Το θέατρο είναι έκφραση συναισθημάτων και ενεργοποίηση όλων των αισθήσεων. Ξεκινώντας την σύνταξη αυτού του άρθρου, συνειδητοποίησα το πόσο δύσκολο είναι να περιγράψεις τα συναισθήματα με λέξεις. Γιατί, πέρα από το θεωρητικό πλαίσιο του τι είναι θέατρο και ποιες λειτουργίες επιτελεί, υπάρχει παράλληλα και το βιωματικό. Το βίωμα είναι αυτό το στάδιο που, μαζί με την θεωρητική γνώση, συμπληρώνει την εικόνα του θεάτρου ως μορφή Τέχνης.
Είναι το θέατρο είδος πολυτελείας;
Πιθανόν, πολλοί εξ υμών, θα έχετε ακούσει να εκφράζεται η άποψη πως το θέατρο αποτελεί είδος πολυτελείας. Ότι αφορά μόνο τους έχοντες την οικονομική άνεση ή την θεωρητική γνώση για να το παρακολουθήσουν και να συμμετέχουν. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν ευσταθεί. Απεναντίας, το θέατρο είναι ένα δημόσιο αγαθό, μια ουσιαστική ανάγκη για όλους μας. Όπως χρειαζόμαστε το οξυγόνο για να αναπνέουμε, έτσι χρειαζόμαστε και το θέατρο ως πνευματική τροφή. Ως μορφή Τέχνης επιτελεί πολλούς διαφορετικούς ρόλους: παιδευτικό, ψυχαγωγικό, καλλιτεχνικό, αισθητικό, ψυχαναλυτικό, διδακτικό, κοινωνικό, επικοινωνιακό.
Στην Αρχαία Ελλάδα, οι Αθηναίοι πολίτες (και οι ξένοι ανά περίσταση) είχαν την δυνατότητα να παρακολουθούν θέατρο ΜΟΝΟ στο πλαίσιο των αθηναϊκών εορτών. Ειδικά στην γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων, που ετελείτο την Άνοιξη, που η ναυσιπλοΐα ήταν εφικτή, το θέατρο κατακλύζονταν από ξένους επισκέπτες που έρχονταν δια θαλάσσης. Βλέπουμε, λοιπόν, πόσο ουσιώδους σημασίας ήταν η επαφή των ανθρώπων με το θέατρο από αρχαιοτάτων χρόνων.
Το θέατρο είναι αισθητική τέρψη και καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι ένα ολοκληρωμένο επικοινωνιακό σύστημα. Ως θεατές, κατά την διάρκεια μιας παράστασης, ερχόμαστε σε επαφή με έναν συνδυασμό διαφορετικών τεχνών. Οι τέχνες αυτές (σκηνογραφία, χορός, μουσική, εικαστικά, ποίηση κ.α) συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους ώστε να μας δώσουν ένα ωραίο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Μέσα από αυτή την επαφή μας ξεφεύγουμε από την καθημερινότητα μας και μεταφερόμαστε σε έναν άλλον κόσμο που μας γεμίζει γνώση, καλλιεργεί την αισθητική κριτική μας, τέρπει την ψυχή μας και βιώνουμε νέες εμπειρίες.
Ο εκπαιδευτικός και μορφωτικός ρόλος του θεάτρου
Το θέατρο δεν περιορίζεται μόνο στην παράσταση. Από την οπτική του αναγνώστη ενός δραματικού κειμένου, αντλούμε πολλές γνώσεις για τα ήθη και τα έθιμα των εποχών, για την κοινωνική διαστρωμάτωση, τα υπαρξιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χαρακτήρες, τις διαφορετικές προσωπικότητες, τις διαπροσωπικές σχέσεις κ.α. Όταν το κείμενο παρασταθεί επί σκηνής, τότε από αναγνώστες γινόμαστε θεατές. Δεν υπάρχει παράσταση χωρίς θεατές. Μέσα στην παράσταση δημιουργείται αυτή η αμφίδρομη σχέση σκηνής – πλατείας. Η διάδραση μεταξύ ηθοποιών και θεατών, στο πλαίσιο της θεατρικής ψευδαίσθησης, καθώς και η εναλλαγή πομπού-δέκτη δημιουργεί τον εκπαιδευτικό-μορφωτικό χαρακτήρα της παράστασης. Ως θεατές βρισκόμαστε μπροστά στην σκηνική απόδοση ενός δραματικού κειμένου βιώνοντας τα πάθη, τα εμπόδια, τους προβληματισμούς, τις χαρές των ηρώων και γινόμαστε κοινωνοί.
Μέσα από αυτή την βιωματική εμπειρία, άλλοτε συμπάσχουμε, άλλοτε ταυτιζόμαστε, προβληματιζόμαστε, άλλοτε αναρωτιόμαστε και έτσι διευρύνουμε την σκέψη μας. Τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε λειτουργούν διδακτικά και παιδευτικά οδηγώντας πολλές φορές σε λύσεις δικών μας θεμάτων και σε νέους δρόμους της ζωής μας. Στην διάρκεια μιας παράστασης βλέπουμε μπροστά μας να περνάνε διαφορετικοί χαρακτήρες, κοινωνικές καταστάσεις, υπαρξιακά προβλήματα , ανθρώπινες αδυναμίες.
Το θέατρο, τόσο με την θεωρητική του δεινότητα όσο και με την παραστατικότητα του, εκτός των άλλων, αποτελεί από μόνο του φορέα παιδείας και καλλιέργειας ανηλίκων και ενηλίκων. Μέσα από την αναπαράσταση ανθρωπίνων χαρακτήρων/τύπων, την προβολή ιδεών/αξιών/προτύπων, τις συγκρούσεις , την εξωτερίκευση συναισθημάτων και σκέψεων, τις φιλοσοφικές αναζητήσεις, γίνεται μοχλός παρακίνησης και δράσης, αυτογνωσίας, αυτοπροσδιορισμού και άντλησης εμπειριών.
Το θέατρο ως μορφή ψυχαγωγίας και επικοινωνίας
Δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την ψυχαγωγική λειτουργία που επιτελεί το θέατρο. Ήδη από την αρχαιότητα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο ρόλος του θεάτρου ήταν καθαρτικός. Επέφερε την λύτρωση, την αυτο-θεραπεία και την ανακούφιση στο κοινό. Είτε είμαστε θεατές ενός θεατρικού δρώμενου είτε συντελεστές, εκτός των άλλων, έχουμε ως σκοπό την διασκέδαση και την ψυχαγωγία. Μέσα στην διαδικασία της επικοινωνίας, όντες διαφορετικοί μεταξύ μας, έχουμε τις ίδιες επιδιώξεις, τις ίδιες προσδοκίες. Συναναστρεφόμενοι με άλλους αποδεχόμαστε την ετερότητα και γινόμαστε συμμέτοχοι. Εξάλλου, η ψυχαγωγία είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για κάθε άνθρωπο και το θέατρο είναι το μέσον για την επίτευξή της.
Η ψυχοθεραπευτική επίδραση του θεάτρου
Το θέατρο σε όλες τις μορφές του αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο έκφρασης των συναισθημάτων μας. Είναι η «ομπρέλα» που περικλείει διάφορα είδη και μορφές έκφρασης. Πολλές φορές, αντιμετωπίζοντας κάποιο πρόβλημα (συναισθηματικό, οικογενειακό, υγείας κ.α.) προσπαθούμε από φόβο να το ξορκίσουμε. Να κάνουμε πως δεν υπάρχει. Αυτό όμως εξακολουθεί να λειτουργεί υπογείως και εμφανίζεται ξανά σε ανύποπτη στιγμή. Μέσω του θεάτρου, μαθαίνουμε τον τρόπο να κατανοούμε και να επικοινωνούμε το πρόβλημα μας. Δυο από τα είδη θεάτρου είναι το κοινωνιόδραμα και το ψυχόδραμα.
Το ψυχόδραμα είναι μια εναλλακτική μέθοδος ομαδικής ψυχοθεραπείας που βοηθάει τους συμμετέχοντες να κατανοήσουν το πρόβλημα τους και να δοκιμάσουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης του, χωρίς να κρίνονται για τα λάθη τους. Είναι μια μέθοδος διερεύνησης του ψυχισμού των μελών. Τα μέλη δεν μιλούν απλά για αυτό που τους προβληματίζει αλλά το βιώνουν εκ νέου μέσω της σκηνικής του απόδοσης. Ο λόγος συνοδεύεται από την πράξη, η οποία δεν περιλαμβάνει μόνο την βιωμένη εμπειρία του μέλους αλλά και τις ψυχολογικές εκφάνσεις που την συνοδεύουν. Με την αξιοποίηση των τεχνικών και κωδίκων του θεάτρου, το άτομο αντιμετωπίζει τον φόβο του, αναγνωρίζει τα ορθά η λανθάνοντα συναισθήματα στις σχέσεις του με τους άλλους, κατανοεί τα αρνητικά και θετικά στοιχεία του χαρακτήρα του και των άλλων και βρίσκει νέους δρόμους αντιμετώπισης μιας κατάστασης.
Το κοινωνιόδραμα, είναι ένα παρακλάδι, που στηρίζεται στις αρχές του ψυχοδράματος, αλλά απευθύνεται από την ομάδα προς την ίδια την ομάδα και όχι από την ομάδα προς το άτομο όπως γίνεται στο ψυχόδραμα. Είναι μια μέθοδος που επικεντρώνεται στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων των ανθρωπίνων σχέσεων. Καλλιεργεί την κατανόηση των κοινωνικών συστημάτων και συμπεριφορών που διαμορφώνουν τις συλλογικές ή ατομικές ταυτότητες.
Για το τέλος…
Τον επίλογο τον αφήνω στην, Γαλλίδα σκηνοθέτιδα, Αριάν Μνουσκίν και στο υπέροχο μήνυμα της ( στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου) του 2005. Μέσα σε αυτό το κείμενο περικλείεται όλη η ευεργετική επίδραση του θεάτρου στην ζωή μας…
«Βοήθεια!
Θέατρο, βοήθησέ με!
Κοιμάμαι. Ξύπνησέ με.
Είμαι χαμένη μέσα στο σκοτάδι, οδήγησέ με, τουλάχιστον κοντά σε ένα κερί.
Είμαι οκνηρή, κάνε με να ντρέπομαι.
Είμαι κουρασμένη, ανέβασέ με.
Είμαι αδιάφορη, χτύπησέ με.
Παραμένω αδιάφορη, τσαλάκωσέ μου την εικόνα.
Φοβάμαι, δώσε μου κουράγιο.
Είμαι αδαής, εκπαίδευσέ με.
Είμαι απάνθρωπη, εξανθρώπισέ με.
Είμαι φαντασμένη, κάνε με να πεθάνω στα γέλια.
Είμαι κυνική, αποδόμησέ με.
Είμαι κτήνος, μεταμόρφωσέ με
Είμαι μοχθηρή, τιμώρησέ με.
Είμαι δεσποτική και σκληρή, πολέμησέ με.
Είμαι σχολαστική, γελοιοποίησέ με.
Είμαι χυδαία, εξύψωσέ με.
Είμαι μουγκή, ελευθέρωσέ με.
Δεν ονειρεύομαι πια, φέρσου μου σαν σε δειλό ή ανόητο.
Έχω ξεχάσει, ξεκίνησέ μου τη Μνήμη.
Αισθάνομαι γριά και άχρηστη, κάνε να σκιρτήσει η παιδικότητα.
Είμαι άχαρη, δώσε μου τη Μουσική.
Είμαι θλιμμένη, ψάξε τη Χαρά.
Είμαι κουφή, κάνε στην καταιγίδα να ουρλιάξει η λύπη.
Είμαι άστατη, όπλισέ-με με Φρόνηση.
Είμαι αδύναμη, άναψε τη Φιλία.
Είμαι τυφλή, φέρε μου όλα τα Φώτα.
Είμαι υποταγμένη στην Ασχήμια, κάνε να με κατακτήσει η Ομορφιά.
Με έχει προσηλυτίσει το Μίσος, κάνε να μου δοθεί όλη η δύναμη της Αγάπης.»
