Στον κόσμο της ψυχολογίας, εντοπίζει κανείς μια ποικιλία συνδρόμων. Πολλά από αυτά χρησιμοποιούν μεταφορές στο όνομα τους, ώστε να γίνουν πιο κατανοητά στο πώς δρουν στο άτομα. Έτσι έχουμε το σύνδρομο Peter Pan, το σύνδρομο Ιερουσαλήμ, το σύνδρομο Othello, το φαινόμενο Ben Franklin, το φαινόμενο Mandela κ.λπ. Το παρόν άρθρο προσεγγίζει το φαινόμενο του χαμαιλέοντα.
Έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι αρχίζετε να συμπεριφέρεστε και να μιλάτε όπως οι άνθρωποι τριγύρω σας; Ότι ορισμένοι από τους τρόπους, τα λόγια τους, ακόμη και τα ενδιαφέροντά τους γίνονται και δικά σας; Εάν αυτό περιγράφει μια κατάσταση γνώριμη για εσάς, μην αισθάνεστε μόνοι. Συνιστά ένα φυσιολογικό φαινόμενο που ονομάζεται φαινόμενο του χαμαιλέοντα και μεγάλη μερίδα του κόσμου το βιώνει κάποια στιγμή.
Είμαστε σαν χαμαιλέοντες. Παίρνουμε τον τόνο και το χρώμα του ηθικού μας χαρακτήρα απ’ αυτούς που μας περιστοιχίζουν. Τζών Λοκ
Πώς προκύπτει η ονομασία του φαινομένου του χαμαιλέοντα:
Ο χαμαιλέοντας αλλάζει τον χρωματισμό του δέρματος, καθώς και το μοτίβο αυτού με διάφορους συνδυασμούς. Το πιο επιφανειακό στρώμα περιέχει χρωστικές ενώ το υπόστρωμα περιέχει αυτό που ονομάζεται κρύσταλλοι γουανίνης. Αυτά τα δύο στοιχεία συνεργάζονται για να δημιουργήσουν το καμουφλάζ, το οποίο αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό απέναντι στα αρπακτικά. Δεν αποτελεί όμως τον μοναδικό λόγο για τον οποίο αυτές οι σαύρες αλλάζουν χρώμα. Χρησιμοποιούν αυτή την μεταβολή επίσης για κοινωνική σηματοδότηση, καθώς και για να ως αντίδραση στις αλλαγές θερμοκρασίας. Η αλλαγή χρώματος δείχνει παράλληλα τη φυσιολογική κατάσταση του χαμαιλέοντα και τις προθέσεις του απέναντι σε άλλους χαμαιλέοντες. Τα πιο σκούρα χρώματα υποδηλώνουν συνεργατικότητα ενώ τα πιο φωτεινά χρώματα δείχνουν επιθετικότητα.
Επομένως, ένας χαμαιλέοντας ξέρει πότε είναι η στιγμή να καμουφλάρει τα χρώματα του. Και τούμπαλιν, γνωρίζει επίσης πότε να παραμείνει στα φυσικά του χρώματα. Δεν αλλάζει συνεχώς, αλλά εξερευνά την εκάστοτε κατάσταση . Η επιβίωση και η κοινωνική σηματοδότηση αποτελούν τους λόγους για την ανάδυση της μεταβολής του χρώματος του.
Αλλάζουν και οι άνθρωποι χρώμα ;
Σε μια ταινία του Woody Allen, Zelig, εμφανίζεται ένας πολύ περίεργος ομώνυμος χαρακτήρας. O πρωταγωνιστικός αυτός ρόλος ενσαρκώνεται από τον ίδιο τον Woody Allen. Ο Leonard Zelig λοιπόν εμφανίζεται σε διάφορα μέρη και αλληλεπιδρά με διάφορους ανθρώπους. Η κατάσταση αυτή ακούγεται φυσιολογική, ωστόσο η εμφάνιση του Zelig προβάλλεται διαφορετική κάθε φορά. Όταν αναμιγνύεται με μαύρους ανθρώπους, ο τόνος του δέρματος και η φωνή του αλλάζουν. Όταν έρχεται σε επαφή με Εβραίους, ξαφνικά αποκτά γενειάδα και μπούκλες. Το βάρος του αυξάνεται όταν συναναστρέφεται με υπέρβαρους ανθρώπους κ.ο.κ.
H Δρ. Eudora Fletcher, (την οποία υποδύεται η Mia Farrow) μελετά αυτήν την παράξενη περίπτωση. Η γιατρός ανακαλύπτει τελικά ότι ο Zelig πάσχει από μια ακραία περίπτωση ανασφάλειας, που τον οδηγεί να καμουφλάρει τον εαυτό του στις διαπροσωπικές του επαφές, προσαρμόζοντας την εμφάνισή ώστε να γίνει αποδεκτός. Ο Zelig διαθέτει την υπερφυσική ικανότητα να αλλάζει την εμφάνισή του, προσαρμόζοντας την στο εκάστοτε περιβάλλον. Για τον λόγο αυτό γίνεται γνωστός ως ο άνθρωπος χαμαιλέοντας.
Προφανώς, η ταινία του Woody Allen αποτελεί μια παρωδία, μια καρικατούρα. Παρουσιάζει μια μεταφυσική κατάσταση. Δύναται όμως να χρησιμοποιηθεί ως ένας τρόπος να κατανοήσουμε το φαινόμενο του χαμαιλέοντα. Το φαινόμενο του χαμαιλέοντα ονομάζεται επίσης και συναισθηματική μετάδοση. Μεταφράζεται ως η τάση να βιώνουμε και να εσωτερικοποιούμε συναισθήματα παρόμοια με αυτά που για τα οποία λαμβάνουμε ερεθίσματα και παρατηρούμε και με τον ίδιο τρόπο, να επηρεάζουμε τα συναισθήματα των άλλων. Είναι μια διαδικασία στην οποία ένα άτομο επηρεάζεται και ασκεί ταυτόχρονα επιρροή στα συναισθήματα και τις συμπεριφορές άλλων ανθρώπων ή ομάδων.
H επιστημονική προσέγγιση
Σύμφωνα με τους Allan και Margaret Pease (2006), καθρεφτίζουμε ο ένας τη γλώσσα του σώματος του άλλου ώστε να δεθούμε μεταξύ μας, να γίνουμε αποδεκτοί και να δημιουργήσουμε δεσμούς συμπάθειας. Συχνά όμως δεν έχουμε επίγνωση ότι το κάνουμε. Γυρνώντας πίσω στο χρόνο, ο κατοπτρισμός συνιστούσε μια κοινωνική πρακτική που βοηθούσε τους προγόνους μας να εισέλθουν με επιτυχία σε μεγαλύτερες ομάδες. Αποτελεί επίσης ένα απομεινάρι από την πρωτόγονη μέθοδο μάθησής που βασίζεται στη μίμηση.
Οι επιδράσεις του φαινομένου του χαμαιλέοντα
Αν και υπήρχαν υπόνοιες πως η αντιγραφή της γλώσσας του σώματος άλλων ανθρώπων αυξάνει την συμπάθεια, η επίδραση δεν εξετάστηκε αυστηρά μέχρι και την έρευνα των κοινωνικών ψυχολόγων, Chartrand και Bargh. Το 1999 πραγματοποίησαν μια σειρά πειραμάτων. Υπέβαλαν κάποια σχετικά ερωτήματα: 1. Οι άνθρωποι μιμούνται αυτόματα τους άλλους, ακόμη και τους ξένους; και 2. Η Μίμηση αυξάνει την προτίμηση; ;
Οι άνθρωποι μιμούνται αυτόματα τους άλλους, ακόμη και τους ξένους;
Εξετάζοντας τί θεωρείται το φαινόμενο χαμαιλέωντα, στην πρώτη μελέτη τους οι 78 συμμετέχοντες κάθισαν για να συνομιλήσουν με ένα πειραματικό μέλος ή έναν «συνεργό», ο οποίος είχε την υποχρέωση να ποικίλει σε ιδιόμορφα χαρακτηριστικά και ύφος με συστηματικό τρόπο. Μερικοί χρησιμοποιούσαν περισσότερο το χαμόγελο ενώ κάποιοι άλλοι έτειναν προς το άγγιγμα του προσώπου . Σε κάποιος άλλους παρατηρήθηκε περισσότερο κίνηση των ποδιών τους. Το αποτέλεσμα; Οι συμμετέχοντες πράγματι μιμήθηκαν τον πειραματικό συνεργό (το οποίο μόλις είχαν γνωρίσει), όπως μετρήθηκε από το άγγιγμα του προσώπου, το κούνημα του ποδιού αλλά και το χαμόγελο. Το άγγιγμα του προσώπου ανέβηκε μόλις 20%, αλλά το ποσοστό κουνήματος των ποδιών ανέβηκε κατά ένα αξιοσημείωτο 50% ,όταν οι συμμετέχοντες εμπνεύστηκαν από ένα άλλο κινούμενο πόδι.
Η μίμηση αυξάνει την προτίμηση;
Στο δεύτερο πείραμα οι Chartrand και Bargh επιδίωξαν να εξετάσουν, εάν όλα αυτές οι κινήσεις και τα αγγίγματα έχουν οποιαδήποτε πραγματική χρήση, ή εάν είναι απλώς ένα υποπροϊόν των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Έτσι, 78 συμμετέχοντες οδηγήθηκαν σε ένα δωμάτιο για να συνομιλήσουν με έναν άγνωστο (ένας άλλος πειραματικός συνεργός) για να φωτογραφηθούν. Σε μερικούς από τους συμμετέχοντες ο συνεργός μιμήθηκε τη γλώσσα του σώματός τους, ενώ σε άλλους όχι. Κατόπιν, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν κατά πόσο συμπάθησαν τον εν λόγω συνεργό, εκτιμώντας την ομαλότητα της αλληλεπίδρασης, σε μια κλίμακα από 1 έως 9.
Από τα αποτελέσματα προέκυψε πως ο μιμητισμός πράγματι λειτούργησε υπέρ της αύξησης της προτίμησης. Όταν η γλώσσα του σώματός τους αντιγράφηκε, ο μέσος όρος της προτίμησης των συμμετεχόντων προς τον σύμμαχο έφτασε το 6.62 και 6.76 για την ομαλότητα. Όταν όμως δεν μιμούνταν, ο μέσος όρος έπεσε στο 5.91 για την προτίμηση και 6.02 για την ομαλότητα. Μπορεί να μην πρόκειται για μια μεγάλη διαφορά. Κι όμως, συνιστά μια μετρήσιμη επίδραση για μια αλλαγή στη συμπεριφορά. Η αλλαγή αυτή είναι τόσο δυσδιάκριτη, που οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε καν την παρατηρούν.
Τι μας δείχνουν τα πειράματα;
Μέσα από τις έρευνες των Charthand και Bargh, το φαινόμενο του χαμαιλέοντα, εκτός από “προνόμιο” ορισμένων ερπετών, συνιστά πραγματικά μια θερμή απάντηση που διευκολύνει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό το πείραμα αποδεικνύει ότι οι περισσότεροι από εμάς μιμούμαστε αυτόματα σε διαφορετικό βαθμό και, η μίμηση ενθαρρύνει όντως τους άλλους ανθρώπους να μας συμπαθούν.
Επιπλέον, κατά τους Allan και Barbara Pease, oι μελέτες σχετικά με τη συγχρονισμένη γλώσσα του σώματος δείχνουν ότι οι άνθρωποι που νοιώθουν παρόμοια συναισθήματα ή κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος και συμπαθούν ο ένας τον άλλον, αρχίζουν να μιμούνται ο ένας τις εκφράσεις και τις χειρονομίες του άλλου. Ο «συγχρονισμός» με κάποιο άλλο άτομο αρχίζει από την εποχή που βρισκόμαστε στη μήτρα, καθώς οι λειτουργίες του σώματός μας και οι παλμοί της καρδιάς μας συμπλέουν με εκείνα της μητέρας μας. Eτσι, ο κατοπτρισμός αποτελεί μια κατάσταση προς την οποία φυσιολογικά ρέπουμε όλοι.
Καταλήγοντας:
Φέροντας πάλι ον Woody Allen στην μνήμη μας, ίσως όλοι να κρύβουμε ένα Zelig μέσα μας. Όταν βρισκόμαστε με άλλους ανθρώπους, αφομοιώνουμε την ίδια συναισθηματική κατάσταση. Τα συναισθήματα είναι σαν τους ιούς, εξαπλώνονται γρήγορα γύρω μας. Είμαστε προγραμματισμένοι να ‘μολύνουμε’ και να μεταδίδουμε συναισθήματα από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Εάν διακατεχόμαστε από θετικά συναισθήματα, οι άλλοι θα τα αισθανθούν και αυτοί. Αν, από την άλλη πλευρά, έχουμε αρνητικά συναισθήματα, οι άλλοι πάλι θα το ενστερνιστούν. Για αυτό είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι είδους συναισθήματα εκπέμπουμε!
ΠΗΓΕΣ:
- Chameleon Effect. Ανακτήθηκε από www.explorable.com
- The chameleon effect: The perception–behavior link and social interaction. Ανακτήθηκε από www.psycnet.apa.org
- What Is The Chameleon Effect. Ανακτήθηκε από www.betterhelp.com
- Το Φαινόμενο Χαμαιλέων. Ανακτήθηκε από www.psychologein.net
