Η επίσημη αφετηρία του Ελληνισμού του Πόντου, ιστορικά, ανάγεται από την αρχαιότητα και πιο συγκεκριμένα από την ίδρυση της Σινώπης στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας από Ίωνες ναυτικούς περίπου το 800 π.Χ. Από τη Σινώπη και μετά ιδρύθηκαν και άλλες πόλεις, η κυριότερη εκ των οποίων ήταν η Τραπεζούντα το 783 π.Χ. Οι Έλληνες του Πόντου, μάλιστα, αναφέρονται από αρκετούς αρχαίους συγγραφείς, ενώ από τον Πόντο καταγόταν ο αρχαίος Έλληνας αστρονόμος Ηρακλείδης ο Ποντικός, καθώς και ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβων.
Κατά τη Βυζαντινή περίοδο η ελληνική ταυτότητα του εκλεκτού αυτού τμήματος του Ελληνισμού, που ζούσε στα βόρεια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του Πόντου, αναπτύχθηκε σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό και διατηρήθηκε αμετάβλητη ακόμα και μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς. Η μετέπειτα άλωση της Τραπεζούντας το 1461 δεν αλλοίωσε το φρόνημα και την ελληνική τους συνείδηση, παρότι ζούσαν αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό και παρότι γνώρισαν διωγμούς και προσπάθειες για εξισλαμισμό και εκτουρκισμό. Μπορεί να αποτελούσαν μειονότητα -το 40% του πληθυσμού-, αλλά γρήγορα κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα.
Με την πάροδο των αιώνων η οικονομική τους ανάκαμψη συνδυάστηκε με τη δημογραφική και την πνευματική τους άνοδο. Έτσι, ενδεικτικά, το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. 
Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1401 σχολεία , ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό επίπεδο.
Κίνημα Νεότουρκων
Το 1908 ήταν μια χρονιά ορόσημο για τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τη χρονιά αυτή εκδηλώθηκε και επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων, που έθεσε στο περιθώριο τον Σουλτάνο. Ένας από τους συντελεστές του κινήματος ήταν και ο Κεμάλ Ατατούρκ, που από το 1907 υπηρετούσε στο Τρίτο Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη. Οι Νεότουρκοι δεν άργησαν να δείξουν το σκληρό εθνικιστικό τους πρόσωπο, εκπονώντας ένα σχέδιο διωγμού των χριστιανικών πληθυσμών και εκτουρκισμού της ευρύτερης περιοχής του Πόντου, επωφελούμενοι της εμπλοκής των ευρωπαϊκών κρατών στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ελληνικό κράτος, απασχολημένο με το «Κρητικό Ζήτημα», δεν είχε τη δυνατότητα να ανοίξει ένα επιπρόθετο μέτωπο με την Τουρκία.
Ιστορικό της Γενοκτονίας
Η διαδικασία εξόντωσης των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου διακρίνεται ιστορικά σε τρεις συνεχόμενες φάσεις: η πρώτη φάση μετρά από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ως την κατάληψη της Τραπεζούντας από τον ρωσικό στρατό (1914-1916), η δεύτερη τελειώνει με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1916-1918) και η τελευταία ολοκληρώνεται με την εφαρμογή του Συμφώνου για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (1918-1923).
Α’ και Β’ φάση Γενοκτονίας
Το κύμα μαζικών διώξεων ξεκίνησε στον Πόντο με τη μορφή εκτοπίσεων το 1915. Οι εκτοπίσεις συνεχίζονταν ακατάπαυστα και εντάθηκαν ακόμα πιο πολύ την εποχή που τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν στην Τραπεζούντα στις αρχές του 1916. Με το πρόσχημα ότι οι Πόντιοι υποστήριζαν τις κινήσεις των Ρώσων και με τη δικαιολογία της «ασφάλειας του κράτους» άρχισαν να εκτοπίζουν ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού στην αφιλόξενη μικρασιατική ενδοχώρα, μέσω των λεγόμενων «ταγμάτων εργασίας» («Αμελέ Ταμπουρού»). Στα «τάγματα εργασίας» αναγκάζονταν να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στον στρατό. Δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Οι περισσότεροι πέθαιναν από πείνα, κακουχίες και αρρώστιες. Σημειώθηκαν επίσης και εξαναγκαστικοί εξισλαμισμοί γυναικείων πληθυσμών. 
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του επισκόπου Τραπεζούντας, ο αριθμός των θυμάτων εκείνου του διαστήματος ανήλθε σε 100.000 περίπου. Αντιδρώντας στην καταπίεση των Τούρκων, τις δολοφονίες, τις εξορίες και τις πυρπολήσεις των χωριών τους, οι Ελληνοπόντιοι, όπως και οι Αρμένιοι, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά για να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν. Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1916 οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους, για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοπόντιους. Ό,τι δεν κατάφερε ο Σουλτάνος σε 5 αιώνες το πέτυχε ο Κεμάλ σε μόλις 5 χρόνια. Το 1919 οι Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο ελληνοαρμενικό κράτος. Το σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να προχωρήσουν στην «τελική λύση».
Γ’ φάση Γενοκτονίας
Ύστερα από τη συνθηκολόγηση της Ρωσίας και την απόσυρση του ρωσικού στρατού από την περιοχή, εντάθηκαν οι διώξεις στην περιοχή. Με την άφιξη του Κεμάλ Ατατούρκ, στις 19 Μαίου του 1919, στη Σαμψούντα ξεκίνησε και η πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας, υπό την καθοδήγηση των Γερμανών και Σοβιετικών συμβούλων του, σε συνδυασμό με την έξαρση του κινήματός του και τη δράση ατάκτων ομάδων (τσετών) κατά των χριστιανικών πληθυσμών. Στις 29 Μαϊου ο Κεμάλ ανέθεσε στον τσέτη, Τοπάλ Οσμάν, την επιχείρηση για τη διενέργεια μαζικών εκτοπίσεων κατά του τοπικού πληθυσμού. Σε αυτό το πλαίσιο, πραγματοποιήθηκαν οι σφαγές και οι εκτοπίσεις των Ελλήνων στη Σαμψούντα και σε 394 χωριά της περιοχής, κατοικημένα από ελληνικούς πληθυσμούς. Σχετικές αναφορές έχουν καταγραφεί από το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και από τον Αμερικανό πρέσβη Χένρυ Μοργκεντάου.
Μεταξύ Φεβρουαρίου και Αυγούστου του 1920 πραγματοποιήθηκε η πυρπόληση της Μπάφρας και η μαζική εξόντωση των 6.000 Ελλήνων που είχαν σπεύσει να βρουν προστασία στις εκκλησίες της περιοχής. Συνολικά, από τους 25.000 Έλληνες που ζούσαν στις περιοχές της Μπάφρας και του Ααζάμ, το 90% δολοφονήθηκε, ενώ από τους υπόλοιπους, οι περισσότεροι εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Οι προύχοντες και οι προσωπικότητες του πνεύματος, συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο από τα αποκαλούμενα Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας στην Αμάσεια, κατά τον Σεπτέμβριο του 1921. Παράλληλα, σημειώνονταν και εξαναγκαστικές αποσπάσεις νεαρών κοριτσιών και αγοριών από τις οικογένειές του, τα οποία δίνονταν για τα χαρέμια των εύπορων Τούρκων.
Διεθνής αναγνώριση
Στις 24 Φεβρουαρίου του 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 19ης Μαίου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στον Μικρασιατικό Πόντο», ημέρα που ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα. Επίσης, το 1998 η Βουλή ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη «της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος».
Αξίζει να σημειωθεί πως τον Δεκέμβριο του 2007 η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών (International Association of Genocide Scholars ή IAGS) αναγνώρισε επίσημα τη Γενοκτονία των Ελλήνων, μαζί με την Γενοκτονία των Αρμενίων, ενώ παράλληλα εξέδωσε και το εξής ψήφισμα:
ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ότι η άρνηση μιας γενοκτονίας αναγνωρίζεται παγκοίνως ως το έσχατο στάδιο γενοκτονίας, που εξασφαλίζει την ατιμωρησία για τους δράστες της γενοκτονίας, και ευαπόδεικτα προετοιμάζει το έδαφος για τις μελλοντικές γενοκτονίες,
ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ότι η Οθωμανική γενοκτονία εναντίον των μειονοτικών πληθυσμών κατά τη διάρκεια και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρουσιάζεται συνήθως ως γενοκτονία εναντίον μόνο των Αρμενίων, με λίγη αναγνώριση των ποιοτικά παρόμοιων γενοκτονιών, εναντίον άλλων χριστιανικών μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,
ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΤΑΙ ότι είναι πεποίθηση της Διεθνούς Ένωσης των Μελετητών Γενοκτονιών, ότι η Οθωμανική εκστρατεία εναντίον των χριστιανικών μειονοτήτων της αυτοκρατορίας, μεταξύ των έτων 1914 και 1923, συνιστούν γενοκτονία εναντίον των Αρμενίων, Ασσυρίων, Ποντίων και των Έλλήνων της Ανατολίας.
ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΤΑΙ η Ένωση να ζητήσει από την κυβέρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες εναντίον αυτών των πληθυσμών, να ζητήσει επίσημα συγγνώμη, και να λάβει τα κατάλληλα και σημαντικά μέτρα προς την αποκατάσταση (μη επανάληψη).International Association of Genocide Scholars.
Advertising
Η Γενοκτονία των Ποντίων είναι αναγνωρισμένη ως τέτοια επισήμως από τέσσερα κράτη, την Ελλάδα με νόμο του 1994 (N. 2193/1994), τη Σουηδία με υπερψήφιση στο Σουηδικό κοινοβούλιο στις 11 Μαρτίου 2010, την Αρμενία τον Μάρτιο του 2015, μαζί με τη γενοκτονία των Αρμενίων, και την Ολλανδία στις 9 Απριλίου 2015.
Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει ότι υπήρξε γενοκτονία και αποδίδει τους θανάτους σε απώλειες πολέμου, σε λοιμό και σε ασθένειες. Ωστόσο, Τούρκοι επιστήμονες έχουν δημοσίως χαρακτηρίσει τα γεγονότα ως γενοκτονία.
[..] Ο ήλιος ήταν πολύ δυνατός όλη τη μέρα, χωρίς την ανακούφιση ενός σωτήριου ανέμου που θα έπνεε από κάποια δεντρόφυτη πλαγιά. Το βράδυ ξαπλώναμε με ιδρωμένα ρούχα κουλουριασμένοι, για να ζεσταινόμαστε κάτω από τις σκηνές που στήναμε με τις κουβέρτες μας. Περπατούσαμε ήδη τέσσερις μήνες, όταν τα παπούτσια μου έλιωσαν τελείως. Το να περπατάς σε αυτήν τη γυμνή γη χωρίς παπούτσια έμοιαζε σα να περπατάς ξυπόλυτος σε σπασμένα γυαλιά. Το φαγητό που είχαμε πάρει μαζί μας είχε επίσης τελειώσει. Κάθε μέρα που περνούσε έφερνε και έναν ακόμη θάνατο, ένα ακόμη σώμα που έμενε στην άκρη του δρόμου για να σαπίσει. Κάποιοι απλά έπεφταν νεκροί την ώρα που περπατούσαν. Τα διπλωμένα κορμιά τους γέμισαν το δρόμο, όμοια με τα σκουπίδια που πέφτουν από ένα περαστικό καρότσι, και έμεναν εκεί να γίνουν λεία των όρνεων και των λύκων. Ήταν καλύτερα όταν τα θύματα πέθαιναν τα βράδια που σταματούσαμε. Τότε, οι συγγενείς τους είχαν την ευκαιρία να σκεπάσουν το νεκρό με λίγο χώμα, που έξυναν από τη γη με κάποιο κουτάλι ή κάποιο ξύλο. Αλλά, κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι στρατιώτες δεν επέτρεπαν στους πεζοπόρους να σταματήσουν και πάνω στ’ άλογα ήταν πάντα έτοιμοι να μας χτυπήσουν με τα τσουχτερά μαστίγια τους για να συνεχίσουμε την πορεία του θανάτου.
Advertising
Απόσπασμα από το βιβλίο «Ούτε το όνομα μου», της Thea Halo.
Πηγές
https://www.sansimera.gr/articles/140
http://http.www.wikipedia.gr
Ούτε το όνομα μου, Εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗ
