Ποια είναι η παλαιότερη ανάμνηση που μπορείτε να ανακαλέσετε από την παιδική σας ηλικία; Πόσες φορές έχει τύχει να σας περιγράφουν οι γονείς σας κάποιο γεγονός από τα πρώτα χρόνια της ζωής σας, το οποίο όμως εσείς αδυνατείτε να θυμηθείτε; Εν τέλει, εγείρονται ορισμένα ερωτήματα. Οι πρώτες αναμνήσεις συνέβησαν πραγματικά ή ήταν κάτι που “κατασκευάσαμε” εμείς από όσα είδαν και μας περιέγραψαν οι άλλοι; Γιατί αδυνατούμε να φέρουμε στη μνήμη μας συμβάντα από την αρχική περίοδο της ζωής μας; Η απάντηση εντοπίζεται στο φαινόμενο που ονομάζεται βρεφική αμνησία ή αμνησία της παιδικής ηλικίας. Αποτέλεσε ένα ζήτημα που απασχόλησε για πολλά χρόνια τους ψυχολόγους, τους νευρολόγους αλλά και τους γλωσσολόγους. Γιατί δεν υπάρχουν στη μνήμη μας αυτά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, που συνήθως μας καθορίζουν ως χαρακτήρες και αυτόνομες προσωπικότητες;
Προσεγγίζοντας τη βρεφική αμνησία:
Η ανικανότητα να θυμηθούμε πρώιμες βρεφικές μνήμες, πριν την ηλικία των 3-4 ετών ονομάζεται «βρεφική αμνησία». Τι όμως είναι αυτό που τη δημιουργεί; Ο εγκέφαλος των μωρών μοιάζει με ένα είδος σπόγγου που απορροφά τα πάντα: ήχους, λέξεις, εικόνες. Κάθε δευτερόλεπτο, διαμορφώνονται περίπου 700 νευρολογικές συνδέσεις, κατασκευάζοντας ένα ευρύ δίκτυο εκμάθησης λέξεων, αληθινά γρήγορο και με τεράστια χωρητικότητα. Εξαιτίας της πλημμύρας νέων νευρώνων στον νεαρό εγκέφαλο, προκύπτει η «βρεφική αμνησία», η οποία ευθύνεται για την απώλεια μνήμης για τα πρώτα χρόνια ζωής του κάθε ανθρώπου. Κατά τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής μας πολλή ενέργεια σπαταλάται, με στόχο τη δημιουργία νέων νευρώνων στον ιππόκαμπο με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιείται επαρκής καταγραφή και αποθήκευση γεγονότων.
H «βρεφική αμνησία» λοιπόν αποδίδεται στην ταχεία παραγωγή νέων νευρώνων στον νεαρό εγκέφαλο. Αυτοί απορυθμίζουν τα νευρικά κυκλώματα πάνω στα οποία είναι γραμμένες οι παλιές μνήμες. Οι νέοι νευρώνες στον ιππόκαμπο λειτουργούν όπως η κασέτα στην οποία οι νέες εγγραφές σβήνουν τις παλιές, επιτρέπουν δηλαδή τη μάθηση και τον σχηματισμό νέων αναμνήσεων. Ταυτόχρονα όμως, φαίνεται να διαγράφουν τις προηγούμενες, πρώτες αναμνήσεις. Παράλληλα η έλλειψη γλωσσικών δεξιοτήτων και η ατελής συναισθηματική ανάπτυξη των βρεφών δεν επιτρέπουν την καταγραφή των γεγονότων στη μνήμη του μωρού.
Πριν από τα τρία έτη:
Προς το παρόν δε γνωρίζουμε πολλά για τη μνήμη στη διάρκεια των τριών πρώτων χρόνων της ζωής ενός παιδιού. Όμως, σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει πάνω στη λεγόμενη δηλωτική (τη συνειδητή) μνήμη των βρεφών, αν υπάρχει ένα πράγμα που δεν ξεχνούν τα παιδιά κάτω των 3 ετών, αυτό είναι ο ήχος της φωνής της μαμάς.
Η ερεύνα του παρελθόντος για την βρεφική αμνησία:
Η πρώτη επίσημη μελέτη σχετικά με το φαινόμενο πραγματοποιήθηκε από την ψυχολόγο Caroline Miles, ενώ το 1904 επισημάνθηκε από τον G. Stanley Hall στο βιβλίο του Adolescence. Όμως, ο Sigmund Freud ήταν εκείνος που το 1916 διατύπωσε τον πρώτο ολοκληρωμένο ορισμό του φαινομένου. Πιο συγκεκριμένα, υποστήριξε ότι ως ενήλικες αδυνατούμε να ανακαλέσουμε μνήμες από την πρώιμη παιδική ηλικία, καθώς πρόκειται για τραυματικές μνήμες που καταστέλλονται σε ασυνείδητο επίπεδο.
Η φροϋδική θεωρία επί του φαινομένου αποτελεί μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες θεωρίες. Ο αυστριακός ψυχολόγος συνάρτησε την βρεφική αμνησία με την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη και τις πρώιμες παιδικές εμπειρίες, υποστηρίζοντας ότι είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας του μυαλού να καταστείλει μνήμες από τραυματικά γεγονότα που σχετίζονται με την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του νηπίου. Αν και η φροϋδική ερμηνεία του φαινομένου θεωρείται πλέον παρωχημένη, δεν παύει να αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη επιστημονική απόπειρα για τοποθέτηση επί του θέματος.
Η σημασία του φύλου και της φυλής:
Τις τελευταίες δεκαετίες, τα δυο αυτά στοιχεία εξετάζονται ως παράμετροι για τη μελέτη της παιδικής αμνησίας. Αναφορικά με το φύλο, σύμφωνα με έρευνες του 1999, 2000 και 2004, οι γυναίκες φαίνεται να έχουν ζωηρότερες και παλαιότερες αναμνήσεις από την πρώιμη παιδική ηλικία σε σχέση με τους άντρες. Αυτό ίσως αποδίδεται αφενός στο ότι τα κορίτσια φαίνεται να αναπτύσσονται γρηγορότερα σε γλωσσικό επίπεδο και αφετέρου στις διαφορές των δύο φύλων στην αλληλεπίδραση τους ως παιδιά. Όσον αφορά τη φυλή, σύμφωνα με μελέτη του 2000, προέκυψε ότι οι Ευρωπαίοι φαίνεται να έχουν προγενέστερες πρώιμες μνήμες συγκριτικά με τους ασιατικούς λαούς. Είναι όμως σημαντικό να υπογραμμίσουμε πως τα πορίσματα αυτά δεν αποτελούν ακόμη επαρκώς αποδεδειγμένες επιστημονικές αλήθειες.
Η πιο πρόσφατη μελέτη για την βρεφική αμνησία:
Η πιο επίκαιρη ολοκληρωμένη επιστημονική έρευνα μακράς διαρκείας αναφορικά με το φαινόμενο της παιδικής αμνησίας δημοσιεύθηκε το 2011 στο το περιοδικό Child Development. Η προαναφερθείσα έρευνα υλοποιήθηκε από την Carol Peterson, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Καναδά. Η μελέτη της αποσκοπούσε στη διερεύνηση του εύρους του χρόνου, που οι αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας εξαφανίζονται ή αποσαφηνίζονται.
Η διαδικασία που ακολουθήθηκε αποτελείτο από 2 στάδια. Αρχικά, επιλέχθηκε ένα δείγμα 140 παιδιών από 3 έως 13 ετών. Έπειτα, ζητήθηκε από αυτά τα παιδιά να περιγράψουν τις τρεις παλαιότερες αναμνήσεις τους με τη χρονική σειρά που συνέβησαν. Στη συνέχεια οι απαντήσεις των παιδιών επαληθεύτηκαν μέσω των γονέων τους. Δυο χρόνια αργότερα, από το ίδιο δείγμα παιδιών ζητήθηκε να απαντήσει και πάλι στην ίδια ερώτηση. Τέλος, η Peterson και η ομάδα της συνέκριναν τις απαντήσεις των 140 παιδιών με αυτές που είχαν δοθεί 2 χρόνια νωρίτερα, προκειμένου να διαπιστωθεί τι πραγματικά συμβαίνει με τις πρώιμες παιδικές αναμνήσεις με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.
Από την ερευνητική διαδικασία προέκυψαν ποικίλα πορίσματα. Σχετικά με τη δυνατότητα ανάκλησης αναμνήσεων από την πρώιμη παιδική ηλικία, τα μικρότερα παιδιά παρουσίασαν μεγαλύτερη ευκολία σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα που δυσκολεύτηκαν. Ωστόσο, παρά την ευκολία τους στο να θυμηθούν τις 3 παλαιότερες αναμνήσεις τους, τα μικρότερα παιδιά δεν έδωσαν τις ίδιες απαντήσεις και στα δύο στάδια της έρευνας.
Αντίθετα, τα μεγαλύτερα παιδιά ήταν πιο συνεπή, όσον αφορά τις απαντήσεις τους, αυξάνοντας παράλληλα το χρονικό εύρος των απαντήσεων τους. Από την έρευνα προέκυψε ότι όσο μεγαλύτερο είναι το παιδί, τόσο ευκολότερα μπορεί να θυμηθεί τα ίδια γεγονότα με την πάροδο του χρόνου. Υποδηλώνει έτσι ότι η παιδική αμνησία τροποποιείται μεταξύ της πρώιμης παιδικής ηλικίας και της ενήλικης ζωής.
Καταλήγοντας:
Ίσως τα παιδιά να μην έχουν συνειδητές μνήμες των πρώτων χρόνων τους. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα βιώματα εκείνης της εποχής επιδρούν σημαντικά στο υπόλοιπο της ζωής τους. Μια εμπειρία μπορεί να έχει θετική ή αρνητική επιρροή πάνω στο άτομο. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό στο περιβάλλον του παιδιού, όσο αυτό μεγαλώνει, να κυριαρχεί η αίσθηση προστασίας, ασφάλειας, στοργής και αγάπης, άσχετα με το αν δεν υπάρχει συνειδητή ανάμνηση για αυτά τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Την πρώτη περίοδο ζωής του παιδιού, η οικογένεια ασκεί καταλυτικό ρόλο και αποτελεί πρότυπο για ένα παιδί. Ακόμη κι αν τα παιδιά δε συγκρατούν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, οι πληροφορίες καταγράφονται σε ασυνείδητο επίπεδο. Έτσι, αργότερα το άτομο με βάση αυτές τις πληροφορίες επεξεργάζεται και αποθηκεύει τα μετέπειτα γεγονότα της ζωής του.
Πηγές:
- Childhood Amnesia, ανακτήθηκε από www.springer.com, (τελευταία πρόσβαση 22/7/2020 09 π.μ.)
- Childhood Amnesia, Ανακτήθηκε από www.sciencedirect.com (τελευταία πρόσβαση 22/7/2020 11 π.μ.)
- Freud, S. (1916/1966). The archaic features and infantilism of dreams. Introductory lectures on psyhoanalysis. Ed. J. Strachey. New York: Norton.
- Γιατί δεν θυμόμαστε τα πρώτα μας χρόνια; Ανακτήθηκε από www.psychografimata.com, (τελευταία πρόσβαση 22/7/2020 11 π.μ.)
- Σε ποια ηλικία αρχίζουν τα παιδιά μας να δημιουργούν αναμνήσεις; Ανακτήθηκε από www.childit.gr (τελευταία πρόσβαση 22/7/2020 12π.μ.)
