Η ανθρώπινη ανοσία
Την ιστορία της ανθρωπότητας συνόδεψαν μεγάλες πανδημίες που οδήγησαν στην απότομη μείωση του πληθυσμού της κατά καιρούς. Με την πρόοδο όμως της ιατρικής επιστήμης και της τεχνολογίας ανακαλύφθηκαν τρόποι να θωρακίζεται από τις λοιμώδεις αυτές νόσους. Η ανακάλυψη επομένως του ανοσιακού συστήματος του ανθρώπου και των αντιβιοτικών έκαναν τους επιστήμονες της εποχής να πιστέψουν ότι η περίοδος των λοιμώξεων είχε τελειώσει. Παρόλα αυτά σήμερα ξέρουμε ότι τα φάρμακα και τα εμβόλια δεν εξάλειψαν δια παντός τις λοιμώδεις νόσους από την Γη. Αντίθετα εμφανίστηκαν νέες ασθένειες οι οποίες φαίνεται να είναι πιο ισχυρές απέναντι στα ανθρώπινα μέσα. Στο άρθρο αυτό θα μιλήσουμε για αναδυόμενα λοιμώδη νοσήματα τα οποία έχουν προκαλέσει ή έχουν την δυναμική να προκαλέσουν πανδημίες.
Λοιμώδη νοσήματα που έχουν εκλείψει… ή μήπως όχι;
Αρχικά, θα πρέπει να πούμε ότι νόσοι οι οποίες εξαλείφθηκαν με τις φαρμακευτικές ανακαλύψεις των περασμένων αιώνων, τείνουν να επανεμφανιστούν. Σε αυτές τις νόσους συμπεριλαμβάνονται η χολέρα και αυτή που προκαλείται από τον ιό του Δυτικού Νείλου. Παρόλο που για αυτές τις καταστάσεις υπήρχαν μέχρι σήμερα τουλάχιστον πολύ ισχυρά και αποδοτικά φάρμακα, φαίνεται ότι τώρα μέχρι και αυτά δεν καταφέρνουν να τα αντιμετωπίσουν. Δεν είναι όμως τα φάρμακα που γίνονται πιο αδύναμα, αλλά οι μικροοργανισμοί που γίνονται πιο ισχυροί. Η επανεμφάνιση των παλαιών – ξεχασμένων λοιμωδών νοσημάτων πάει πλάι πλάι με το αντιεμβολιαστικό κίνημα. Τα παθογόνα που προκαλούν νόσους που μπορούν να προληφθούν μπορούν να μολύνουν μη εμβολιασμένους ξενιστές. Κάθε παθογόνο βακτήριο όμως έχει στόχο να διασπαρεί στον οργανισμό του ξενιστή αλλά και σε άλλους ξενιστές αργότερα. Όταν έρχεται σε επαφή με περισσότερους ξενιστές που είναι ανθεκτικοί, λόγω του αρχικού ξενιστή, θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί. Η προσαρμογή αυτή σημαίνει εξέλιξη των παθογενετικών του μηχανισμών. Μπορεί δηλαδή να αναπτύξει ικανότητες που του επιτρέπουν να παρακάμπτει την άμυνα του οργανισμού, ή μηχανισμούς που του επιτρέπουν να ξεφεύγει από ήδη υπάρχοντα φάρμακα. Στην εξέλιξη αυτών νόσων συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό και η αλόγιστη κατανάλωση αντιβιοτικών.
Αναπνευστικό σύστημα: στόχος αναδυόμενων – ενισχυμένων λοιμώξεων
Στην αρχή του 21ου αιώνα εμφανίστηκαν δύο σοβαρά επιδημικά νοσήματα. Πρώτα εμφανίστηκε το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο – SARS που προκαλείται από τον ομώνυμο ιό. Αργότερα εμφανίστηκε μια τρομερή έξαρση του ιού της γρίπης Η1Ν1. Ο Η1Ν1 είχε σημειώσει πολλά κρούσματα και στην Ελλάδα. Από τον ιό αυτό κινδύνεψαν πιο πολύ άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Σε αυτές τις ομάδες ανήκουν οι ηλικιωμένοι και τα πολύ μικρά παιδιά που δεν έχουν εμβολιαστεί (ακόμα).
Το SARS εκδηλώνεται ως πυρετός, κακουχία στο σώμα, διάρροια, πονοκέφαλο και ξηρό βήχα. Από ότι καταλαβαίνουμε πρόκειται για μια άτυπη νόσο καθώς τα συμπτώματά της μοιάζουν με αυτά άλλων ιώσεων. Το SARS μεταδίδεται πολύ εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όμοια και με την ίωση Η1Ν1, το SARS προσέβαλε και απείλησε κυρίως ανθρώπους με αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό (βρέφη, ηλικιωμένους, ανοσοκατασταλμένους).
Πριόνια και εγκεφαλοπάθειες
Ένας ιδιαίτερος τύπος λοιμογόνου παράγοντα είναι τα πριόνια. Τα πριόνια είναι πρωτεΐνες που προκαλούν εγκεφαλικές νόσους σε ζώα και στον άνθρωπο. Η πιο συνηθισμένη νόσος που προκαλούν σε ζώα είναι η νόσος των τρελών αγελάδων που επιστημονικά καλείται σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών. Η νόσος θεωρείται ότι ξεκίνησε από τον εμπλουτισμό των τροφών των βοοειδών με επεξεργασμένο κρέας αρνιού, χωρίς να είναι διαπιστωμένος ο μηχανισμός πρόκλησης. Η κατανάλωση προϊόντων των μολυσμένων ζώων προκάλεσε στον άνθρωπο μια άλλη εγκεφαλοπάθεια που ονομάστηκε σύνδρομο Creutzfeldt – Jacobs. Τέτοιου είδους επιδημίες μπορούν να προληφθούν μόνο με την σωστή εκτροφή – ανάπτυξη των ζώων, τα προϊόντα των οποίων χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο. Οι σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες είναι γενικά θανατηφόρες νόσοι.
HIV και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
Το AIDS είναι το σύνδρομο που προκαλεί ο ιός HIV. Στα ελληνικά μεταφράζεται ως σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας. Όπως λέει και το όνομά του προκαλεί ανεπάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος. Την περίοδο που πρωτοεμφανίστηκε, στατιστικά σημειωνόταν σε ομοφυλόφιλους άντρες. Σήμερα όμως φαίνεται ότι τα περισσότερα κρούσματα εμφανίζονται σε ετεροφυλόφιλα άτομα (άντρες και γυναίκες). Τελικά Η έξαρση του ιού και του συνδρόμου σχετίζεται κυρίως με τις σεξουαλικές πρακτικές χωρίς προστασία. Δεύτερος παράγοντας μετάδοσης του ιού έχει να κάνει με την χρήση μη αποστειρωμένων βελονών κατά την ενδοφλέβια χορήγηση ουσιών. Τέλος, παλιότερα ειδικά, σημαντικός παράγοντας ήταν και η μετάγγιση μολυσμένου αίματος, που πλέον δεν συμβαίνει γιατί το αίμα ελέγχεται. Δυστυχώς είναι πολύ δύσκολο να κατασκευαστεί εμβόλιο για τον ιό του HIV γιατί υφίσταται συνεχώς μεταλλαγές. Τα φάρμακα πάλι εναντίον του εμφανίζουν μια βελτίωση τα τελευταία χρόνια, με σημαντικότερη εξέλιξη την ανακάλυψη του PreP. Ο ασφαλέστερος τρόπος περιορισμού της εξάπλωσης του ιού του AIDS είναι η ενημέρωση και η ασφαλείς σεξουαλικές επαφές.
Προληπτική αγωγή για τον HIV πριν την έκθεση: PrEP
Τι είναι ο H1N1 και γιατί ακούμε τόσο για αυτόν;
Τα μικρόβια επαναστατούν: Μικροβιακή Αντοχή
Ως πηγή για τα στατιστικά στοιχεία χρησιμοποιήθηκε: https://www.who.int/influenza/preparedness/pandemic/en/
