Ένα παιδί που ζωγραφίζει είναι ένα παιδί που παίζει δημιουργικά. Μέσα από αυτό το παιχνίδι μπορεί να αισθανθεί ελεύθερο ώστε να αποτυπώσει αυτό που συμβαίνει μέσα στον εσωτερικό του κόσμο. Τις περισσότερες φορές τα παιδιά ¨αισθάνονται¨ αυτό που εμείς οι ενήλικοι ¨σκεπτόμαστε¨ και αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον σημείο για την αντίληψη των σχεδίων τους.
Η δυνατότητα που προσφέρει το σχέδιο στο παιδί για ελεύθερη αισθητική αυτοέκφραση και ευρηματικότητα μπορεί να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εκπαίδευσή του.
O Viktor Lowenfeld είναι ένας σημαντικός εκφραστής της παραπάνω θεώρησης μέσα από τις εμπειρίες του τόσο από την άνοδο των ναζί όσο και από την κατοχή της Αυστρίας από τους Γερμανούς το 1938. Αυτό στην ουσία τον οδήγησε στο να παρατηρήσει την αναγκαιότητα του κόσμου για την ελευθερία της αυθόρμητης αυτοέκφρασης στις τέχνες και την εκπαίδευση. Πίστευε ότι η ατομική αυτοέκφραση στην τέχνη είναι σημαντική για υγιή συναισθηματική και προσωπική ανάπτυξη. Θεωρούσε το σχέδιο, εκτός των άλλων, ως διαδικασία εκτόνωσης καταπιέσεων και απωθήσεων. Το σχέδιο είναι ένας από τους τρόπους που συνήθως επιλέγουν να μιλήσουν τα παιδιά. Σίγουρα δεν φτάνει μόνο αυτό αλλά και η συμπεριφορά του παιδιού στο γενικό περιβάλλον που το περικλείει.
Ας μην ξεχνάμε και την Friedl Dicker έχει μείνει στην ιστορία ως η δασκάλα ζωγραφικής που έσωσε πολλές παιδικές ψυχές κατά τον εγκλωβισμό τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. Η ιστορία λέει, ότι όταν έλαβε το 1942 την εντολή να μεταφερθεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης ,πρόλαβε να χωρέσει μέσα στην βαλίτσα της όσα υλικά ζωγραφικής μπορούσε. Μέσα στο στρατόπεδο κατάφερε να παραδώσει μαθήματα ζωγραφικής σε πάνω από 5.000 παιδιά. Μέσα από τα μαθήματα ζωγραφικής κατάφερνε να οδηγήσει τα παιδιά να εκφράσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Κάποια παιδιά ζωγράφιζαν την φρίκη που βίωναν, άλλα την οικογένεια που έχασαν, ενώ άλλα έναν διαφορετικό κόσμο, πιο αισιόδοξο και ειρηνικό. Στις 6 Οκτωβρίου η δασκάλα και ορισμένοι από τους μαθητές της οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς και δολοφονήθηκαν. Σήμερα οι περισσότερες από αυτές τις ζωγραφιές βρίσκονται στο εβραϊκό μουσείο της Πράγας.
Τα στάδια ανάπτυξης των παιδικών σχεδίων
Ο Lowenfeld το 1947 αναγνωρίζεται από την νέα προσέγγιση που παρουσίασε πάνω στην εξέλιξη των σχεδίων μέσα από τα στάδια παρατήρησης που έγιναν σε παιδιά.
1. Μουντζουρώματα (2-4 ετών)
Μέσα σε αυτά διακρίνονται τέσσερα επιμέρους στάδια:
α. Ανοργάνωτα μουντζουρώματα : Το παιδί δυσκολεύεται ακόμα να ελέγξει τις κινήσεις του πάνω στο χαρτί.
β. Επιμήκη μουτζουρώματα : Εδώ οι κινήσεις είναι πιο ελεγχόμενες και επαναλαμβανόμενες.
γ. Κυκλικά μουτζουρώματα : Στην πορεία της εξερεύνησης έχουμε και άλλες πρόσθετες κινήσεις του χεριού όταν ζωγραφίζει πάνω στο χαρτί.
δ. Ονοματοδοτημένα μουτζουρώματα : Εδώ αναπτύσσεται η φαντασιακή σκέψη. Το παιδί αρχίζει και πλάθει ιστορίες με βάση το σχέδιό του τις οποίες αργότερα θα αφηγηθεί.
2. Προσχηματικό στάδιο (4-6 ετών)
Το παιδί χρησιμοποιεί πιο συχνά κύκλους και γραμμές οι οποίες αρχίζουν και δηλώνουν ζωόμορφες ή ανθρώπινες φιγούρες. Τα χρώματα που επιλέγει είναι περισσότερο για συναισθηματικούς λόγους παρά για λογικούς π.χ. ζωγραφίζει ένα σκυλάκι μπλε αντί για καφέ ή μαύρο .
3. Σχηματικό στάδιο (7-9 ετών)
Αναγνωρίζει την αίσθηση του χώρου π.χ. ποια αντικείμενα ανήκουν στο πάνω μέρος ενός δωματίου και ποια στο κάτω μέρος. Χρησιμοποιεί την γραμμή που διαχωρίζει τον ουρανό από το έδαφος.
4. Στάδιο αρχικού ρεαλισμού (9-11 ετών)
Εδώ το παιδί συνειδητοποιεί τη δυσκολία που υπάρχει ( ή την έλλειψη ικανότητας) στην ακριβή ¨αναπαράσταση¨ αντικειμένων με τον τρόπο που τα παρατηρούμε γύρω μας. Για αυτόν τον λόγο μειώνεται ο αυθορμητισμός του κατά τη σχεδίαση. Συνειδητοποιεί ποιες είναι οι δυνατότητες του πάνω στην ζωγραφική.
5. Στάδιο του ψευδορεαλισμού (11-13 ετών)
Αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από δύο αξιοσημείωτες ψυχολογικές αλλαγές. Η πρώτη κατηγορία είναι η ¨οπτική¨ . Εδώ το παιδί λειτουργεί ως εξωτερικός παρατηρητής την ώρα που σχεδιάζει. Εμπνέεται στην ουσία από αυτά που παρατηρεί τριγύρω του. Η δεύτερη κατηγορία είναι η ¨μη οπτική¨, η οποία βασίζεται στην υποκειμενική αντίληψη της εμπειρίας που βίωσε το παιδί. Αυτό αφορά περισσότερο τον συναισθηματικό κόσμο του παιδιού. Εδώ το έργο του παιδιού μαρτυρά περισσότερο την ουσιώδη σύνδεση του σχεδιαστή με το έργο του.
πηγή/ βιβλιογραφία : Όταν τα παιδιά μιλούν με το σχέδιο για τον εαυτό τους. την οικογένεια και τον κόσμο τους, Ηρώ Μυλωνάκου-Κεκέ, Αθήνα, 2009
