Το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου»: Τι είναι, Αίτια και Πρακτικές Λύσεις

Το Σύνδρομο Σεπτεμβρίου είναι ένα φαινόμενο που πολλοί βιώνουν μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, με πτώση διάθεσης και άγχος για την επιστροφή στη ρουτίνα, ένα παράδοξο συναίσθημα φαίνεται να αγγίζει πολλούς: πτώση διάθεσης, άγχος για την καθημερινότητα, αίσθηση ότι η ενέργεια «εξαφανίστηκε» μέσα σε λίγες μέρες. Το φαινόμενο έχει αποκτήσει και όνομα στον δημόσιο λόγο: «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου». Δεν πρόκειται για επίσημη ψυχιατρική διάγνωση, ωστόσο αρκετοί ερευνητές και ψυχολόγοι το αντιμετωπίζουν ως μεταβατική φάση που επηρεάζει ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού.

Στο παρόν άρθρο θα δούμε τι λέει η επιστήμη για την εποχιακή μεταβλητότητα της διάθεσης, ποιες είναι οι κοινωνικές και ψυχολογικές παράμετροι του φαινομένου, και ποιες στρατηγικές μπορούμε να εφαρμόσουμε ώστε η μετάβαση από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο να γίνει πιο ομαλή.

Τι είναι το Σύνδρομο Σεπτεμβρίου: Υπάρχουν πραγματικά εποχιακές μεταβολές στη διάθεση;

Η ιδέα ότι οι εποχές επηρεάζουν τη διάθεση είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες. Η πιο ακραία μορφή αυτού του φαινομένου είναι η Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή (Seasonal Affective Disorder – SAD), μια αναγνωρισμένη ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από καταθλιπτικά συμπτώματα κυρίως τον χειμώνα. Όμως το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου» δεν είναι το ίδιο: αφορά πιο ήπια συμπτώματα και, κυρίως, την περίοδο μετά το καλοκαίρι.

Καιρός: πώς επηρεάζει την ψυχολογική μας διάθεση

Περιορισμένη ή ήπια εποχικότητα (NESDA, Oxford Academic)

Η μεγάλη μελέτη NESDA στην Ολλανδία (2012) ανέλυσε χιλιάδες άτομα με και χωρίς διαγνώσεις κατάθλιψης/άγχους και βρήκε ότι οι διακυμάνσεις διάθεσης μέσα στον χρόνο είναι μικρές, συχνά αμελητέες. Ομοίως, παλαιότερη μελέτη (Oxford Academic, 2005) σε γενικό πληθυσμό κατέληξε ότι χώρες με ήπιο κλίμα δεν εμφανίζουν έντονες εποχικές διαφορές σε ψυχικές διαταραχές. Με απλά λόγια, δεν βιώνουμε όλοι έντονη αλλαγή διάθεσης τον Σεπτέμβριο.

Νεότερες μελέτες με κινητά και wearables

Η σύγχρονη τεχνολογία μάς προσφέρει πιο λεπτομερή δεδομένα. Στη μελέτη RADAR-MDD (2024), 428 άτομα με ιστορικό κατάθλιψης παρακολουθήθηκαν επί έναν χρόνο με τη βοήθεια κινητών τηλεφώνων και wearables. Οι ερευνητές ανακάλυψαν τέσσερα διαφορετικά μοτίβα εποχιακής μεταβολής: κάποιοι εμφάνιζαν επιδείνωση διάθεσης το φθινόπωρο, άλλοι το καλοκαίρι, ενώ αρκετοί δεν εμφάνιζαν καμία σημαντική διακύμανση. Αυτό δείχνει ότι η αντίδραση στις εποχικές αλλαγές είναι εξαιρετικά εξατομικευμένη.

Παρόμοια, μελέτη του 2023 με χρήση Fitbit κατέγραψε αλλαγές στα μοτίβα ύπνου και δραστηριότητας που συνδέονταν με συμπτώματα κατάθλιψης — με αιχμές την άνοιξη και το καλοκαίρι. Οι ερευνητές τόνισαν ότι οι βιολογικοί ρυθμοί (κιρκάδιοι κύκλοι, διάρκεια ημέρας) επηρεάζουν σημαντικά την ψυχολογική ευεξία.

Συλλογική κόπωση το φθινόπωρο (φινλανδική μελέτη)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η φινλανδική μελέτη διάρκειας 12 ετών που κατέγραψε τις αναρρωτικές άδειες για ψυχικές διαταραχές: τα ποσοστά ήταν σαφώς υψηλότερα από Σεπτέμβριο μέχρι Νοέμβριο. Αυτό υποδηλώνει ότι η φθινοπωρινή περίοδος μπορεί όντως να επιβαρύνει τη διάθεση και την ψυχική ανθεκτικότητα σε πληθυσμιακό επίπεδο.

«September sadness»: όταν η εμπειρία συναντά την επιστήμη

Πέρα από τις αυστηρά επιστημονικές μελέτες, υπάρχει και η καθημερινή εμπειρία. Πρόσφατο άρθρο των Times (2023) κατέγραψε ότι περίπου το 28 % του πληθυσμού αναφέρει αισθητή πτώση διάθεσης τον Σεπτέμβριο. Δεν πρόκειται απαραίτητα για διαταραχή· είναι περισσότερο ένα μείγμα νοσταλγίας για το καλοκαίρι, κόπωσης από την επιστροφή στη ρουτίνα, και προσαρμογής στη μικρότερη διάρκεια της ημέρας.

Αυτό το «September sadness» μπορεί να είναι καθολικά αναγνωρίσιμο, ακόμη κι αν δεν έχει σαφή κλινική διάγνωση.

Αίτια και Παράγοντες πίσω από το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου» 

1. Βιολογικοί ρυθμοί: Η μείωση του φωτός επηρεάζει τη μελατονίνη και τη σεροτονίνη, δύο νευροδιαβιβαστές που ρυθμίζουν ύπνο και διάθεση.
2. Επαναφορά υποχρεώσεων: Η επιστροφή στη δουλειά ή στο σχολείο συχνά συνεπάγεται πίεση, deadlines και άγχος.
3. Συλλογική ψυχολογία: Μετά από μήνες κοινωνικής «χαλάρωσης», το περιβάλλον αλλάζει μαζικά — όλοι γύρω μας επιστρέφουν στη ρουτίνα, δημιουργώντας αίσθηση συλλογικής κόπωσης.
4. Προσδοκίες και σύγκριση: Τα social media κατακλύζονται με φωτογραφίες καλοκαιρινής ανεμελιάς, κάνοντάς μας να νιώθουμε ότι η καθημερινότητα είναι πιο μουντή.
5. Πολιτισμικοί παράγοντες: Στις μεσογειακές κοινωνίες, όπου το καλοκαίρι έχει έντονο πολιτισμικό βάρος, η μετάβαση στον Σεπτέμβριο βιώνεται εντονότερα.

Στρατηγικές ψυχολογικής διαχείρισης

Η καλή είδηση είναι ότι το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου» μπορεί να μετριαστεί με απλές, εφαρμόσιμες στρατηγικές:

1. Σταδιακή μετάβαση

Μην προσπαθήσετε να μπείτε κατευθείαν σε «χειμερινή» ρουτίνα. Εισάγετε σταδιακά τις υποχρεώσεις και τις συνήθειες (π.χ. ύπνος σε σταθερή ώρα, προετοιμασία εργασιών σε μικρά βήματα).

2. Έκθεση στο φυσικό φως

Ακόμη και 20–30 λεπτά περπάτημα σε εξωτερικό χώρο την ημέρα μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της σεροτονίνης και στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού.

3. Μικρο-στόχοι και ανταμοιβές

Ορίστε μικρούς, ρεαλιστικούς στόχους για τις πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου και δώστε στον εαυτό σας μικρές ανταμοιβές όταν τους επιτυγχάνετε.

4. Κοινωνική σύνδεση

Η επιστροφή δεν χρειάζεται να σημαίνει απομόνωση. Η διατήρηση κοινωνικών δραστηριοτήτων, έστω σε μικρότερο βαθμό, συμβάλλει στη συναισθηματική ισορροπία.

5. Αυτοσυμπόνια

Αποδεχθείτε ότι είναι φυσιολογικό να νιώθετε μια μεταβατική πτώση διάθεσης. Η αυστηρή αυτοκριτική («γιατί δεν έχω ενέργεια;») εντείνει το πρόβλημα.

6. Ψυχολογική υποστήριξη

Αν τα συμπτώματα είναι έντονα (π.χ. παρατεταμένη θλίψη, απώλεια ενδιαφέροντος, διαταραχές ύπνου/όρεξης), αξίζει να ζητήσετε βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Συμπέρασμα

Το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου» δεν είναι επίσημη διάγνωση, αλλά ένα υπαρκτό και αρκετά κοινό φαινόμενο. Οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η εποχική μεταβλητότητα στη διάθεση είναι σύνθετη: για κάποιους μικρή, για άλλους έντονη. Η συλλογική εμπειρία, όμως, αποδεικνύει ότι η μετάβαση από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο μπορεί να αποτελέσει ψυχολογική πρόκληση.

Με απλές στρατηγικές — όπως η σταδιακή επαναφορά στη ρουτίνα, η έκθεση στο φως και η καλλιέργεια αυτοσυμπόνιας — μπορούμε να μειώσουμε την ένταση αυτής της μεταβατικής περιόδου.

Ίσως, τελικά, το «Σύνδρομο Σεπτεμβρίου» να είναι μια υπενθύμιση: ότι οι αλλαγές, ακόμη και οι πιο προβλέψιμες, αξίζουν χώρο και φροντίδα στην ψυχική μας ζωή.

 

Βιβλιογραφία

Meesters, Y., et al. (2012). Do depression and anxiety exhibit seasonal patterns? A population-based study in The Netherlands. Journal of Affective Disorders, 136(3), 618–623. PMC: NESDA Study

Harmatz, M. G., et al. (2000). Seasonal variation of depression and other moods: A longitudinal study. American Journal of Epidemiology, 162(7), 654–662. Oxford Academic

Virtanen, M., et al. (2020). Seasonal patterns of sickness absence due to diagnosed mental disorders: A nationwide 12-year register linkage study. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 29, e68. Cambridge University Press

RADAR-MDD Consortium. (2024). Seasonal variability in depression severity detected through mobile and wearable technologies. arXiv preprint

Fitbit Mental Health Study. (2023). Seasonal effects on circadian rhythms and depressive symptoms using wearable devices. arXiv preprint

The Times (2023). Have you got September sadness? What to do to beat it. The Times Article

Verywell Mind (2023). Reviving Healthy Habits After Summer. Verywell Mind

Time Magazine (2023). How to Beat the End of Summer Blues. Time.com