Το έργο ”Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος” του Πρίμο Λέβι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα που γράφτηκαν για το Ολοκαύτωμα και τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Δεν πρόκειται απλώς για μια ιστορική μαρτυρία, αλλά για ένα βαθύτατα στοχαστικό έργο που αγγίζει την ουσία της ανθώπινης ύπαρξης, επιβίωσης και αξιοπρέπειας.
Ο Λέβι, Εβραίος της Ιταλίας και Χημικός στο επάγγελμα, συνελήφθη από τις φασιστικές δυνάμεις το 1944 και στάλθηκε στο Άουσβιτσς. Το βιβλίο γράφτηκε αμέσως μετά τον πόλεμο και αποτελεί μια απόπειρα του συγγραφέα να αφηγηθεί, να κατανοήσει και να εξηγήσει την εφιαλτική εμπειρία του.
Το βιβλίο διακρίνεται από την απλότητά του. Ο Λέβι υιοθετεί ένα ουδέτερο, ψύχραιμο τόνο που καθιστά τις αφηγήσεις του ακόμα πιο ανατριχιαστικές. Η καταγραφή του δεν είναι μελοδραματική, αλλά σχεδόν επιστημονική. Περιγράφει τη ζωή στο στρατόπεδο, τον τρόπο ζωής στο Άουσβιτς, τις στιγμές πείνας και σωματικής εξόντωσης με τόσο έντονο και παράλληλα απλό ύφος που καθηλώνει τον αναγνώστη. Φωτίζονται με αυτό τον τρόπο, τα όρια ανάμεσα στο καλό και το κακό, την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά, αποκαλύπτοντας πως ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες εξόντωσης, ο άνθρωπος διατηρεί ή χάνει την ταυτότητα του.
Παρουσιάζεται, επίσης μια ιεραρχία επιβίωσης, όπου η αλληλεγγύη, η πονηριά, ακόμα και η τύχη μπορούν να καθορίσουν τη ζωή ή το θάνατο. Αναφέρονται, χαρακτηριστικά οι ”Muselmann”, οι κρατούμενοι, δηλαδή, που έχουν εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια επιβίωσης και περιμένουν παθητικά και απελπισμένα το τέλος τους. Η έννοια του ”απανθρωπισμού” γενικότερα είναι διάχυτη σε όλο το βιβλίο, καθώς οι κρατούμενοι αντιμετωπίζονται ως αριθμοί, αντικείμενα και ως ”μη άνθρωποι”.
Ο Λέβι δεν καταγράφει όμως μόνο την κτηνωδία. Συχνά αναφέρονται ψήγματα καλοσύνης και ανθρωπιάς. Το στρατόπεδο δεν εμφανίζεται μόνο ως τόπος φρίκης, αλλά και ως πεδίο δοκιμασίας και επιβίωσης. Ο συγγραφέας δεν κατηγορεί αδιάκριτα, αλλά προσπαθεί να κατανοήσει, να ερμηνεύσει και να αναδείξει την ανθρώπινη αντοχή. Είναι χαρακτηριστικό πως δεν επιλέγει τον ρόλο του θύματος αλλά αυτό του παρατηρητή, διατηρώντας με αυτό τον τρόπο μια απόσταση. Και αυτή η αποστασιοποίηση, φυσικά, εντείνει τη φρίκη, καθώς τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους.
[irp posts=”554484″ ]
Βέβαια, και ο τίτλος δεν είναι τυχαίος, αλλά θέτει ένα βαθύ ερώτημα. Όταν ο άνθρωπος στερείται την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, ακόμα και το όνομά του, παραμένει άνθρωπος;
Ο Λέβι, μας αφήνει με τον πιο βαριά απορία: Εμείς, σήμερα, είμαστε ακόμα άνθρωποι;
Αναμβίβολα, είναι ένα έργο που καταφέρνει να δώσει φωνή όχι μόνο σε όσους επέζησαν, αλλά και σε όσους δεν είχαν την ευκαιρία να αφηγηθούν τη δική τους ιστορία. Και γι’αυτό, πρέπει να διαβάζεται από όλους ξανά και ξανά, όχι για να θυμόμαστε αλλά για να μην επαναλάβουμε.
