Ο πολλά υποσχόμενος Μιχάλης Αλμπάτης, μετά την επιτυχία του βιβλίου του “Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους”, επιστρέφει με το μυθιστόρημά του “Η κατάλυση του χρόνου”, και αυτό από τις εκδόσεις Νήσος.
Σε εντελώς διαφορετικό περιβάλλον, ο Αλμπάτης με μόνο κοινό στοιχείο έναν έφηβο πρωταγωνιστή, οικοδομεί το μυθιστόρημά του.
Ο Γιόσουα, ένα δεκατριάχρονο αγόρι εβραϊκής καταγωγής, ζει με την οικογένειά του στο Νεμπόβιτσε της Τσεχοσλοβακίας. Στην Ευρώπη μαίνεται ο Β’ΠΠ. Όταν η Γερμανοί του Γ’ Ράιχ έφτασαν στην πόλη του η ζωή άρχισε να ακολουθεί τις ταγές της Νέας Τάξης Πραγμάτων. Η εβραϊκή κοινότητα υπέστη διαχωρισμό και τα μέλη της αρχικά υποχρεώθηκαν να φέρουν το κίτρινο αστέρι ενώ στη συνέχεια ήρθε ο αποκλεισμός τους από κοινωνικές δραστηριότητες και μέρη.
Εκείνο το πρωινό της Κυριακής, τρία χρόνια μετά την εγκατάσταση των Γερμανών στο Νεμπόβιτσε, οι εβραίοι της πόλης επιβιβάστηκαν στα άρτι αφιχθέντα καμιόνια του Ράιχ για να μεταφερθούν σε άγνωστο προορισμό. Ο Γιόσουα, που με τους φίλους του Κάρελ και Βίκο βρίσκονταν από τα ξημερώματα στον παρακείμενο ποταμό, κατάφερε να διαφύγει του βίαιου αυτού ξεριζωμού. Δυστυχώς, η οικογένειά του έφυγε μαζί με τους υπόλοιπους εκδιωθέντες και ο Γιόσουα έμεινε μόνος. Υπό την προστασία της θα τον θέσει η ηλικιωμένη μαντάμ Γκρόσοβα, προσφέροντάς του καταφύγιο και ασφάλεια. Στη σοφίτα του σπιτιού της, όπου κάποτε ζούσε ο αδερφός της Ντούσα, ο Γιόσουα θα ζει κρυμμένος από όλους εκτός των δύο στενών του φίλων, οι οποίοι τον επισκέπτονται διακριτικά ώστε να μην κινήσουν υποψίες.
Οι μέρες του κυλούν ανάμεσα στις σελίδες των χιλιάδων βιβλίων που κατείχε στη συλλογή του ο Ντούσα. Αφού ολοκλήρωσε την καταμέτρησή τους, ο μικρός Γιόσουα άρχισε να βυθίζεται στον κόσμο τους. Ξεκινώντας από βιβλία φαντασίας, μυθοπλασία ερωτική λογοτεχνία, αρχαία γραμματεία, κλασικούς και κλασικιστές, επιστήμη και φιλοσοφία, καταλήγει στην ποίηση. Τα αναγνώσματα του είναι το παράθυρό του στον κόσμο. Αυτές οι επιλογές του προηγούμενου κατόχου τους καθιστούν έμμεσα τον Ντούσα σε μέντορά του. Οι απόψεις και οι ιδέες που σχηματίζονται κατά την αναγνωστική ωρίμανση του Γιόσουα διαμορφώνουν την κοσμοθεωρία του.
Όταν οι φίλοι του τον επισκέπτονται, ως άλλος Μεσσίας κηρύσσει το ευαγγέλιό του, το όραμά του για την ίδρυση μιας Ουτοπίας όπου κοινωνικές κατασκευές σε πολιτικό, οικονομικό και ηθικό επίπεδο ακυρώνονται, αρχής γενομένης με την κατάλυση του χρόνου. Το μανιφέστο του Γιόσουα, με τις δέκα θέσεις του, όπως διαμορφώθηκε στη συνέλευση που πραγματοποιήθηκε, είναι ο δεκάλογος της νέας πολιτικής ιδεολογίας τους.
Η μυθοπλασία του Αλμπάτη, εκτυλίσσεται σε ένα ακραία φασιστικό καθεστώς. Εντός της ναζιστικής ιδεολογίας μορφοποιείται η αντίδραση, η Ουτοπία του Γιόσουα, με πολιτική βάση τον μαρξισμό και τον αναρχισμό. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τα δύο άκρα, οι πρακτικές των οποίων καταλήγουν στην αφαίρεση δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η επιλογή δεν ανήκει στους πολίτες αλλά και στις δύο περιπτώσεις στους ηγέτες τους.
“Αυτή ήταν η μοίρα τόσων και τόσων επαναστατών, αφού ένας κανόνας αδυσώπητος έμοιαζε ένα κυβερνά την Ιστορία και κάθε φορά που οι εξεγερμένοι γκρεμίζανε απ’ το θρόνο του έναν δυνάστη ή έναν βασιλιά ανακαλύπτανε ότι ήταν αναγκασμένοι στη θέση του να κάτσουν, κληρονομώντας, μαζί με αυτήν, κι ένα μερίδιο από τη βαναυσότητα του προκατόχου τους, ένα μερίδιο από τη βαναυσότητα και την αναλγησία της εξουσίας.”
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να επισημάνουμε την ανάγκη της μάζας για έναν καθοδηγητή/προφήτη/σωτήρα/Μεσσία -είτε στο πρόσωπο του Χίτλερ, είτε εν προκειμένω στου Γιόσουα- καθ’ όλη την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.
“Τα βιβλία είναι επικίνδυνα” διαβάζουμε στις σελίδες του μυθιστορήματος, καθώς η γνώση που προσφέρουν διαμορφώνει συνειδήσεις, η επιδραστικότητά τους γεννά την αμφισβήτηση και οδηγεί στην επανάσταση. Ό,τι αντίκειται στο κατεστημένο εκλαμβάνεται ως αιρετικό και επισφαλές καθώς απειλεί με διασάλευση της κανονικότητας.
Το κύριο σημείο στη σκέψη του Γιόσουα είναι ο χρόνος και η κατάλυσή του. Ο βιωμένος χρόνος όπως αυτός ορίζεται από τις διαιρέσεις που ο άνθρωπος επινόησε και επέβαλε ώστε να οργανώσει την καθημερινότητά του είχε ως αποτέλεσμα να γίνει υποτελής στο προκαθορισμένο. Τα όρια και την υποχρεωτικότητα που αυτά επιφέρουν αποφασίζει να καταργήσει. Για το λόγο αυτό, ζητά από τους πολίτες την καταστροφή κάθε ρολογιού. Κάθε εργαλείο μέτρησης του χρόνου συγκεντρώνεται και αδρανοποιείται.
Τα παροπλισμένα/κατεστραμμένα ρολόγια, ο χρόνος που καταλύεται ως όρος μιας επανάστασης, μιας πολιτικής αλλαγής/ανατροπής, είναι ένα στοιχείο που συναντάμε και σε άλλα λογοτεχνικά έργα όπως στο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου και στο Μελαγχολία της αντίστασης του Λάσλο Κρασναχορκάι. Η κατάλυση της ελευθερίας, της βούλησης, και όσων απορρέουν από την ύπαρξη περιορισμών λόγω πολιτικής κατάστασης, συνδέονται με την κατάλυση του χρόνου καθώς ουσιαστικά η δημιουργική πλευρά του ανθρώπου υπόκειται οριοθέτηση. Ο πολίτης δεν είναι πλέον αυτουργός μα όργανο εκτέλεσης εντολών.
Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί ο Αλμπάτης είναι ιδιαιτέρως εκλεπτυσμένο αναδεικνύοντας τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας χωρίς να γίνεται το κείμενό του ανοίκειο ή δυσπρόσιτο. Μόνη αστοχία, κατά τη γνώμη μου, η χρήση λαϊκότροπων λέξεων -π.χ αναμεσίς, μιανού, ποτές, παραθύρι- που οδηγούν σε υφολογική ασυνέπεια. Συνολικά, το νέο μυθιστόρημα του Μιχάλη Αλμπάτη κερδίζει το στοίχημα και εξοβελίζει κάθε σκεπτικισμό για τις συγγραφικές του ικανότητες.
Λίγα λόγια για το συγγραφέα
Ο Μιχάλης Αλμπάτης γεννήθηκε το 1973 στον Ζαρό, στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη. Ζει στο Ηράκλειο. Άλλα έργα του: Ο κώλος της Άννας (Απόπειρα, 2018) Κάρτα Ελεύθερης Πρόσβασης (Απόπειρα, 2019), Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους (Νήσος 2022). (Πηγή: “Εκδόσεις Νήσος”, 2024)
Οπισθόφυλλο
1941. Σε μια μικρή πόλη της κατεχόμενης Τσεχοσλοβακίας ένα δεκατριάχρονο εβραιόπουλο θα διαφύγει από το πεπρωμένο της φυλής του, βρίσκοντας καταφύγιο σε μια σοφίτα που είναι ολόκληρη μια ξεχασμένη βιβλιοθήκη με χιλιάδες πολυκαιρισμένα βιβλία. Εκεί θα περάσει το υπόλοιπο του Πολέμου, διαβάζοντας ασταμάτητα, με το πνεύμα του να μπολιάζεται από το πλήθος των αναγνωσμάτων που ο προηγούμενος κάτοικος, παλιός επαναστάτης, είχε κατά τη διάρκεια του περιπετειώδους βίου του συλλέξει.
Μέσα απ’ τη σοφίτα, ο Γιόσουα, έχοντας δυο φίλους σαν αποστόλους, κοινωνεί στους νέους της πόλης τις ανατρεπτικές ιδέες που τα τόσα αναγνώσματα του εμφύσησαν, σπέρνοντας τον σπόρο της ανυπακοής, της αμφισβήτησης, της ανταρσίας και προσκαλώντας τους να εποικίσουν την πραγματικότητα με μυριάδες παράφορους οραματισμούς, δίδοντας μορφή και περιεχόμενο στην Ουτοπία…
“… Βιβλία… Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουνε τι κρύβει ετούτη η λέξη. Οι περισσότεροι δεν ανοίγουν ούτε ένα στη ζωή τους, άλλοι τα έχουνε για να σκοτώνουνε την ώρα τους, λίγοι είναι οι μυημένοι, αυτοί που ξέρουν πόση μαγεία μα και πόσο κίνδυνο κρύβει αυτή η απλή πράξη, να παίρνεις ένα βιβλίο στα χέρια σου κι ανοίγοντάς το να αρχίζεις να διαβάζεις… Δεν θα είσαι πια ο ίδιος άνθρωπος όταν στην τελευταία του σελίδα θα έχεις φτάσει, σαν το ποτάμι του Ηρακλείτου είναι κι αυτά, ούτε και το βιβλίο θα ‘ναι πια το ίδιο, κάθε αναγνώστης το γεμίζει με καινούργιες σημασίες… (Απόσπασμα από την έκδοση)
