Παραφράζοντας την αρχαία ρήση “Ουκ εν τω πολλώ το ευ”, πολλές φορές το κυνήγι της τελειότητας τελειώνει χωρίς νικητή και βέβαια χωρίς νίκη. Για την ακρίβεια η ανάγκη για την απόκτηση ή κατάκτηση της τελειότητας συμπορεύεται πολύ συχνά με την απουσία της οποιαδήποτε προσπάθειας.

Τι είναι η τελειοθηρία;

Τελειοθηρία (perfectionism) ορίζεται η επιδίωξη του τέλειου αποτελέσματος σε οποιαδήποτε δράση, με μηδενική ανοχή σε περίπτωση αποτυχίας ή λάθους, καθώς και η προσκόλληση στην επίτευξη υψηλών στόχων και προσδοκιών.

Η τελειοθηρία από μόνη της δεν συνιστά διαταραχή ή κλινική κατηγορία, όμως αποτελεί χαρακτηριστικό προσωπικότητας. Όπως όλα τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας έχουν τις λειτουργικές και δυσλειτουργικές εκφάνσεις τους, έτσι και η τελειοθηρία.

Όταν αυτή γίνεται αυτοσκοπός και μονόδρομος για το άτομο, αποκτά κλινικές διαστάσεις και συχνά αποτελεί σημείο ή σύμπτωμα διαταραχών άγχους, διάθεσης, διαταραχών πρόσληψης τροφής και διαταραχών προσωπικότητας.

Το άτομο με τελειοθηρία κυνηγά το τέλειο αποτέλεσμα επανειλημμένα σε κάθε του βήμα θέτοντας πολλές φορές δυσβάσταχτα υψηλούς στόχους στον εαυτό του, επιδεικνύει μεγάλη αυστηρότητα σε περίπτωση λάθους ή αποτυχίας στον εαυτό του και στους άλλους και συχνά παραμένει αδρανές.

Είδη τελειοθηρίας

Το να επιδιώκει κάποιος το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα σε πλαίσια εξέλιξης και βελτιστοποίησης κάθε άλλο παρά δυσλειτουργικό είναι. Η τελειοθηρική συμπεριφορά δεν συνδέεται πάντα με τη ψυχοπαθολογία.

Υπάρχει η λειτουργική τελειοθηρία ή αλλιώς θετική κατά την οποία το άτομο κινητοποιείται και δρα ανάλογα για να επιτύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, χωρίς να ασχολείται υπερβολικά με τα λάθη και τις αποτυχίες του ή να κρίνει αυστηρά τον εαυτό του και τους άλλους.

Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της θετικής τελειοθηρίας και της αρνητικής έγκειται στο γεγονός ότι στη πρώτη περίπτωση το άτομο έχει ως κινητήριο δύναμη την επίτευξη του στόχου, ενώ στη περίπτωση της αρνητικής τελειοθηρίας το άτομο κινείται προς το στόχο με το φόβο της αποτυχίας.

Αίτια της τελειοθηρίας

Επιστημονικές μελέτες συσχετίζουν την τελειοθηρική συμπεριφορά με περιβαλλοντικούς παράγοντες και ατομικά χαρακτηριστικά.

Συχνά τα άτομα που έχουν αυτό το χαρακτηριστικό σε δυσλειτουργικό βαθμό, προέρχονται από οικογενειακά συστήματα που καθορίζουν την αποδοχή και την αγάπη με βάση τα επιτεύγματα και την υποδειγματική συμπεριφορά.

Όσον αφορά τα ατομικά χαρακτηριστικά, τα άτομα αυτά είναι υπερβολικά αυτοπεριορισμένα, έχουν μεγάλες προσδοκίες από τον εαυτό τους και τους άλλους, γίνονται επικριτικά και δεν ικανοποιούνται εύκολα. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί βιολογικός παράγοντας που να συσχετίζεται με αυτή τη συμπεριφορά.

Ποια η σχέση τελειοθηρίας και αναβλητικότητας;

Το κεντρικό χαρακτηριστικό της τελειοθηρίας είναι η άκαμπτη εμμονή σε μη ρεαλιστικά υψηλά κριτήρια συνοδευόμενη με έντονο φόβο αποτυχίας, σύγκριση με κοινωνικά πρότυπα, αμφιβολία επίδοσης, υπερβολική ακρίβεια και τάξη και πολύ συχνά με αναβλητικότητα.

Και αν η αδράνεια και η αναβλητικότητα φαίνονται έννοιες αλληλοαποκλειόμενες με τη δράση και το κυνήγι της τέλειας επίδοσης τότε ας αναλογιστούμε με βάση τη τελειοθηρική σκέψη: “Αν κάνω κάτι που δεν είναι τέλειο, γιατί να το κάνω; Καλύτερα να το αποφύγω ή να το αναβάλλω έως ότου μπορέσω να επιτύχω το τέλειο αποτέλεσμα.”

Σε αυτή τη περίπτωση επέρχεται η αδράνεια και το άτομο αναβάλλει έργα που καλείται να διεκπεραιώσει στη καθημερινότητα του. Έτσι αποφεύγει να έρθει αντιμέτωπος με τυχόν λάθη ή αποτυχίες και αποσύρεται στην ασφάλεια που του παρέχει η μη δράση.

Σύμφωνα με το Νομπελίστα κβαντικό φυσικό Richard P. Feynman (1918-1988) “Ο μόνος τρόπος να μην κάνεις λάθη, είναι να μην κάνεις τίποτα.”

Συνέπειες και Αντιμετώπιση

Τα άτομα με αρνητική τελειοθηρία από την υπερπροσπάθεια της επίδοσης και τη σκληρή τους κριτική στάση απέναντι στον εαυτό και στους άλλους συχνά βιώνουν αισθήματα εξάντλησης, κενού, θυμού, θλίψης, απογοήτευσης, ανικανότητας και άγχους.

Πολύ συχνά το άγχος και η ένταση τους σωματοποιείται και οδηγεί σε σωματικά συμπτώματα. Άλλοτε το άγχος επίδοσης οδηγεί σε αδράνεια και αναβλητικότητα.

Όλα τα παραπάνω συντελούν στη δυσφορία και τη δυσλειτουργικότητα του ατόμου στη καθημερινότητα του.

Στη περίπτωση αυτή η θεραπευτική παρέμβαση κρίνεται αναγκαία καθώς πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας παγιωμένο το οποίο χρήζει στοχευμένης παρέμβασης. Οδηγοί αυτοβοήθειας αλλά και η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συχνά είναι οι προτεινόμενες θεραπείες για την αντιμετώπιση της αρνητικής τελειοθηρίας.

Στόχος των θεραπευτικών παρεμβάσεων είναι η παραδοχή ότι η τελειοθηρική συμπεριφορά είναι δυσλειτουργική για το άτομο, ο επαναπροσδιορισμός της πεποίθησης ότι το τέλειο αποτέλεσμα είναι πάντα ο ρεαλιστικός στόχος, καθώς και η παροχή εναλλακτικών τεχνικών που θα βοηθήσουν το άτομο να λειτουργεί με μεγαλύτερη ευελιξία και αποδοτικότητα χωρίς σαρωτική κριτική και αυτομομφή.

Βιβλιογραφία:

Παπακώστας, Γ., (1994), Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία: Θεωρία και Πράξη, Εκδόσεις Ινστιτούτο Έρευνας της Συμπεριφοράς, Αθήνα.

Flett, G.L. and P.L. Hewitt, (2006), “Positive versus negative perfectionism in psychopathology”, In Behavior Motivation, 30, 472-495.

Shafran, R., Cooper, Z. and Fairburn, C.G., (2002), “Clinical perfectionism: A cognitive behavioural analysis”, In Behaviour Research and Therapy, 40, 773-791.

Slade, P.D. and R.G. Owens, (1998), “A dual process model of perfectionism based on reinforcement theory”, In Behavioral Modification, 22, 372-390.