Από τα πανάρχαια ακόμη χρόνια, ο άνθρωπος δεν άργησε να συνειδητοποιήσει την αξία της γνώσης και να επιδιώκει την απόκτησή της. Η ανάγκη του, λοιπόν, να αναζητά την εξέλιξη, να λύνει τις απορίες του για τον κόσμο γύρω του και να καλυτερεύει τις συνθήκες διαβίωσης του τον ώθησαν στην επιστήμη.
Είναι κοινά παραδεκτό ότι η επιστήμη έχει γίνει για τα καλά κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού και εξελίσσεται διαρκώς με ταχύτατους ρυθμούς, σχεδόν ανεξέλεγκτα. Ως επακόλουθο, έρχονται στο προσκήνιο ζητήματα που αφορούν τα όρια αυτής καθώς και τα δυσοίωνα αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει αν προοδεύει ανεμπόδιστα προς κάθε κατεύθυνση. Είναι άραγε εφικτό να περιοριστεί αυτή η εξέλιξη; Κατά πόσο μπορεί κανείς να τιθασεύσει την επιστήμη, να φράξει την πρόοδό της βάζοντάς τη σε στεγανά;
Η τεχνολογία ως “όπλο” ισχύος
Στις μέρες μας, η τεχνολογία συνεπάγεται δύναμη. Ανέκαθεν ο άνθρωπος επιθυμούσε εξουσία. Η κατοχή της τεχνολογίας, λοιπόν, του την προσφέρει σε μεγάλο βαθμό. Άλλωστε, παρόλο που η επιστήμη “οφείλει” να υπηρετεί την ανθρωπότητα, αξιοποιείται περισσότερο βάσει συμφερόντων και όχι αλτρουιστικών σκοπών.
Σήμερα, δεν υπάρχει αυτοδυναμία στην ανακάλυψη. Οι επιστήμονες, πλέον, εργάζονται κατά ομάδες και τα επιστημονικά τους ευρήματα επί της ουσίας δεν τους ανήκουν. Στην πραγματικότητα, οι επιστημονικές έρευνες υποκινούνται ως επί το πλείστον από πολυεθνικές εταιρείες πραγματοποιούμενες χάρη στις χρηματοδοτήσεις τους και, επομένως, εταιρείες-κολοσσοί οικειοποιούνται τα επιτεύγματα που προκύπτουν αξιοποιώντας τα ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζουν πλεονεκτική θέση αφού χρησιμοποιούν την νέα τεχνολογία ως “όπλο” με το οποίο καταπολεμούν ή και εξαλείφουν τον ανταγωνισμό. Ομοίως, σε επίπεδο κρατών, τα κράτη με την πιο προηγμένη τεχνολογία (υπερσύγχρονος στρατιωτικός εξοπλισμός, ανεπτυγμένη βιομηχανία, εξελιγμένα οχήματα κ.λπ.) υπερτερούν σε δύναμη σε σχέση με τα υπόλοιπα καθώς πρωτοστατούν στην καινοτομία και αυτό συνεπάγεται οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά πλεονεκτήματα. Συμπερασματικά, η γνώση αποτελεί προνόμιο για όποιον την κατέχει. Άρα, ο έλεγχος και η παρεμπόδιση στην εξέλιξη της επιστήμης φαντάζουν ουτοπικά όταν την “κυνηγούν” σχεδόν μανιωδώς.
Επιστημονικές φιλοδοξίες
Η τροπή που έχει πάρει ο σύγχρονος πολιτισμός όχι μόνο ευνοεί αλλά επιτάσσει αυτή την αδιάκοπη επιθυμία και προσπάθεια για εξέλιξη. Οι επιστήμονες δεν ερευνούν πάντα για να ικανοποιήσουν έναν συγκεκριμένο στόχο, όπως να βελτιώσουν τις ανθρώπινες συνθήκες ζωής ή να καλύψουν κάποιο κενό του πολιτισμού. Ορμώμενοι από την ανάγκη τους να αισθανθούν παραγωγικοί και ότι επιτελούν το χρέος τους στην κοινωνία αλλά και προκειμένου να ικανοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους για κοινωνική και επαγγελματική καταξίωση, στρέφονται στην εντατική έρευνα. Συχνά, ωστόσο, δεν αναλογίζονται τις επιπτώσεις των πράξεών τους στο ανθρώπινο γένος ενώ αποποιούνται τις ευθύνες τους όταν τα ευρήματά τους περισσότερο βλάπτουν παρά ωφελούν το κοινωνικό σύνολο. Επομένως, όταν η έρευνα αποτελεί αυτοσκοπό πώς είναι δυνατόν η επιστήμη να οριοθετηθεί και να περικλειστεί γύρω από ηθικά, κοινωνικά, πολιτισμικά πλαίσια;
Η έμφυτη ανθρώπινη περιέργεια
Ο άνθρωπος, όταν πρωτοξεκίνησε να ερευνά τον κόσμο γύρω του, εκτός του ότι ήθελε να βελτιώσει τη ζωή του, επιθυμούσε συγχρόνως να ικανοποιήσει και την περιέργειά του για τον τρόπο που λειτουργεί η φύση. Τα ποικίλα φαινόμενα που παρατηρούσε σε αυτή (καιρικά φαινόμενα, βαρύτητα, σεισμοί, εναλλαγή εποχών κ.λπ.) και η επιθυμία για εξήγηση, λοιπόν, τον ώθησαν να στραφεί στη μελέτη τους και στην εξαγωγή συμπερασμάτων ώστε να κατανοήσει λίγο καλύτερα το περιβάλλον στο οποίο ζει. Τελικά, αυτή η επιθυμία μετατράπηκε σε ανάγκη, αφού μέσω της έρευνας και της ανακάλυψης παραμένει δημιουργικός, δραστήριος και οδηγείται στην αυτογνωσία. Επιπλέον, όσο περισσότερα ερωτήματα απαντά για τον κόσμο, άλλα τόσα προκύπτουν που τον ωθούν ξανά στην ενασχόληση με την επιστήμη. Έτσι, αν η επιστήμη σταματούσε να εξελίσσεται, αυτό ταυτοχρόνως θα σήμαινε ότι ο άνθρωπος θα έμενε στάσιμος και αυτό δε συνάδει καθόλου με την έμφυτη ροπή του προς την αναζήτηση γνώσεων.
Κλείνοντας, η φράση “τα πάντα ρει” ίσως είναι η χαρακτηριστικότερη για να περιγράψει την αέναη τάση της φύσης να μεταβάλλεται. Η προσπάθεια για οριοθέτηση της εξέλιξης της επιστήμης, ουσιαστικά, φαντάζει σαν να πασχίζει κανείς να αποφύγει το αναπόφευκτο. Ο άνθρωπος θα συνεχίζει να διακατέχεται από πλεονεξία, φιλοδοξία και δίψα να γνωρίσει το διαφορετικό. Εντέλει, δεν πρέπει να δαιμονοποιείται η επιστήμη καθώς κάθε αρνητικό αποτέλεσμα πηγάζει από τον τρόπο διαχείρισης των επιστημονικών επιτευγμάτων.
Πηγή:
Πατηνιώτης, Μ. (2019). Τα όρια της επιστήμης. Ανακτήθηκε από http://www.avgi.gr/article/10965/10007649/ta-oria-tes-epistemes (τελευταία πρόσβαση 7.9.2020)
