Ο άνθρωπος από τα πανάρχαια χρόνια επιθυμούσε να εκφράζεται αποτυπώνοντας τις σκέψεις του στο χαρτί άλλοτε από εσωτερική ανάγκη και άλλοτε για πρακτικούς λόγους, όπως μας μαρτυρούν χιλιάδες κείμενα του παρελθόντος που έχουν σωθεί μέχρι σήμερα. Ως αποτέλεσμα αυτής της ανάγκης, λοιπόν, προέκυψε το βιβλίο, ένα επιστημονικό επίτευγμα καθοριστικό για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Κάπως έτσι, άρχισε να διαμορφώνεται η σχέση του ανθρώπου με το βιβλίο. Πώς, όμως, αναπτύχθηκε με τον καιρό και πώς την επηρέασε η γενικότερη πρόοδος της επιστήμης;
Η αφετηρία της σχέσης του ανθρώπου με το βιβλίο: Η ανακάλυψη της τυπογραφίας
Αν και η επαφή του με τον γραπτό λόγο άρχισε χιλιάδες χρόνια πριν, ουσιαστικά η σχέση του ανθρώπου με το βιβλίο όπως την ξέρουμε σήμερα ξεκίνησε πριν μερικούς αιώνες. Αφετηρία της δημιουργίας του βιβλίου υπήρξε, βέβαια, η ανακάλυψη της τυπογραφίας. Η έκδοση κειμένων τυπωμένων σε χαρτί ξεκίνησε γύρω στα μέσα του 15ου αιώνα. Ο Γουτεμβέργιος, γνωστός και ως ο “πατέρας” της τυπογραφίας, ήταν ο εφευρέτης του πρώτου μέσου εκτύπωσης, του επίπεδου πιεστηρίου.
Η κυκλοφορία των βιβλίων έθεσε νέες βάσεις στην πρόοδο διαφόρων τομέων, ένας εκ των οποίων και η επιστήμη. Πλέον οι ιδέες, οι σκέψεις, οι θεωρίες, τα συμπεράσματα όχι μόνο καταγράφονταν αλλά μπορούσαν να αναπαράγονται κιόλας δίχως τη χειρόγραφη αντιγραφή τους. Υπήρχε ακρίβεια στην καταγραφή μειώνοντας την πιθανότητα αλλοίωσης των πληροφοριών. Ως αποτέλεσμα, ευνοήθηκε η διάδοση των γνώσεων. Από τότε, το βιβλίο αποτελεί φορέα γνώσεων και είναι αναπόσπαστο τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Υπολογιστές και διαδίκτυο: Στροφή στην “εικόνα”, η σχέση του ανθρώπου με το βιβλίο αρχίζει να πλήττεται
Όταν στα μέσα του 20ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται δειλά δειλά το διαδίκτυο, με τρομερά απλοϊκότερη μορφή σε σχέση με αυτή που γνωρίζουμε σήμερα και για στρατιωτική κυρίως χρήση, κανείς δε φανταζόταν ότι θα φτάσει στην εξέλιξη που έχει τώρα. Το διαδίκτυο, λοιπόν, έθεσε νέες βάσεις στη διάδοση της γνώσης. Στις μέρες μας, η πληροφορία προωθείται εύκολα και γρήγορα. Η ευκολία αυτή, φυσικά, ήρθε να ξεπεράσει το μειονέκτημα του βιβλίου να απαιτεί υλικά και χρόνο για να δημιουργηθεί και να μεταφερθεί. Η εισροή των υπολογιστών στον ανθρώπινο πολιτισμό, λοιπόν, οδήγησε σε νέα μορφή της σχέσης του ανθρώπου με το βιβλίο: στη συνύπαρξη βιβλίου και εικόνικής πληροφορίας.
Εντέλει, ο άνθρωπος συνεχίζει να εκτιμά το βιβλίο. Ωστόσο, η σχέση τους έχει αλλάξει και υποβαθμιστεί αρκετά, ειδικότερα όσον αφορά τις νεότερες γενιές.
Το μέλλον του βιβλίου
Κορονοϊός: Άνθηση της τηλεκπαίδευσης
Η ενίσχυση της τηλεκπαίδευσης είναι άλλη μια απόρροια της πανδημίας που ταλαιπωρεί την υφήλιο έναν χρόνο τώρα. Στα πλαίσια αυτής, άτομα όλων των ηλικιών που μετέχουν σε εκπαιδευτική διαδικασία, από το Δημοτικό μέχρι το Πανεπιστήμιο, αναγκάζονται να παρακολουθούν τα μαθήματά τους ηλεκτρονικά. Φυσικά, ο αναντικατάστατος χαρακτήρας του βιβλίου από τη διαδικασία της μόρφωσης δεν αφήνει περιθώρια να “καταργηθεί”. Παρ’ όλα αυτά, οι ηλεκτρονικές σημειώσεις και οι ηλεκτρονικές εργασίες που έχουν “εισβάλλει” για τα καλά στην εκπαίδευση μπορεί να είναι για πολλούς λόγους βολικότερες, όμως ταυτόχρονα έρχονται να ενισχύσουν την αποξένωση με το βιβλίο, που ήδη υπάρχει εξαιτίας της εισροής της εικόνας στον ανθρώπινο πολιτισμό.
E-books και βιβλία επαυξημένης πραγματικότητας
Σήμερα τα βιβλία κυκλοφορούν συχνά σε ηλεκτρονική μορφή. Έτσι, διακινούνται εύκολα, άμεσα, με μικρότερο κόστος δίχως την πιθανότητα να φθαρούν. Από την άλλη, η πολύωρη ανάγνωση μπροστά σε οθόνη για πολλούς φαντάζει κουραστική και όταν γίνεται συνήθεια μπορεί να βλάψει την υγεία (π.χ. επιδείνωση προβλημάτων όρασης, αίσθηση κόπωσης ή ζαλάδας κ.λπ.).
Άλλη μια τεχνολογία που έρχεται να εξελίξει την πατροπαράδοτη μορφή των βιβλίων είναι τα βιβλία επαυξημένης πραγματικότητας. Η χρήση της τεχνολογίας αυτής έρχεται να προσδώσει στα κλασσικά βιβλία έναν πιο διαδραστικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, ένα βιβλίο επαυξημένης πραγματικότητας περιλαμβάνει ορισμένα απ’ τα στοιχεία του και σε ηλεκτρονική μορφή. Ο αναγνώστης για να έχει πρόσβαση στην εικόνα αυτή χρησιμοποιεί κάποια ηλεκτρονική συσκευή και με κάποια εφαρμογή και σκανάροντας έναν κωδικό μπορεί να δει το κείμενο να “ζωντανεύει” μπροστά στα μάτια του.
Τελικά, ποια η μελλοντική σχέση του βιβλίου με τον άνθρωπο; Άραγε η ραγδαία εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας θα κατορθώσει να αντικαταστήσει το τυπωμένο χαρτί; Θα φτάσει ποτέ η στιγμή που το βιβλίο θα φαντάζει ένα απαρχαιωμένο δημιούργημα;
Πηγές:
Τυπογραφία. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 15.04.2021).
Birla, N. (2019). Technology vs Textbooks: 6 differences to help you make the right choice. Ανακτήθηκε από https://www.indiatoday.in/education-today/featurephilia/story/technology-vs-textbooks-6-differences-to-help-you-make-the-right-choice-1602631-2019-09-24 (τελευταία πρόσβαση 15.04.2021).
The Classification of Augmented Reality Books: a Literature Review. Ανακτήθηκε από https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/handle/11421/11371 (τελευταία πρόσβαση 15.04.2021).
