ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΟΙ “ΠΕΡΙΦΗΜΕΣ” ΘΕΡΜΕΣ
Οι θέρμες όπως θα ήταν αναμενόμενο κατασκευάστηκαν κατά βάση για να τέρψουν τους ρωμαίους πολίτες, αλλά και να τους εξασφαλίζουν όλα τα είδη της απαραίτητης φροντίδας και περιποίησης. Παρείχαν στον πληθυσμό χώρους άνετης και ευχάριστης παραμονής και μάλιστα ανάλογα με τις τάσεις που επικρατούσαν την εκάστοτε εποχή, οι προσφερόμενες ανέσεις δικαιολογούνταν με διαφορετικούς τρόπους. Στη ρεπουμπλικανική εποχή και τους πρώιμους αυτοκρατορικούς χρόνους η έμφαση δινόταν κυρίως στην καθαριότητα και την άσκηση του σώματος, ενώ οι χώροι γύρω τους διαμορφώνονταν με βάση αυτές τις προτεραιότητες. Από τον 1ο αι. μ.Χ. άρχισε να επικρατεί η αντίληψη ότι οι θέρμες αποτελούσαν χώρους ευχάριστης παραμονής. Επιπρόσθετα η συνήθεια του λουτρού υποστηρίχθηκε και από ιατρικής πλευράς. Έτσι οι θέρμες πάντα κατέληγαν να εμπλουτίζονται πολυτελώς ανάλογα με το μέγεθος, τη θέρμανση και τον διάκοσμο των αιθουσών.
Σταδιακά άρχισαν να προστίθενται χώροι εφίδρωσης (laconium) δίνοντας έτσι σε άνδρες και γυναίκες το πλεονέκτημα της υγιούς χαλάρωσης. Οι Σταβιανές Θέρμες ( 1ος αι.μ.Χ), αποτελούν ένα τέτοιο παράδειγμα συγκροτημένων θερμών αλλά και οι λεγόμενες “Κεντρικές Θέρμες” της Πομπηίας όπου αποτέλεσαν μία εγκατάσταση πλήρους πολυτέλειας και χλιδής για τους επισκέπτες της. Χαρακτηριστικά έβλεπε κανείς μία σειρά από ωραία διαμορφωμένες εισόδους, μεγάλους χώρους με τεράστια παράθυρα που έβλεπαν προς την αυλή, caldarium -το ζεστό μέρος των ρωμαϊκών λουτρών- με μία σειρά από κόγχες στους τοίχους για την τοποθέτηση αγαλμάτων, πλήθος από καταστήματα ενσωματωμένα στο οικοδομικό συγκρότημα, μεγάλη πισίνα και μία μόνο πτέρυγα λουτρού. Ωστόσο με την καταστροφή της Πομπηίας το 79 μ.Χ., το συγκρότημα δεν είχε ακόμα προλάβει να δοθεί σε λειτουργία.
ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Βλέποντας λοιπόν κανείς αυτά τα ωραία συγκροτήματα λουτρών είναι λογικό να αναρωτηθεί και το κόστος που έπρεπε να δαπανηθεί τόσο για την όποια ανέγερση όσο και για την εν συνεχεία συντήρηση τους. Εντοπίζονται αρκετές επιγραφές στις οποίες αναγράφονται τα ονόματα των υπεύθυνων, το μέγεθος της δαπάνης καθώς και τα ονόματα των δωρητών. Να σημειωθεί πως η ύδρευση και η θέρμανση των λουτρών στοίχιζε ακριβά, αφού οι θέρμες όπως ήταν φυσικό διέθεταν πολύπλοκες κατασκευές: υποδαπέδια και εντοίχια συστήματα θέρμανσης, τεράστιες πισίνες, κλιβάνους και δεξαμενές νερού, εγκαταστάσεις που η συνεχής χρήση έφθειρε γρηγορότερα από ό,τι άλλα μέρη του κτιρίου. Σαφέστατα το υψηλό κόστος οφειλόταν και στους υπαλλήλους που εργάζονταν στους εσωτερικούς χώρους των θερμών: επιστάτες, χειρομαλάκτες και ιατρούς. Οι επισκευές των τεχνικών εγκαταστάσεων ήταν πάντα γραμμένες στα “πρακτικά”, και βρίσκονταν πάντα στην ημερήσια διάταξη. Ήταν κάτι δεδομένο και σύνηθες αφού όπως αναφέρθηκε ήταν χώροι δημόσιας μάζωξης και τέρψης και απαιτούνταν η σωστή διαχείριση τους από τους αρμόδιους. Ακριβό ήταν και το κόστος των καυσίμων για τη συνεχή τροφοδοσία των καυτών λουτρών αφού όπως φαίνεται χρησιμοποιούσαν 500 κιλά μισοστεγνωμένων ξύλων που αντλούσαν από μεγάλες εκτάσεις δασών κάτι που παρατηρείται κυρίως στις θέρμες της Πομπηίας, ενώ το νερό που αντλούσαν μέσω υπόγειων σωληνώσεων από τα υδραγωγεία για την συνολική χωρητικότητα των λουτρών και της πισίνας ήταν υπέρογκο.
ΤΑ ΒΑΛΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΡΙΠΠΑ
Το έτος 33 π.Χ. ο Αγρίππας, Ρωμαίος στρατηγός, πολιτικός και αρχιτέκτων που βρισκόταν στο πλευρό του αυτοκράτορα Αυγούστου, ανήγειρε στη Ρώμη 170 βαλανεία(μικρά λουτρά) που χρησιμοποιήθηκαν εντελώς δωρεάν για το κοινό. Τα βαλανεία διέφεραν ως προς την ποιότητα, τα υλικά κατασκευής και την απόδοση. Πάντως σε γενικό πλαίσιο εκτός των βαλανείων σε αρκετές περιοχές(regiones) της Ρώμης υπήρχαν περίπου δέκα μεγάλες θέρμες βάση καταλόγου όπως οι γνωστές θέρμες του Αγρίππα, του Καρακάλλα και του Νέρωνος ενώ δίπλα τους δέσποζαν 856 βαλανεία (balnea). Δεν υπήρχε ρωμαϊκή περιοχή χωρίς μικρά ή μεγάλα λουτρά αφού ακόμα και στα στρατόπεδα υπήρχαν λουτρά για να ικανοποιούν τις ανάγκες των στρατιωτών. Φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι ιαματικές πηγές που αξιοποιούσαν τις ήδη υπάρχουσες θερμές πηγές. Σημαντικό ρόλο στην δομή και λειτουργία των λουτρών αποτέλεσαν και οι μπανιέρες που βρίσκονταν στη περιφέρεια της χλιαρής και θερμής αίθουσας (tepidaria και caldaria αντίστοιχα). Μετά όμως την περίφημη ίδρυση των βαλανείων του Αγρίππα, ο Νέρωνας ανήγειρε τις αυτοκρατορικές θέρμες της Ρώμης στο πεδίο του Άρεως(222-235 μ.Χ.) όπου εκεί οι θέρμες βοήθησαν σταθερά να αναδειχθεί η περιοχή και να αποτελέσει κέντρο ψυχαγωγίας και συγκέντρωσης. Εν κατακλείδι οι θέρμες αποτέλεσαν εγκαταστάσεις που παρά το αρκετά μεγάλο και ημερήσιο κόστος συντήρησης συνέβαλλε στο να αποτελέσουν ένα από τα κλασσικά κέντρα του “ρωμαϊκού πολιτισμού” και να διατηρήσουν τον πλούτο και την αίγλη της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής που άλλωστε είναι εμφανής από τους επισκέπτες και στην σημερινή εποχή.
Ρωμαϊκό βαλανείο(παράδειγμα)/πηγή εικόνας:https://www.archaiologia.gr/
ΠΗΓΕΣ
Hesberg Henner, ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2009.
