Το φαινόμενο placebo το γνωρίζαμε. Πόσα ξέρουμε όμως για το φαινόμενο nocebo, την άλλη και μάλλον σκοτεινή πλευρά του placebo;
Ξεκινώντας από τα βασικά
Τόσο η ιδέα του placebo όσο και αυτή του nocebo σχετίζονται με την παράδοξη αλλά ενίοτε βάσιμη θεωρία πως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται κανείς τη θεραπεία του, θα επηρεάσει τελικά και την έκβασή της. Με άλλα λόγια ο ασθενής που πιστεύει στο φάρμακο το οποίο λαμβάνει, θα το δει να δρα θετικά (placebo) ακόμη και αν το υποτιθέμενο φάρμακο δεν είναι παρά μια αδρανής ουσία που δεν αναμένεται να προκαλέσει καμία μεταβολή στο όργανο/σύστημα του ασθενούς που πάσχει. Αντίθετα, ένας ασθενής που δεν έχει πάρει με καλό μάτι τη θεραπεία του, ακόμη κι αν αυτή είναι εγκεκριμένη, μπορεί όχι απλά να μην ωφεληθεί από αυτή αλλά και να ξεκινήσει να βιώνει δυσάρεστες παρενέργειες. Αυτό είναι το φαινόμενο nocebo.
Φαινόμενο nocebo
Στα λατινικά, nocebo σημαίνει “θα βλάψω”. Κάθε φορά που το nocebo πραγματοποιεί την υπόσχεσή του ότι “θα βλάψει”, ένας ασθενής ξεκινά να σωματοποιεί την αγωνία του, παρενέργειες εμφανίζονται από το πουθενά και μια θεραπεία μπορεί να οδηγηθεί στην αποτυχία.
Αιτία του φαινομένου nocebo μπορεί να αποτελέσει η αναφορά πιθανών παρενεργειών που αναμένονται με την έναρξη μιας φαρμακευτικής αγωγής. Η ενημέρωση αυτή μπορεί να έχει γίνει από τον θεράποντα ιατρό στον ασθενή, ή από τον ασθενή τον ίδιο ο οποίος έχει διαβάσει λεπτομερώς κάθε αναγραφόμενη πιθανή παρενέργεια στο φύλλο οδηγιών χρήσης του φαρμάκου ή στο διαδίκτυο.
Το φαινόμενο nocebo αφορά κυρίως ασθενείς που γενικά εμφανίζουν αγχώδη συμπεριφορά ή που φοβούνται μια πολύ συγκεκριμένη πιθανή παρενέργεια. Η προσέγγιση και η στάση του θεράποντος ιατρού απέναντι στον ασθενή παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο αφού οι ασθενείς που νιώθουν παραμελημένοι από το γιατρό που τους παρακολουθεί, έχουν υψηλότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν σημεία του φαινομένου nocebo.
Εξετάζοντας τα δεδομένα από νευρολογική σκοπιά, τόσο το placebo όσο και το nocebo μπορούν να εξηγηθούν από την ενεργοποίηση των ίδιων περιοχών του εγκεφάλου τόσο κατά την διεξαγωγή μιας κίνησης όσο και κατά τη σκέψη ή παρακολούθηση αυτής. Κοινώς, το να σκέφτεται κανείς επίμονα ότι βιώνει μια δυσάρεστη συνθήκη, είναι αρκετό για να ενεργοποιήσει περιοχές του εγκεφάλου που φυσιολογικά θα ενεργοποιούνταν αν αυτή η συνθήκη ήταν όντως πραγματική. Κάπως έτσι, οι αγωνίες του ασθενούς ξεκινούν να σωματοποιούνται και η συμπτωματολογία που φοβόταν ότι θα αντιμετωπίσει, να γίνεται πραγματικότητα.
Υπάρχει λύση;
Το φαινόμενο nocebo έχει παρατηρηθεί σε πολλές διαδεδομένες θεραπείες (πχ. στατίνες) για τις οποίες έχει γίνει πολύς λόγος κατά καιρούς. Προκειμένου ως θεραπευόμενοι να αποτρέψουμε τις δυσάρεστες συνέπειες του nocebo, αρκούν μερικά απλά βήματα.
1. Συζητάμε οποιαδήποτε ανησυχία ή σύμπτωμα με το γιατρό ή το φαρμακοποιό μας. Γιατί όταν οι πιθανότητες εκδήλωσης μιας δεδομένης συμπτωματολογίας καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισης αυτής γίνουν σαφείς, τα πράγματα απλοποιούνται. Επιπλέον, ίσως ο κατάλληλος επαγγελματίας υγείας να μπορεί να εντοπίσει τα αίτια εμφάνισης αυτών των δυσάρεστων συμπτωμάτων σε κάποια άλλη συνθήκη του ασθενούς, και να τον απαλλάξει από την υποψία ότι γενεσιουργός αιτία είναι η φαρμακευτική του αγωγή.
2. Επιλέγουμε τον κατάλληλο επαγγελματία υγείας που μας εμπνέει εμπιστοσύνη. Δε χωρά αμφιβολία ότι όσο καλύτερη είναι η σχέση μεταξύ του γιατρού και του ασθενούς του, τόσο καλύτερη η μεταξύ τους επικοινωνία και συνεργασία.
3. Επικεντρωνόμαστε στα θετικά που έχει να μας προσφέρει η θεραπεία. Εξάλλου, δεν τη λαμβάνουμε χωρίς λόγο. Προφανώς η σημασία της χορήγησης του συγκεκριμένου φαρμάκου υπερισχύει της απουσίας φαρμακοθεραπείας.
4. Συζητάμε τι εναλλακτικές υπάρχουν σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά. Γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχουν. Και ακόμη και αν δεν υπάρχει εναλλακτική θεραπεία ή ενδεχόμενο διακοπής της τρέχουσας, σίγουρα υπάρχουν τρόποι συμπτωματικής αντιμετώπισης κάθε παρενέργειας. Το βασικό είναι να υπάρχει πλάνο δράσης και σωστή πληροφόρηση.
5. ΔΕΝ αναζητάμε τη διάγνωση στο διαδίκτυο. Γιατί το διαδίκτυο είναι ο παράδεισος του nocebo. Ας το παραδεχτούμε, στη γλώσσα των μηχανών αναζήτησης, σύμπτωμα = καρκίνος. Προτιμότερο είναι να καταφύγουμε στη συμβουλή του γιατρού μας, ο οποίος έχει το πλήρες ιατρικό ιστορικό και παρακολουθεί την πορεία μας.
6. ΔΕΝ δίνουμε βάση σε καταστροφολογικά σενάρια που ακούγονται από μη επιστημονικές πηγές. Ναι εννοείται σέβεσαι την άποψη του άλλου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι την ενστερνίζεσαι κιόλας.
7. Συνειδητοποιούμε ότι ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Και μεταφορικά και βιοχημικά. Μπορεί όντως η κουμπάρα σου, ο κολλητός σου, η θεία σου ή ένας μακρινός γνωστός (ή και όλοι αυτοί ταυτόχρονα) να βίωσαν μια δυσάρεστη παρενέργεια κατά τη λήψη ενός φαρμακευτικού παράγοντα. Ευτυχώς ή δυστυχώς όμως, δεν ανταποκρίνονται όλοι οι οργανισμοί με τον ίδιο τρόπο σε ένα φάρμακο. Ούτε είναι όλα τα σκευάσματα που χορηγούνται για μία πάθηση το ίδιο.
