Ο κεντρικός ήρωας του έργου, ο K., φτάνει στο χωριό του Πύργου ως χωρομέτρης. Από την πρώτη στιγμή της παραμονής του στο πανδοχείο του χωριού, καθίσταται σαφές πως ο Κ. επιθυμεί να φτάσει στον Πύργο. Όλα και όλοι όμως φαίνεται να συνωμοτούν εναντίον του…
Ο λόγος του Κάφκα βασίζεται συχνά σε αντιφάσεις και αμφισημίες. Οι ήρωες δεν ψυχογραφούνται με απόλυτα καθαρό τρόπο. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαια ανά πάσα στιγμή για τα κίνητρα και τα συναισθήματά τους. Δεν ξέρουμε τι εμποδίζει τελικά τον Κ. να φτάσει στον Πύργο. Είναι η ίδια του η επιθυμία παράλογη; Μήπως οι κάτοικοι του χωριού συνδράμουν στη ματαίωση του στόχου του; Μήπως δεν φταίει κανένας άλλος πέρα από τη χαώδη και σκληρή γραφειοκρατία;
Ο Κάφκα σε πολλά χωρία του κειμένου σκιαγραφεί την απροσδιοριστία και την παραλογία του γραφειοκρατικού μηχανισμού, ο οποίος δείχνει να ρυθμίζει τα πάντα, αλλά να μην προσφέρει τίποτα. Παράλληλα, βλέπουμε τους χωρικούς να αποδέχονται αυτόν τον μηχανισμό, δίχως να ενδιαφέρονται αν ο τελευταίος τους ωφελεί σε κάτι ή όχι.
Ο Πύργος είναι απρόσιτος για τους περισσότερους κατοίκους, ενώ η επαφή με αυτόν γίνεται μέσω διαμεσολαβητών – το υπηρεσιακό προσωπικό του Πύργου. Στο έργο του Κάφκα έχουν δοθεί πολλαπλές ερμηνείες, μία από τις οποίες είναι θεολογική. Από αυτή τη σκοπιά, λοιπόν, ο Πύργος φαίνεται να συμβολίζει την απρόσιτη θεότητα.
Από κοινωνική άποψη, η πυρετώδης και εμμονική επιθυμία του Κ. να φτάσει στον Πύργο, η προσήλωσή του στον στόχο όταν όλα δείχνουν πως είναι απατηλός και το μόνιμο άγχος του, τη στιγμή που είναι ένας ξένος σε έναν άγνωστο τόπο, «συνοψίζουν την άποψη του Κάφκα για την αποξένωση και το άγχος που κυριαρχούν στον εικοστό αιώνα». Ο Πύργος κινείται στον χώρο του φανταστικού ενώ αποτελεί «μια ρεαλιστική μελέτη των σχέσεων ανάμεσα στην κοινωνία και το άτομο».
Είναι λοιπόν ο Κ. πολύ μικρός και ασήμαντος για να φτάσει στους ανθρώπους του Πύργου; Τα μέλη του Πύργου κερδίζουν κάποια εύνοια ή αποτελούν και τα ίδια θύματα του ασφυκτικού και μικρόψυχου γραφειοκρατικού συστήματος, στο οποίο ανήκουν και εκπροσωπούν; Η διοίκηση του Πύργου τελικά βελτιώνει ή δυσχεραίνει τη ζωή αυτής της μικροκοινωνίας; Η παντοδύναμη εξουσία του Πύργου επιβάλλεται στους χωρικούς ή μήπως ήταν αυτοί που εξαρχής τη δημιούργησαν και τη συντήρησαν στην πορεία;
Μήπως όμως και ο κόσμος που ζούμε σήμερα είναι το ίδιο χαώδης; Μήπως και εμείς αγωνιούμε καθημερινά να φτάσουμε σε κάτι που δεν μπορούμε εξ’ ολοκλήρου να προσδιορίσουμε; Τι έχει μεγαλύτερη σημασία: οι άνθρωποι ή οι στόχοι μας; Ο Κ. γίνεται θύμα μιας σκληρής γραφειοκρατίας ή μήπως φταίει ο ίδιος για μία επιθυμία που τον έχει αλλοτριώσει; Μήπως φταίμε και εμείς σαν τον Κ.;
Όλη η τέχνη του Κάφκα συνίσταται στο γεγονός ότι υποχρεώνει τον αναγνώστη να τον ξαναδιαβάσει. Αλμπέρ Καμύ, ο Μύθος του Σίσυφου (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2010).
Ο Πύργος γεννά πολλαπλά ερωτήματα και είναι ξεκάθαρο πως ο Κάφκα ήθελε να αφήσει τις απαντήσεις στους αναγνώστες του. «Όποιος θέλει να αποκρυπτογραφήσει το κείμενο του Κάφκα και να συμπληρώσει τα “κενά” του, πρέπει να λάβει μέρος ενεργά στο παιχνίδι».
Σπάνια συγγραφείς έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια τόσο ζοφερή και δυσοίωνη ατμόσφαιρα στο έργο τους με τον τρόπο που τη δημιουργεί ο Κάφκα. Διαβάζοντας τον Πύργο, διατηρείς τη μόνιμη αίσθηση ενός σκοτεινού, χιονισμένου και κρύου τοπίου. Η ατμόσφαιρα είναι ολοζώντανη, ασφυκτική, σκοτεινή και υπέροχη.
Ο Πύργος είναι βαθύ έργο, με εξαιρετική πολυσημία, που συνιστά ένα απολαυστικό έναυσμα στοχασμού τόσο απέναντι στην ίδια τη λογοτεχνική του φύση όσο και στο ζήτημα της σχέσης της κοινωνίας με τον άνθρωπο. Θεωρείται άλλωστε από πολλούς το αριστούργημα του Κάφκα. «Με τον Πύργο, περισσότερο από ό,τι με οποιοδήποτε άλλο έργο του Κάφκα, γίνεται προφανές γιατί ο συγγραφέας αυτός έχει αποκτήσει τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους οραματιστές της λογοτεχνίας του αιώνα μας».
Δίχως καμία υπερβολή, ο Πύργος είναι ένα λογοτεχνικό αριστούργημα που δεν πρέπει να λείπει από καμία βιβλιοθήκη. Η καφκική αφήγηση είναι μοναδική και τα έργα του Κάφκα παραμένουν καυστικά, οξυδερκή, πρωτότυπα και επίκαιρα μέχρι και σήμερα.
Σημείωση: Τα αποσπάσματα σε εισαγωγικά έχουν αντληθεί από τα οπισθόφυλλα των βιβλίων του έργου, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος και Ροές. Το παρόν άρθρο σε καμία περίπτωση δεν εξαντλεί την ανάλυση του έργου. Για τον Πύργο του Κάφκα μπορείτε να διαβάσετε και εδώ: https://maxmag.gr/book/o-pyrgos-tou-franz-kafka/
