MEΣΑΙΩΝΑΣ: TA ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η έρευνα των τελευταίων χρόνων έχει δείξει ότι η συμβολική και κοινωνική ενδυνάμωση της οικογένειας κατά την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο, αναδιαμόρφωσε καθοριστικά τις έμφυλες σχέσεις, καθώς παρήγαγε νέες μορφές ανδρισμού και θηλυκότητας. Η εδραίωση του πατριαρχικού οίκου υπήρξε απόρροια τόσο του αστικού φαινομένου και της σταδιακής υποχώρησης των διευρυμένων συγγενικών και φατριαστικών δεσμών των μεσαιωνικών αγροτικών κοινοτήτων, όσο και της εντεινόμενης διάκρισης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Ιδιαίτερα καταλύτης στην αναβάθμιση του γάμου και της οικογένειας υπήρξε η θρησκευτική Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα που κατέληξε να κανονικοποιεί τις διαπροσωπικές σχέσεις. Στον αντίποδα η φεμινιστική ιστοριογραφία έχει επισημάνει ότι οι εξελίξεις αυτές ενίσχυσαν την ανδρική συζυγική και πατρική εξουσία, εντείνοντας τις οικιακές έμφυλες ιεραρχήσεις. Ο προτεσταντισμός που οδήγησε στην κατάργηση της αγαμίας και του μοναχισμού ανέδειξε την τεκνοποίηση σε ύψιστο καθήκον για άνδρες και γυναίκες ενώ η οικογένεια έγινε ένα με το ιδεώδες της χριστιανικής πίστεως καθιστώντας την θεμελιώδη θεσμό.
Εξετάζοντας κάποιος τον πατριαρχικό οίκο από μία ανδρική σκοπιά, μελέτες αναλύουν πως οι ανδρικές υποχρεώσεις στην οικογένεια και το σπίτι ήταν εξίσου προνόμιο αλλά και ένα <<ασήκωτο βάρος>> στις πλάτες του, που τον οριοθετούσε στα πλαίσια της ευθύνης και του επιτακτικού ελέγχου. Εδώ η ευθύνη του άνδρα να είναι σωστός πατέρας, σύζυγος και οικογενειάρχης σε όλο του το μεγαλείο θεωρείται μία κοινωνική κατασκευή που του αποδίδει τιμές, και έτσι λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να ανταπεξέλθουν πλήρως αφού στην συγκεκριμένη περίπτωση ένας άνδρας μπορεί να κερδίσει ή να χάσει αυτή τη “τιμή”. Η ιδέα σχετικά με έναν κυρίαρχο <<πατριαρχικό ανδρισμό>>, ο οποίος αντλώντας κύρος από τις ηγετικές ικανότητες στο νοικοκυριό ήταν σε θέση να αμαυρώσει και να καταστήσει περιθωριακές άλλες μορφές ανδρικής υποκειμενικότητας σύμφωνα με την μελέτη της Alexandra Shepard για την πρώιμη νεότερη Αγγλία. Πρότεινε εν συνεχεία οι άντρες που “παρέκκλιναν” από το ηγεμονικό ανδρικό ιδεώδες να εξεταστούν περισσότερο, όπως για παράδειγμα οι νεότεροι άνδρες που δεν είχαν φτάσει σε ηλικία γάμου, οι απλοί τεχνίτες κ.ο.κ. Στο ίδιο πνεύμα οι διώξεις ανδρών για μαγεία, ομοφυλοφιλία, μαγγανεία κ.α, μολονότι λιγότερες από των γυναικών δεν έπαψε να αποτελεί μέτρο ελέγχου και επιβολής της τιμωρίας τόσο για γυναίκες όσο και για άνδρες. Ήταν προσβολή για έναν άνδρα να κατηγορηθεί για κάτι τόσο βλάσφημο, και αυτό φυσικά είχε ως αποτέλεσμα να χάσει την “αίγλη” του πατριαρχικού αρσενικού που μπορούσε να περιφέρεται αγέρωχα στις δημόσιες συγκεντρώσεις.
Ωστόσο οι διττότητες άνδρας/γυναίκα, δημόσιος/ιδιωτικός βίος είχαν ήδη διαμορφωθεί και αυτό είχε ως αποτέλεσμα βάσει της φεμινιστικής ιστοριογραφίας, να καθιερωθεί η προσκόλληση στο πατριαρχικό καθεστώς και οι γυναίκες να περιορίζονται εντός σπιτιού, χάνοντας έτσι το δικαίωμα ανάμειξης στα κοινά. Η οικιακότητα είναι γυναικεία ιδιότητα και δεν μπορεί να συσχετιστεί πλέον με τον ρόλο του άνδρα. Ο άνδρας μπορεί να επεμβαίνει σε θέματα νοικοκυριού και οικογένειας ωστόσο δεν αποτελεί εν τέλει αυτό τον καθοριστικό παράγοντα επίτευξης του ανδρισμού του. Με άλλα λόγια η συντήρηση του οίκου έδινε κύρος στον άνδρα, τον καθιστούσε υπεύθυνο στα μάτια των “πολλών”, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να αποκόψει τον άνδρα από τις βασικές του υποχρεώσεις που ήταν οι δημόσιες ενασχολήσεις του, στις οποίες φυσικά οι γυναίκες δεν θα μπορούσαν ποτέ να παρευρίσκονται. Πρόκειται για μία μορφή πατριαρχίας της οποίας οι ρίζες δεν έχουν κοπεί, αφού και σήμερα, αν και σε ελάχιστες περιπτώσεις στον δυτικό κόσμο, δεν παύει να υπάρχει αυτή η μορφή περιθωριοποίησης για τις γυναίκες στον ”οίκο” τους που αν και δεν εκτείνεται σε καμία περίπτωση τόσο πολύ όσο στο μεσαίωνα, το στίγμα αυτού του κοινωνικού διαχωρισμού δεν φαίνεται να έχει άμεσα ξεθωριάσει.
ΠΗΓΕΣ:
Aνδρισμοί, Αναπαραστάσεις, υποκείμενα και πρακτικές από τη μεσαιωνική μέχρι τη σύγχρονη περίοδο, συλλογικό έργο, Εκδόσεις GUTENBERG, Αθήνα 2019
