Έγκλημα και τιμωρία: Το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι

Το Έγκλημα και τιμωρία διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο. Το άρθρο περιέχει στοιχεία για την εξέλιξη της πλοκής του έργου. 

Η δύναμη είναι απαραίτητη, δίχως δύναμη δεν κάνεις απολύτως τίποτα. Αλλά η δύναμη αποκτιέται με δύναμη, κι αυτό είναι ακριβώς εκείνο που δεν ξέρει ο κόσμος.

Πολλοί θεωρούν το Έγκλημα και τιμωρία το καλύτερο έργο του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Ο συγγραφέας καταπιάνεται με ηθικά διλήμματα, αναλύοντάς τα σε βάθος, και ψυχογραφεί τους χαρακτήρες με τέτοια δεξιοτεχνία και οξύνοια, που το έργο του καταλήγει να διδάσκεται σε σχολές ψυχολογίας πανεπιστημίων του σύγχρονου κόσμου. Η διαχρονικότητά του είναι αναμφίβολη, και δικαίως έχει χαρακτηριστεί ένα αριστούργημα όχι μόνο της ρωσικής, αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Advertisements

Η ιστορία ξεκινά με τη δολοφονία δύο γυναικών: μιας γριάς τοκογλύφας και της άτυχης αδερφής της που βρέθηκε κατά τύχη στον τόπο του εγκλήματος. Ο δολοφόνος είναι ο Ρασκόλνικοφ, ένας νεαρός φοιτητή της Πετρούπολης. Ο ήρωας υιοθετεί στο μυαλό του έναν ρόλο υπερανθρώπου, που δικαιούται να εγκληματήσει για το καλό της ανθρωπότητας. Για τέτοιου είδους «εκλεκτούς» το έγκλημα δεν πρέπει να υπολογίζεται, καθώς είναι αμυδρό μειονέκτημα μπροστά στα μεγάλα καλά που κατορθώνει.

Ουσιαστικά όμως το έγκλημα είναι η ύψιστη έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας του ήρωα απέναντι στην κοινωνική αδικία. Ο Ρασκόλνικοφ βασανίζεται για το αν είναι ο ίδιος εγκληματίας, τη στιγμή που άλλοι ευθύνονται για εκατομμύρια θανάτους ανά τον κόσμο μέσα από τους πολέμους. Αυτοί παραμένουν ατιμώρητοι ή εκλαμβάνονται ως ήρωες.

Οι σκέψεις του ήρωα τον οδηγούν σταδιακά σε ψυχολογική αποδιοργάνωση. Ο Ρασκόλνικοφ γίνεται εύθραυστος και απόμακρος. Προχωράει στους δρόμους της Πετρούπολης παραμιλώντας. Φέρεται απότομα στα πρόσωπα που αγαπά. Μερικές φορές η σύγχυσή του είναι τέτοια που τον ρίχνει στο κρεβάτι σε παραληρηματικό πυρετό. Ο λαβύρινθος των σκέψεων και η υπαρξιακή του αγωνία φαίνεται να είναι τα μόνα που του απομένουν.

Τελικά ο Ρασκόλνικοφ αποφασίζει να παραδοθεί, ακόμη κι αν κινδυνεύει να καταδικαστεί με θάνατο στο ικρίωμα. Εδώ καταλαβαίνουμε πως ο ήρωας επιθυμεί να ξανά γυρίσει ανάμεσα στους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, η απομάκρυνση που βίωσε πριν από την ομολογία του ήταν η μεγαλύτερη τιμωρία για το έγκλημά που διέπραξε. Το μαρτύριό του.

Τελικά ο ήρωας ομολογεί και καταδικάζεται σε οχτώ χρόνια φυλάκισης με καταναγκαστικά έργα. Ελαφρυντικά, όπως το γεγονός ότι ομολόγησε μόνος του, ότι δεν χρησιμοποίησε τα χρήματα από το θύμα και ότι βρισκόταν σε πνευματική σύγχυση κατά το συμβάν, μειώνουν την ποινή.

Αλλά μέχρι τότε ο Ρασκόλνικοφ φαίνεται να αδιαφορεί για όλα αυτά. Η υπαρξιακή του πάλη, η αγανάκτηση ότι τιμωρήθηκε από μια κοινωνία στην οποία τα μεγαλύτερα εγκλήματα  παραμένουν ατιμώρητα, οι σκέψεις του γύρω από τη σημαντική αποστολή που απέτυχε, τον οδηγούν, όπως και πριν, στην απομάκρυνση και τη σιωπή. Μέχρι και οι συγκρατούμενοί του φαίνεται να τον μισούν.

Ώσπου έρχεται η λύτρωση μέσα από τη βοήθεια της Σόνιας, μιας πόρνης που ο Ρασκόλνικοφ είχε γνωρίσει πριν από την καταδίκη του. Η Σόνια τον ακολουθεί ως τη Σιβηρία και θα παραμείνει κοντά του μέχρι να αποφυλακιστεί. Η πίστη, η αφοσίωση και η αγάπη που του δείχνει λειτουργούν ως αντίδοτο για την ταραγμένη του ψυχή. Μέσω της Σόνιας, της άγιας αμαρτωλής, ο Ρασκόλινκοφ επιστρέφει στον κόσμο των ανθρώπων. Τότε ακριβώς αρχίζει η αναγέννηση, το πέρασμα σε μια πραγματικότητα διαφορετική από την προηγούμενη, και το μυθιστόρημα τελειώνει.

«Αυτό θα μπορούσε να είναι το θέμα ενός καινούριου μυθιστορήματος. Το σημερινό όμως τελειώνει εδώ». (Έγκλημα και τιμωρία, Ντοστογιέφσκι).

Το έργο δεν έχει τη μορφή δράσης ενός σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος. Η λογοτεχνική του σπουδαιότητα έγκειται στη φιλοσοφική και ψυχολογική του μορφή, τη διεξοδική και περίτεχνη ανάλυση των ηρώων, των ανθρώπινων σχέσεων και των καταστάσεων που πετυχαίνει ο  Ντοστογιέφσκι με την πένα του. Το Έγκλημα και τιμωρία πρόκειται για μια μοναδική λογοτεχνική εμπειρία που δε θα απογοητεύσει κανέναν αναγνώστη.