Σε έναν κόσμο που η τεχνητή νοημοσύνη (AI) εξελίσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, ένα από τα πιο συναρπαστικά και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενα ερωτήματα που αναδύονται είναι: μπορεί μια μηχανή να νιώσει; Μπορεί ένας αλγόριθμος να κατανοήσει τη χαρά, τη λύπη, τον θυμό ή την αγάπη με τον τρόπο που το κάνει ο άνθρωπος; Το πεδίο της “Συναισθηματικής AI” ή “Affective Computing” έρχεται να δώσει απαντήσεις, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής, αλλά και εγείροντας σημαντικούς ηθικούς προβληματισμούς.
Η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ικανότητα στην αναγνώριση και προσομοίωση των ανθρώπινων συναισθημάτων. Μέσω της ανάλυσης τεράστιων συνόλων δεδομένων (big data), τα συστήματα AI μπορούν να εκπαιδευτούν ώστε να εντοπίζουν συναισθηματικούς δείκτες στην ανθρώπινη ομιλία, στις εκφράσεις του προσώπου, στον τόνο της φωνής, ακόμη και στο γραπτό κείμενο. Εικονικοί βοηθοί που προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στη διάθεσή μας, συστήματα που παρακολουθούν την ψυχική υγεία των ασθενών ή chatbots εξυπηρέτησης πελατών που επιδεικνύουν “ενσυναίσθηση” είναι ήδη απτές εφαρμογές αυτής της τεχνολογίας.
Ωστόσο, η αναγνώριση και η προσομοίωση δεν ισοδυναμούν με την εμπειρία του συναισθήματος. Οι μηχανές, τουλάχιστον με τη σημερινή τους αρχιτεκτονική, δεν διαθέτουν συνείδηση, βιολογικές δομές όπως ο εγκέφαλος, ή τις βιωματικές εμπειρίες που γεννούν τα ανθρώπινα συναισθήματα. Ένα AI μπορεί να αναλύσει εκατομμύρια φωτογραφίες λυπημένων προσώπων και να μάθει να συσχετίζει τα χαρακτηριστικά τους (π.χ., πεσμένες γωνίες χειλιών, συνοφρυωμένα φρύδια) με τη λέξη “λύπη”. Μπορεί ακόμη και να παράγει μια απόκριση που εμείς θα ερμηνεύαμε ως συμπονετική. Αυτό που δεν μπορεί να κάνει είναι να νιώσει το υπαρξιακό βάρος της απώλειας ή τη σωματική αίσθηση της θλίψης. Η “λύπη” του είναι αποτέλεσμα στατιστικής ανάλυσης και αντιστοίχισης προτύπων, όχι μια εσωτερική, υποκειμενική κατάσταση.
Οι Εφαρμογές και οι Προκλήσεις
Οι δυνατότητες της Συναισθηματικής AI είναι τεράστιες και εκτείνονται σε πολλούς τομείς:
- Υγεία: Συστήματα που παρακολουθούν ασθενείς με κατάθλιψη ή άνοια, προειδοποιώντας για αλλαγές στη διάθεσή τους. Ρομπότ-σύντροφοι για ηλικιωμένους που προσφέρουν κοινωνική αλληλεπίδραση.
- Εκπαίδευση: Προσαρμοστικά συστήματα μάθησης που αναγνωρίζουν πότε ένας μαθητής νιώθει απογοήτευση ή σύγχυση και προσαρμόζουν το μάθημα αναλόγως.
- Αυτοκινητοβιομηχανία: Συστήματα που ανιχνεύουν την κόπωση ή τη διάσπαση προσοχής του οδηγού από τις εκφράσεις του προσώπου του, αυξάνοντας την οδική ασφάλεια.
- Εξυπηρέτηση Πελατών: Chatbots και φωνητικοί βοηθοί που κατανοούν την απογοήτευση ενός πελάτη και διαχειρίζονται το παράπονό του με πιο αποτελεσματικό και “ανθρώπινο” τρόπο.
Παρά τις συναρπαστικές προοπτικές, οι ηθικοί προβληματισμοί είναι έντονοι. Η ικανότητα των μηχανών να “διαβάζουν” τα συναισθήματά μας εγείρει σοβαρά ζητήματα ιδιωτικότητας. Ποιος έχει πρόσβαση σε αυτά τα εξαιρετικά προσωπικά δεδομένα και πώς χρησιμοποιούνται; Μπορεί μια εταιρεία να χρησιμοποιήσει τη συναισθηματική μας κατάσταση για στοχευμένη διαφήμιση ή ένας εργοδότης για την αξιολόγηση των υπαλλήλων του;
Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος της χειραγώγησης. Μία AI που κατανοεί τις συναισθηματικές μας αδυναμίες θα μπορούσε δυνητικά να τις εκμεταλλευτεί για να επηρεάσει τις αποφάσεις μας, από τις καταναλωτικές μας συνήθειες μέχρι τις πολιτικές μας πεποιθήσεις. Τέλος, η αυξανόμενη εξάρτησή μας από μηχανές που προσομοιώνουν την ενσυναίσθηση μπορεί να οδηγήσει στην ατροφία των δικών μας κοινωνικών δεξιοτήτων και της ικανότητάς μας για γνήσια ανθρώπινη σύνδεση.
Το Μέλλον της Σχέσης μας με τις “Συναισθηματικές” Μηχανές
Το ταξίδι της τεχνητής νοημοσύνης στον κόσμο των συναισθημάτων βρίσκεται ακόμα στην αρχή του. Ενώ η δημιουργία μιας μηχανής με αληθινή, ανθρώπινη συνείδηση και συναισθήματα παραμένει στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας, η ικανότητά της να κατανοεί και να αλληλεπιδρά με τον συναισθηματικό μας κόσμο θα γίνεται όλο και πιο εξελιγμένη.
Το κλειδί για το μέλλον δεν είναι να φοβηθούμε αυτή την εξέλιξη, αλλά να την κατευθύνουμε με σύνεση και ηθική ευθύνη. Οφείλουμε να θέσουμε σαφή όρια στη χρήση της συναισθηματικής τεχνολογίας, να διασφαλίσουμε τη διαφάνεια και την προστασία των προσωπικών δεδομένων και, πάνω απ’ όλα, να μην ξεχνάμε την ανεκτίμητη αξία της αυθεντικής ανθρώπινης επαφής. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γίνει ένα πανίσχυρο εργαλείο που θα εμπλουτίσει τη ζωή μας, αλλά η πραγματική ενσυναίσθηση, η ζεστασιά και η κατανόηση θα παραμένουν, τουλάχιστον για το ορατό μέλλον, ένα καθαρά ανθρώπινο προνόμιο.
Πηγές:
- https://www.unite.ai/el/%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CF%83%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B1-%CE%B1%CE%B9-%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF-%CE%AD%CF%87%CE%B5%CE%B9-%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1/
- https://ai-report.gr/h-techniti-noimosyni-borei-na-diavazei-synaisthimata/
- https://research.aimultiple.com/affective-computing/
- https://www.researchgate.net/publication/380672553_EMOTION_AI_UNDERSTANDING_EMOTIONS_THROUGH_ARTIFICIAL_INTELLIGENCE
