο σε βαθμό εθισμού και αντίστοιχα και την εξάρτηση του άλλου ατόμου από εμάς. Γι’ αυτό και μιλάμε για συν- εξάρτηση. Μια εξάρτηση που συμβαίνει από κοινού και ενέχει την επιθυμία για εγγύτητα. Όμως η επιθυμία του ‘μαζί΄ όταν δεν έχει υγιείς ρίζες, υφίστανται απώλειες.
Απώλεια ορίων
Μέσα στη συνεξάρτηση τα όρια είναι διάχυτα. Το ‘ναι’ αποτελεί απαίτηση κι όχι επιλογή. Το ‘όχι’ μας δυσκολεύει να το πούμε, κι όταν ειπωθεί συνοδεύεται από ενοχές. Με λίγα λόγια, το άτομο έχει χάσει την αίσθηση των ‘θέλω’ του. Στο συνεχές του σωστού και του λάθους δε, ακροβατεί στις δικές του ακρωτηριασμένες κρίσεις και στις επιβεβλημένες πεποιθήσεις του ατόμου από το οποίο εξαρτάται. Ο πυρήνας αυτών που έχει όμως πρωτίστως απωλεσθεί είναι τα όρια του εαυτού. Μέσα σε μια σχέση που χαρακτηρίζεται από συνεξάρτηση ο άλλος κι εγώ είμαστε ένα. Βιώνω τον εαυτό μου ως προέκταση του άλλου. Αυτό μας πηγαίνει στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής. Εκεί το βρέφος νιώθει ένα με την μητέρα του. Όταν πεινάει, νιώθει ότι και η μητέρα του πεινάει. Συνεπώς το άτομο έχει μείνει αναπτυξιακά σε αυτό το στάδιο, όπου από τη μία επιθυμεί την εγγύτητα αλλά από την άλλη βιώνει μια τοξική μορφή αυτής.
Πού είμαι εγώ;
Σε συνάφεια με την απώλεια των ορίων του εαυτού, ένα ερώτημα που χρειάζεται να θέσει κανείς στον εαυτό του είναι το που βρίσκεται; Πιθανότητα η απάντηση που θα έδινε κάποιος όντας εξαρτημένος από ένα άλλο άτομο, είναι πως είναι χαμένος. Αν αυτή η απώλεια είχε μια εικόνα θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η βύθιση σε έναν ωκεανό. Στις αφηγήσεις των ανθρώπων που νιώθουν την απώλεια του εαυτού κυριαρχεί η αίσθηση ότι «έπιασα πάτο και τότε σηκώθηκα». Και πράγματι καμιά φορά χρειάζεται να βυθιστούμε ώστε να φτάσουμε στον πάτο και να πάρουμε ώθηση για να αναδυθούμε. Άλλωστε στους βυθούς κρύβονται οι θησαυροί.
Για να καταλάβουμε τι είναι η συνεξάρτηση χρειάζεται να πάμε δύο βήματα πίσω. Στην εξάρτηση. Και στην ελευθερία.
Η ελευθερία
Η διαδρομή που ακολουθεί κάποιος συνήθως είναι από την εξάρτηση στην ανεξαρτησία, κι όχι ακριβώς το αντίθετο. Αν και για να φτάσουμε στην κατάσταση της εξάρτησης μάλλον υπαινίσσεται ότι ήμασταν κάποτε ανεξάρτητοι. Νιώθουμε όμως άραγε ότι πράγματι έχουμε κατακτήσει αυτή την κατάσταση που ονομάζουμε ως ανεξαρτησία ή καλύτερα ως ελευθερία; Γιατί όταν προσπαθούμε να ανεξαρτητοποιηθούμε δεν οραματιζόμαστε να επιστρέψουμε σε μια προηγούμενη κατάσταση ανεξαρτησίας. Τουναντίον, χτίζουμε μια καινούρια εικόνα της ελευθερίας που επιθυμούμε. Άλλωστε ο κόσμος των αντιθέτων είναι παντού παρών. Αν δεν υπήρχε η εξάρτηση, δεν θα γνωρίζαμε την αξία της ελευθερίας. Συνεπώς, χρειάζεται ο καθένας να αναρωτηθεί τι είναι η ελευθερία; Η ελευθερία όχι ως μια φιλοσοφική έννοια, αλλά ως μια προσωπική συνθήκη που θέλουμε να την κατακτήσουμε.
Τι είναι η εξάρτηση;
Ο Χορχέ Μπουκάι δίνει έναν πολύ ωραίο ορισμό για την εξάρτηση. «Εξαρτημένος είναι αυτός που κρέμεται από κάποιον άλλο, που ζει σαν να είναι κρεμασμένος στον αέρα, χωρίς να στηρίζεται πουθενά, σαν να είναι ένα στολίδι για εκείνον που το φοράει. Είναι εκείνος που έχει πάρει τον κατήφορο, μονί[1]μως ατελής, αιωνίως χωρίς λύση». Η εξάρτηση από την ελευθερία χωρίζονται με δυο φτερά που έχουμε ξεχάσει πόσο σημαντικά είναι για να πετάξουμε. Αρκούμαστε προς το παρόν να ακουμπάμε πάνω σε κάποιον άλλο, του οποίου το άγγιγμα μοιάζει να είναι περισσότερο επιβλαβές παρά λυτρωτικό.
«Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα»
Η έκφραση αυτή ακούγεται πολύ συχνά μεταξύ των ζευγαριών, για να δηλώσουν συνήθως στο έτερον ήμισυ πόσο σημαντικό είναι. Στην πραγματικότητα μπορούμε να ζήσουμε χωρίς κάποιον. Μέσα στην παραζάλη του έρωτα μια πλευρά μας αποδυναμώνεται και πιστεύει ότι η ύπαρξή της οφείλεται και σε κάποιο άλλο άτομο. Οι άνθρωποι έχουν προαποφασίσει πως θα διαχειριστούν μια κατάσταση. Το «δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα», σε μια παραλλαγή του εκφράζεται και ως «αν με αφήσεις θα πέσω στα πατώματα». Και πράγματι μετά τον χωρισμό πέφτει στα πατώματα. Έχεις αποφασίσει ότι αυτός είναι ο τρόπος διαχείρισης του χωρισμού.
Η εναλλακτική
Αντ’ αυτού, είναι πιο λειτουργικό να αντικαταστήσουμε τα άνωθεν με το «αν κάποιος με αφήσει, υπάρχει κάποιος λόγος. Αν κάποιος με αφήσει θα δω πως θα το διαχειριστώ εκείνη τη στιγμή». Διότι, άλλωστε το να μην μπορεί κάποιος να ζήσει χωρίς εμάς και το αντίστοιχο φαντάζει τρομαχτικό και σίγουρα δηλώνει εξάρτηση. Να είστε επίσης βέβαιοι πως είναι και φράσεις μασκαρεμένου χειρισμού. Κι όπως λέει κι ο Αντόνιο Πόρτσια «έπαψαν να σε εξαπατούν, όχι να σ’ αγαπάνε, κι εσύ πονάς σαν να έπαψαν να σ’ αγαπάνε».
Η αγάπη
Στον βωμό της αγάπης πολλές φορές υπομένουμε και μένουμε σε καταστάσεις τοξικές. Μεταφράζουμε κάθε συμπεριφορά σε αγάπη. Μα ξεχνάμε πως η αγάπη δεν πονάει. Η αγάπη μας ωφελεί, μας πάει μπροστά. Ένας από τους πιο ωραίους ορισμούς για την αγάπη, έχει δοθεί από τον Σκοτ Πεκ, αν και η αγάπη πρέπει να βιώνεται κι όχι να ορίζεται. Η αγάπη μας λέει ο Πεκ είναι « η θέληση του ανθρώπου να επεκτείνει τον εαυτό του με σκοπό να καλλιεργήσει τη δική του, ή ενός άλλου πνευματική ανάπτυξη». Μάλλον σε μια σχέση όπου νιώθουμε πως διευρυνόμαστε και γινόμαστε καλύτεροι, υπάρχει αγάπη. Και λέω μάλλον, διότι, το ‘σίγουρα’ εναπόκειται στα προσωπικά βιώματα του καθενός. Πάντως, ισχύει σίγουρα το αντίθετο. Σε μια σχέση όπου αισθάνομαι στασιμότητα και ταλαιπωρία, δεν υπάρχει αγάπη. Υπάρχει εξάρτηση. Υπάρχει συνεξάρτηση. Εκεί όπου η αναζήτηση του βλέμματος γίνεται εξάρτηση, η αγάπη μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Και τα βέλη του έρωτα, γίνονται βέλη με δηλητήριο και τοξικότητα.
Η αυτοεξάρτηση
Δανεισμένη η έννοια από τον Χορχέ Μπουκάι, δηλώνει πως η μόνη επιθυμητή εξάρτηση είναι αυτή από τον εαυτό μας. Αυτοεξάρτηση είναι η υγιής ανεξαρτησία. Είναι η γνώση ότι είμαι ένα ον αυτόνομο που έχει ταυτόχρονα την ανάγκη των άλλων. Είναι η ελευθερία που συνυπάρχει με την δέσμευση. Είναι η ικανότητα να αντιλαμβάνομαι ότι δεν είναι όλες οι συμπεριφορές έκφραση αγάπης. Και να μπορώ να απομακρύνομαι από αυτές, χωρίς να χάνω την πίστη μου στους ανθρώπους και κυρίως στον εαυτό μου. Είναι η συνειδητοποίηση ότι μπορώ να αποφασίσω ποιον δρόμο θα διαλέξω. Καμία κατάσταση δεν πάει κάπου μόνη της. Πάντα υπάρχουν επιλογές. Το αν θα διαλέξω τον δρόμο της εξάρτησης είναι επιλογή δική μου και μόνο δική μου. Και όπως έχω επιλέξει την εξάρτηση, έτσι μπορώ να επιλέξω και την ελευθερία. Δεν υπάρχουν μαγικά ραβδιά και συνταγές. Η ‘λύση’ στην συνεξάρτηση είναι η γνώση ότι έχω την δυνατότητα να διαλέξω την ελευθερία. Αρκεί μόνο να το θελήσω, να το φανταστώ και να αποφασίσω πως αυτή είναι μια συνθήκη που εξαρτάται από τον εαυτό μου.
«Μας στηρίζω με όλη μου την καρδιά. Αν όμως, με βάλεις να διαλέξω ανάμεσα σε εσένα και σε εμένα.., εμένα!»
Χορχέ Μπουκάι
