Τα αίτια μετανάστευσης των Ελλήνων στις ΗΠΑ τον 20ο αιώνα

Εισαγωγή για τη μετανάστευση των Ελλήνων

Πρώτα από όλα, οφείλω να τονίσω το γεγονός ότι πριν την καθοριστική απόφαση των Ελλήνων του 20^ου αιώνα να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, οι χώρες υποδοχής των μεταναστών των παλαιότερων εποχών ήταν άλλες. Ειδικότερα, στις αρχές του 18^ου αιώνα, οι Έλληνες μετανάστευαν κατά κόρον σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Στον αντίποδα, στις αρχές του αμέσως επόμενου αιώνα μετανάστευαν στην Ρωσία και στην Μικρά Ασία. Ακόμα, στα τέλη του 19^ου αιώνα, ένας άλλος σημαντικός μεταναστευτικός προορισμός αποτέλεσε και η Αίγυπτος. Η μετανάστευση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησε στα τέλη του 19^ου  αιώνα και συνεχίστηκε σε ολόκληρη την διάρκεια του Μεσοπολέμου. Πιο συγκεκριμένα, η υπερατλαντική μετανάστευση πραγματοποιήθηκε σε δύο περιόδους:

• 1890-1920
• 1920-1940.

Σε αυτό λοιπόν το χρονικό διάστημα, υπολογίζεται ότι προς τις ΗΠΑ μετανάστευσαν περίπου 512.000 άνθρωποι. Ειδικότερα, μετανάστευαν 25000 άτομα ετησίως. Τέλος, αξίζει να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι μετανάστευε κατά προτεραιότητα ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός, δηλαδή άτομα ανδρικού φύλου, ηλικίας 15-44 ετών.

Οι σημαντικότερες αιτίες της υπερατλαντικής μετανάστευσης

Οι αιτίες που ώθησαν τους Έλληνες πολίτες και όχι μόνο να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, πραγματοποιώντας το τεράστιο υπερατλαντικό ταξίδι των δεκαέξι ημερών, ήταν πολυάριθμες. Αναλυτικότερα, μπορούμε να διακρίνουμε τα μεταναστευτικά αίτια σε εσωτερικά και σε εξωτερικά.

Αφενός, όσον αφορά τα εσωτερικά αίτια, έχουμε τα εξής:

Advertisements

• Μακροχρόνια προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας

Η φτώχεια, η εξαθλίωση, η μιζέρια και οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες των νοικοκυριών αποτελούσαν -και αποτελούν- ορισμένα από τα πρωταρχικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας τόσο του 19^ου όσο και του 20^ου αιώνα. Γενικότερα, το ελληνικό κράτος αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα επιβίωσης, ήδη από την αρχή της δημιουργίας του, ως προς τον οικονομικό τομέα και όχι μόνο. Επιπλέον, το θέμα της προίκας απασχολούσε κατά πολύ τις ελληνικές οικογένειες καθώς δεν είχαν την δυνατότητα να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο χρηματικό ποσό για να παντρέψουν τις θυγατέρες τους. Επομένως, η μετανάστευση προς τις ΗΠΑ για την ανεύρεση περισσότερων χρημάτων αποτελούσε πλέον μονόδρομος.

• Φαινόμενα κοινωνικής και στρατολογικής παθογένειας

Η ανεξέλεγκτη τοκογλυφία της υπαίθρου, οι απρόσκοπτες ληστρικές επιδρομές και η συνεχής λιποταξία ήταν ορισμένα από τα ποικίλα παθολογικά φαινόμενα που οδήγησαν στην μετανάστευση της πλειοψηφίας των Ελλήνων όχι μόνο.

• Σταφιδική κρίση

Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, τόσο η Αγγλία όσο και η Γαλλία προμηθεύονταν από τους Έλληνες τεράστιες ποσότητες σταφίδων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα υγείας. Η αρρώστια αυτή έπληττε κατά έναν μεγάλο και σημαντικό βαθμό τους πολίτες των χωρών αυτών. Εκείνο το χρονικό διάστημα, η παραγωγή σταφίδας δεν ήταν εφικτή. Με άλλα λόγια, η σταφίδα δεν μπορούσε να ευδοκιμήσει στα εδάφη των χωρών αυτών. Όμως όταν το πρόβλημα αυτό λύθηκε και μπορούσαν να παράγουν σταφίδα ξανά, σταμάτησαν πλέον να παραγγέλνουν από την Ελλάδα. Οι Έλληνες σταφιδοπαραγωγοί καταστράφηκαν οικονομικά ολοσχερώς. Επομένως, η μετανάστευση στο εξωτερικό για αναζήτηση καλύτερης και αποδοτικότερης εργασίας ήταν η μόνη λύση για να σωθούν οικονομικά.

• Δημογραφικές και φυσικές αιτίες

Οι φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες) κυρίως στην περιοχή της Μακεδονίας, οι επιδημίες, οι μικρές εκτάσεις γης, η χαμηλή παραγωγικότητα του εδάφους και ο υπερπληθυσμός των περιοχών κυρίως της Μακεδονίας και της Θράκης λόγω της υπέρμετρης εισροής προσφύγων την δεκαετία του 1920, οδήγησαν πολλούς από τους ντόπιους κατοίκους στην μετανάστευση, με σκοπό να εξασφαλίσουν τα ως προς το ζην απαραίτητα. Επιπλέον, η κλειστή αγροτική νομαδική οικονομία στις ορεινές ηπειρωτικές περιοχές δεν ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις της τότε σύγχρονης αγοράς.

Αφετέρου, όσον αφορά τα εξωτερικά αίτια, έχουμε τα εξής:

• Οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις:

Ο «ατυχής» ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μικρασιατική εκστρατεία που έλαβε χώρα έως και το 1922 ήταν επίπονοι και εξάντλησαν τόσο ψυχικά όσο και σωματικά τον ελληνικό λαό, και ειδικότερα τον ενεργό ανδρικό πληθυσμό. Η λιποταξία και κατ’ επέκταση η μετανάστευση τους στο εξωτερικό για να αποφύγουν τις βαρύτατες συνέπειες αυτής τους της απόφασης ήταν εκείνη την ύστατη στιγμή η έσχατη λύση στο πρόβλημα των απρόσκοπτων πολεμικών συρράξεων.

• O Εθνικός Διχασμός (1915-1917)

Η πολιτική αντιπαράθεση ανάμεσα στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και στον βασιλιά Κωνσταντίνο για την συμμετοχή ή όχι της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δίχασε τον ελληνικό λαό σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Επιπροσθέτως, η διάσπαση του ελληνικού κράτους και η δημιουργία της συντηρητικής κυβερνήσεως του βασιλιά στην Αθήνα και της προοδευτικής κυβερνήσεως, της «Εθνικής Αμύνης» του Βενιζέλου στην Θεσσαλονίκη, όξυνε ακόμα περισσότερο τα πνεύματα. Επομένως, η προσφυγή στο εξωτερικό αποτέλεσε την μοναδική λύση, τουλάχιστον μέχρι να ηρεμήσει η κατάσταση στο εσωτερικό του κράτους.

• Το προσφυγικό ζήτημα

Η ανταλλαγή των πληθυσμών που πραγματοποιήθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης τον Ιούλιο του 1923, προκάλεσε τεράστια αναστάτωση στον ελληνικό πληθυσμό. Ειδικότερα, η εγκατάσταση των τουρκόφωνων Ορθοδόξων Χριστιανών κυρίως στις περιοχές της Δυτικής Θράκης, της Μακεδονίας και της Ηπείρου προκάλεσε το φαινόμενο του υπερπληθυσμού στις περιοχές αυτές. Επιπλέον, σε συνδυασμό με την ύπαρξη μικρών εκτάσεων γης, η επιβίωση των ντόπιων κατοίκων πλέον εξαρτιόταν ολοκληρωτικά από την μετανάστευση τους στο εξωτερικό.

• Η παράθεση εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες

Εκείνη την περίοδο, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, πραγματοποιούταν μία τεράστια ποικιλία έργων, τα οποία χρειάζονταν φθηνό εργατικό δυναμικό από την Ευρώπη. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούσαν οι κατασκευές της διώρυγας του Παναμά και των σιδηροδρομικών γραμμών στις δυτικές πολιτείες και ειδικότερα στην Καλιφόρνια. Επιπλέον, σε πολλά ορυχεία των κεντροδυτικών πολιτειών του Κολοράντο και της Ουτάχ, υπήρχαν σοβαρές ελλείψεις εργατικών χεριών. Επομένως, κανένας μέσος Ευρωπαίος πολίτης και ειδικότερα Έλληνας, δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία να αλλάξει την δική του ζωή και της οικογένειας του ολοκληρωτικά.

Τέλος, στους εξωτερικούς παράγοντες, θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και τον ακόλουθο λιγότερο διαδεδομένο λόγο, δηλαδή την προσπάθεια ολοκλήρωσης του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, σε συνδυασμό αφενός με την επέκταση της αποικιοκρατίας και προπάντων της βρετανικής, και αφετέρου με την ανάπτυξη του αμερικανικού καπιταλιστικού συστήματος μετά το τέλος του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου.

Επίλογος

Εν κατακλείδι, η μετανάστευση στην Αμερική ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη εκείνη την εποχή καθώς από τα τέλη του 19^ου αιώνα, η Αμερική γνώριζε σημαντική ανάπτυξη και πρόοδο σε όλα τα επίπεδα. Ακόμα και αν μετά το 1920 οι μετανάστες προς την Αμερική άρχιζαν να μειώνονται, η Αμερικανική ήπειρος αποτέλεσε ένας από τους δημοφιλέστερους μεταναστευτικούς προορισμούς για πολλές δεκαετίες ακόμα, έστω και με πιο αργούς ρυθμούς σε σχέση με παλαιότερα.

Πηγές

•  Χασιώτης, Ι.Κ. (1993). Επισκόπηση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Διασποράς. Εκδόσεις Βάνιας.
• Μανδατζής, Χρήστος (2000). Υπερπόντια μετανάστευση από την Μακεδονία (διδακτορική διατριβή). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).