(Πηγή Εικόνας: diastixo.gr)
Το ημερολόγιο έδειξε 15 Απριλίου, πράγμα που σημαίνει πως συμπληρώνονται 124 χρόνια ακριβώς από εκείνη την ανοιξιάτικη ημέρα του 1896 που ο λόγιος έλληνας ποιητής και πεζογράφος, Γεώργιος Βιζυηνός, άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία μόλις 47 ετών. Ένας ιδιοφυέστατος και φιλέρευνος κριτικός νους, ο οποίος μας κληροδότησε μια σειρά από μεταφράσεις γνωστών ευρωπαϊκών μπαλάντων, προσωπικές φιλοσοφικές, ψυχολογικές, αισθητικές και λαογραφικές μελέτες, σχολικά εγχειρίδια, εγκυκλοπαιδικά άρθρα αλλά και μια εξαίσια λογοτεχνική παραγωγή, η οποία περιλαμβάνει ποιήματα και κυρίως διηγήματα.
Ο Γ. Βιζυηνός, εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στην Ελλάδα, λοιπόν, κατορθώνει στα διηγήματα του να συνδυάσει λαογραφικά κι ηθογραφικά στοιχεία με μια βαθιά νατουραλιστική απεικόνιση μικρών, κλειστών κοινωνιών της υπαίθρου και των συνεπακόλουθων σκοτεινών πλευρών της. Σε αυτό το κλίμα εντάσσεται και το τελευταίο των διηγημάτων του, ο «Μοσκώβ-Σελήμ», το οποίο δημοσιεύτηκε σε τρεις συνέχειες στο περιοδικό Εστία τον Μάρτιο του 1895 εν αγνοία του, καθώς ο ίδιος το έγραψε όντας έγκλειστος στο Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο, ταλαιπωρημένος από το νόσημα του μυελού των οστών που είχε εξελιχθεί σε φρενική νόσο.
(Πηγή Εικόνας: users.uoa.gr)
Στο διήγημα «Μοσκώβ-Σελήμ» ο Γ. Βιζυηνός με εξαιρετική συγγραφική μαεστρία παρουσιάζει την ιστορία του τούρκου Σελήμ και κυρίως την εσωτερική σύγκρουση στην οποία οδηγείται εξαιτίας των φιλορωσικών αισθημάτων του και της αίσθησης του καθήκοντος απέναντι στην δική του πατρίδα. Ο γενναίος κι ευαίσθητος Σελήμ, γνωρίζοντας την αδικία στο οικογενειακό του περιβάλλον αλλά και στην κατοπινή του ζωή, κατά την διάρκεια συμμετοχής του στους αλλεπάλληλους πολέμους του β’ μισού του 19ου αιώνα αιχμαλωτίζεται από τους άσπονδους εχθρούς των τούρκων, τους ρώσους, από τους οποίους παραδόξως δέχεται ιδιαίτερη φροντίδα για τα σωματικά του τραύματα με αποτέλεσμα όχι μόνο να συνειδητοποιήσει την βαθύτατη ανθρωπιά τους, αλλά και να αναπτύξει μια έντονα φιλορωσική στάση, φτάνοντας στο σημείο να επιθυμεί την κατάληψη της πατρίδας του από τους ρώσους, θεωρώντας τους δικαιότερους από τους ομοεθνείς του.
Ο προσεκτικά σμιλευμένος λογοτεχνικός χαρακτήρας του Σελήμ, λοιπόν, κατόρθωσε ακριβώς να παραμείνει διαχρονικός, καθώς σε μια πρώτη ανάγνωση μας διδάσκει πως ο εθνικός εγωισμός κι ο φανατισμός της θρησκείας δύνανται να διαγραφούν από την συνείδηση μας και να μετατρέπουν σε σεβασμό και θαυμασμό ανεξαρτήτως καταγωγής και δόγματος, ενώ σε μια βαθύτερη ανάγνωση προσφέρει το ενδελεχές ψυχογράφημα ενός κυνηγημένου και ταλαιπωρημένου ανθρώπου, ο οποίος ζει μονίμως μέσα σε δύο πραγματικότητες, στην αντικειμενική όπου όλα τα πράγματα έχουν συγκεκριμένες διαστάσεις και όγκο, και στην εσωτερική που προκύπτει ως απόρροια μιας πολύπλοκης ψυχολογικής διαδικασίας με την συμβολή της λειτουργικής δράσης του συνειδητού και του ασυνείδητου.
Συμπερασματικά, ο Γ. Βιζυηνός με το διήγημα του «Μοσκώβ-Σελήμ», όπως άλλωστε και με όλα τα διηγήματα του, όχι μόνο εμπλούτισε την γνήσια ελληνική διηγηματογραφία, αλλά κι εφοδίασε τους αναγνώστες κάθε εποχής με ρηξικέλευθες αντιλήψεις, κερδίζοντας επάξια μια σημαντική θέση στους νεοέλληνες πεζογράφους.
