Οι πανδημίες αποτελούσαν ανέκαθεν βασικό πλήγμα στην κοινωνία των ανθρώπων από αρχαιοτάτων χρόνων. Δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, αλλά αναμφισβήτητα ανήκουν σε ασαφείς και ανεξήγητους παράγοντες που κατάφεραν να αλλάξουν τον ρου της παγκόσμιας κοινότητας με τρόπο αρκετά καταστροφικό.
Πριν αναλύσουμε τις πιο θανατηφόρες πανδημίες όλων των εποχών, θα αναλύσουμε τον ορισμό της έννοιας. Πολλοί δεν γνωρίζουν τί είναι ακριβώς πανδημία και αυτό τους προκαλεί ακόμα περισσότερο πανικό. Η πανδημία, λοιπόν, που προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις παν (όλος) και δήμος (πληθυσμός) είναι μια επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή και απειλεί το σύνολο του πληθυσμού.
Σε πολλές περιπτώσεις, η ιατρική κοινότητα κατάφερε να βρει θεραπεία, αν και καθυστερημένα και ενώ υπήρξαν εκατομμύρια θύματα, άλλες εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς, ακριβώς έτσι όπως εμφανίστηκαν, ενώ για κάποιες πιο σύγχρονες, όπως ο νέος κορωνοϊός, SARS-CoV-2, η θεραπεία βρίσκεται υπό διερεύνηση.
Παρακάτω ακολουθούν οι χειρότερες πανδημίες που απείλησαν την ανθρωπότητα.
Ο λοιμός της Αθήνας (430 π.Χ.)
Κατά την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου (430 π.Χ.) οι Αθηναίοι πολίτες βίωσαν μια πανδημία που κυριολεκτικά τους αποδεκάτισε, καθώς πέθανε σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού, ανάμεσα στους οποίους βρισκόταν και ο Περικλής.
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ο οποίος βίωσε από κοντά την κατάσταση και νόσησε και ο ίδιος, μπορούμε να αντλήσουμε αρκετές πληροφορίες για την φύση του λοιμού των Αθηνών. Ο πληθυσμός, που βίωνε μια εμπόλεμη κατάσταση με τους Σπαρτιάτες, κλείστηκε εντός των Μακρών Τειχών και ήταν στοιβαγμένος ο ένας πάνω στον άλλον. Σιγά σιγά άρχισε να εμφανίζεται μία ασθένεια, αρκετά μολυσματική, που μεταδιδόταν με εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς και στους ανθρώπους, αλλά και στα ζώα. Τα συμπτώματα μεταξύ άλλων ήταν ο ισχυρός πονοκέφαλος και ο πυρετός, το εξάνθημα και η διάρροια. Ήταν αιφνίδια και οδηγούσαν πολύ γρήγορα στην κατάληξη του ασθενή.
Δεν έγιναν ποτέ ξεκάθαρα τα αίτια του λοιμού, όμως ένα ήταν σίγουρο: Οδήγησε στην ήττα των Αθηναίων και στην παρακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας.
Η πανώλη του Ιουστινιανού (543 μ.Χ) και ο Μαύρος Θάνατος (1348)
Την περίοδο αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού (543 μ.Χ) η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήρθε αντιμέτωπη με την βουβωνική πανώλη, η οποία υπολογίζεται πως σκότωνε σε καθημερινή βάση σχεδόν 5.000 ανθρώπους!
Πολλοί θεωρούν πως αιτία της νόσου ήταν τα μολυσμένα ποντίκια εξ Αιγύπτου, καθώς την εποχή εκείνη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έκανε πολύ συχνά εισαγωγές σιτηρών από την Αίγυπτο. Η μετάδοση ήταν απλή: Η νόσος μεταδόθηκε στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων που παρασιτούν συνήθως σε άρρωστο μαύρο αρουραίο. Τα συμπτώματα της βουβωνικής πανώλης ήταν πυρετός, πονοκέφαλος, καταπληξία, εμετός, δηλητηρίαση, βήχας, ντελίριο, μυαλγία, ενώ κυριότερο χαρακτηριστικό αποτελούσε η νέκρωση του χεριού.
Η πανούκλα του Ιουστινιανού και οι επόμενες φάσεις της νόσου ανά τους αιώνες (ο Μαύρος Θάνατος το 1348 και η τρίτη πανδημία πανούκλας το 1850), αποτέλεσαν κάποιες από τις πιο φονικές πανδημίες της ιστορίας της ανθρωπότητας, καθώς έχουν σκοτώσει περίπου 100.000.000 ανθρώπους. Το μόνο θετικό της υπόθεσης είναι πως η επιστημονική κοινότητα κατάφερε να βρει την θεραπεία για την εξάλειψη της νόσου.
Σε κάποιες περιοχές οι επιζώντες δεν ήταν αρκετοί για να θάψουν τους νεκρούς….
Πανδημίες: Η φονική ευλογιά (15ος – 17ος αιώνας)
Η ευλογιά η αλλιώς «κόκκινη πανούκλα» αποτελούσε έναν ιό που αρχικά προσέβαλε τα τρωκτικά, εξελίχθηκε και μεταδόθηκε και στον άνθρωπο. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πότε εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα, όμως η πανδημία έγινε κυρίως γνωστή από τον Μεσαίωνα και έπειτα, μετά την αύξηση του πληθυσμού από τις Σταυροφορίες.
Τα συμπτώματα της νόσου είναι πυρετός, μυϊκοί πόνοι, πονοκέφαλος και κατάπτωση του οργανισμού. Ακολουθεί η ναυτία, ο εμετός και η εμφάνιση κόκκινων κηλίδων– το χαρακτηριστικό της ευλογιάς-, αρχικά στην περιοχή του στόματος και έπειτα στο πρόσωπο και σε ολόκληρο το σώμα.
Η ευλογιά είχε τεράστιο ποσοστό θνησιμότητας και η κακοήθης και τελική μορφή της ήταν σχεδόν πάντοτε θανατηφόρα. Το θετικό είναι πως πλέον έχει πλήρως εξαλειφθεί, μέσω των εμβολίων που δημιουργήθηκαν, έπειτα από ένα σκληρό αγώνα της σύγχρονης ιατρικής.
Χολέρα (1817 – 1823)
Η αρχική τοποθεσία εξάπλωσης της χολέρας ήταν η Ινδία. Το 1817, όμως, άρχισε να φτάνει και στις γειτονικές χώρες, με αποτέλεσμα να στερήσει την ζωή σε εκατομμύρια συνανθρώπους μας.
Συνολικά, έχουν ξεσπάσει εφτά πανδημίες χολέρας, με την πρώτη να συγκαταλέγεται στις χειρότερες όλων των εποχών. Αιτία της νόσου ήταν ένα βακτήριο που μόλυνε το νερό ή τις τροφές και προέκυπτε από την κακή υγιεινή, το μολυσμένο νερό και τον μη υγιεινό χειρισμό των τροφίμων. (Ανθυγιεινός τρόπος λειτουργίας συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης).
Τα συμπτώματα ήταν οι ξαφνικοί κοιλιακοί μυϊκοί σπασμοί, ναυτία, εμετός και διάρροια. Ο οργανισμός αφυδατωνόταν και πολύ σύντομα ο ασθενής κατέληγε. Η θεραπεία πλέον είναι απλή: πολλά υγρά και νερό, αντικατάσταση ηλεκτρολυτών, ενώ έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς και αντιβιοτικά.
Ισπανική Γρίπη (1918)
Η Ισπανική γρίπη, όσο γρήγορα εμφανίστηκε, άλλο τόσο γρήγορα εξαφανίστηκε (μετά από 18 μήνες) και κανείς δεν γνωρίζει πως έγινε αυτό. Η σημασία έγκειται, όμως, στο γεγονός πως οι θάνατοι υπολογίζονται στους 20-40.000.000 και οι θανόντες δεν ανήκαν στην κατηγορία των ευπαθών ομάδων, αλλά ήταν κυρίως νεαρά άτομα.
Στην ουσία πρόκειται για μετάλλαξη του ιού Η1Ν1 και τα συμπτώματα ήταν αυτά μιας κοινής γρίπης. Οι γιατροί της εποχής δεν συνειδητοποίησαν την επικινδυνότητα της κατάστασης και δεν πρότειναν κάποια μέτρα για την αναστολή της εξάπλωσης του ιού. Έτσι, μέσα σε ένα 24ωρο, οι ασθενείς πέθαιναν, με την ισπανική γρίπη να συγκαταλέγεται στις πιο φονικές πανδημίες του 20ου αιώνα.
Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ (1968)
Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ, ή αλλιώς Η3Ν3, αποτελεί την πρώτη πανδημία της σύγχρονης ιστορίας. Ήταν άκρως μεταδοτική και οι μετακινήσεις των πολιτών μέσω αεροπορικών πτήσεων δεν διευκόλυνε καθόλου την κατάσταση. Υπολογίζεται πως το 1968, σε διάστημα δύο μόνο εβδομάδων, τα θύματα της συγκεκριμένης γρίπης ανήλθαν στους 500.000.
Τα συμπτώματα ήταν αυτά μιας κοινής γρίπης, δηλαδή πυρετός, πονοκέφαλος, βήχας, ρινική συμφόρηση και ναυτία και προκαλούσε τις περισσότερες φορές πνευμονία.
Η ασθένεια προσέβαλε κυρίως παιδιά, ηλικίας 10-14 ετών, αλλά και ηλικιωμένους, ηλικίας άνω των 65 ετών. Η σοβαρότητα της κατάστασης κινητοποίησε άμεσα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με αποτέλεσμα να βγουν τον Νοέμβριο του 1969 εμβόλια που καταπολέμησαν τη νόσο. Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ σκότωσε περίπου 1.000.000 ανθρώπους.
Πανδημίες: ΗΙV/AIDS (1981-σήμερα)
Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, γνωστός ευρύτερα ως HIV, που προκαλεί τη νόσο AIDS, εμφανίστηκε το 1981 και πήρε τις διαστάσεις πανδημίας σχεδόν αμέσως, καθώς έπληξε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού σε όλες τις χώρες παγκοσμίως, χωρίς να έχει βρεθεί μέχρι και σήμερα κάποια θεραπεία. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιες θεραπείες που μπορούν να φρενάρουν τον ιό, ο οποίος μεταδίδεται μέσω της σεξουαλικής πράξης ή της κοινής χρήσης αντικειμένων (βελόνες, σύριγγες, ξυραφάκια) με οροθετικό άτομο.
Τα συμπτώματα της νόσου είναι ο πυρετός, η κούραση ή αλλεργία, ο πονοκέφαλος, οι πρησμένοι αδένες και ο πονόλαιμος, ενώ έχουν εντοπιστεί συμπτώματα παρόμοια με άλλα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα. Συνήθως, εκδηλώνονται 2-4 εβδομάδες μετά την έκθεση στον ιό.
Από το 1981 έως σήμερα υπολογίζεται πως έχουν πεθάνει από τον HIV 30.000.000 άνθρωποι, ενώ οι φορείς κυμαίνονται γύρω στους 32.000.000. Τα περισσότερα κρούσματα εν έτει 2020 βρίσκονται κυρίως στην Αφρική.
SARS (2003)
Ο SARS, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε στην Κίνα το 2003, έχει πάρα πολλά κοινά σημεία με τον νέο κορωνοϊό, SARS-CoV-2, που μας ταλαιπωρεί αυτές τις μέρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ιός αυτός συγκαταλέγεται στην οικογένεια των κορωνοϊών και για τον λόγο αυτό έχουν και σχεδόν παρόμοια συμπτώματα.
Έχουν ασθενήσει 8.000 και οι νεκροί υπολογίζονται περίπου στους 774. Η πρόσφατη γνωριμία μας με την καραντίνα, τον αυτοπεριορισμό, την χρήση γαντιών και μασκών συνέβαλλαν καθοριστικά στην απομόνωση του SARS, για τον οποίον, όμως, δεν έχει βρεθεί κάποια ουσιαστική θεραπεία.
Η Γρίπη των χοίρων ή H1N1 (2009 – 2010)
Η γρίπη των χοίρων (Η1Ν1) αποτελεί την μετάλλαξη μιας γρίπης που αρχικά εντοπίστηκε στα αγαπημένα μας… Γουρουνάκια! Συνδυάστηκε με την γρίπη των χοίρων, των πτηνών και της ανθρώπινης γρίπης με πολύ θανατηφόρο τρόπο. Εμφανίστηκε το 2009 στο Μεξικό και έπληξε σχεδόν 80.000.000 ανθρώπους παγκοσμίως, με 500.000 θύματα.
Τα συμπτώματα είναι αιφνίδια έναρξη υψηλού πυρετού, βήχας, πόνος στους μύες και στις αρθρώσεις, καταρροή, πονόλαιμος, πονοκέφαλος, ρίγη, αίσθημα κόπωσης, διάρροια και έμετος.
Ο Η1Ν1 έχει κάνει τον κύκλο του, παρ’όλα αυτά, δεν έχει εξαπλωθεί πλήρως.
Έμπολα (2014 – 2016)
Ο ιός έμπολα μπορεί να μην έπληξε το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας, αλλά θεωρείται ως ένας από τους πιο θανατηφόρους. Πρωτοεμφανίστηκε το 2009 σε ένα χωριό της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και λέγεται πώς μεταδόθηκε στον άνθρωπο από φρουτοφάγες νυχτερίδες που εντοπίζονται στην Αφρική.
Τα συμπτώματα είναι πυρετός, έντονοι μυϊκοί πόνοι, αίσθηση αδυναμίας, πονοκέφαλος, πονόλαιμος και αιμορραγίες στα εσωτερικά και εξωτερικά όργανα.
Θεραπεία δεν έχει βρεθεί ακόμα, ενώ έχουν σκοτωθεί 11.325 άνθρωποι από τους 28.600 που προσβλήθηκαν.
Πανδημίες: Νέος κορωνοϊός, SARS-CoV-2 (2019 – σήμερα)
Και ερχόμαστε στο σήμερα. Ο νέος κορωνοϊός, ονόματι SARS-CoV-2, έκανε την εμφάνιση του στην πόλη Wuhan της Κίνας τον Ιανουάριο του 2020. Πολύ γρήγορα, μεταδόθηκε σε ολόκληρη την υφήλιο, με κυριότερη πληγείσα περιοχή (εκτός της Κίνας) να είναι η γειτονική μας Ιταλία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας άργησε να κάνει λόγο για πανδημία, μια πανδημία που όπως φαίνεται θα μείνει πραγματικά στην ιστορία για τις πρωτοφανείς καταστάσεις που ζούμε όλοι παγκοσμίως, αλλά και για το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων.
Όπως και οι συγγενείς του κορωνοϊοί, έτσι και ο SARS-CoV-2, προσβάλει κατά κύριο λόγο το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα και προκαλεί πνευμονία και νεφρική ανεπάρκεια, η οποία μπορεί να οδηγήσει και στο θάνατο, αν κάποιος ανήκει στις ευπαθείς ομάδες (άτομα άνω των 65) και σε ανθρώπους που έχουν και άλλα υποκείμενα προβλήματα.
Τα συμπτώματα είναι ο πυρετός, ο βήχας και η έντονη δύσπνοια. Σύμφωνα με τους ειδικούς λοιμωξιολόγους, όσοι έχουν τα προαναφερθέντα συμπτώματα, θα πρέπει να καθίσουν σπίτι τους και να μην σπεύσουν στα νοσοκομεία. Με αυτόν τον τρόπο, το Εθνικό Σύστημα Υγείας δεν θα συμφορηθεί και οι γιατροί και οι νοσοκόμοι θα κάνουν ευκολότερα τη δουλειά τους.
Βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή εμπειρία που δεν γνωρίζουμε που θα μας οδηγήσει. Παγκοσμίως, τα στατιστικά μέχρι στιγμής, αναφέρουν 217.321 προσβληθέντες και 8.917 θανάτους.
Οι επιστήμονες ολόκληρου του κόσμου έχουν ξεκινήσει τις δοκιμές για την δημιουργία εμβολίων, ούτως ώστε να προληφθεί, αλλά και να εξαλειφθεί ο SARS-CoV-2.
Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να #meinoumespiti. Με αυτόν τον τρόπο, θα προφυλάξουμε τους εαυτούς μας, αλλά και τους διπλανούς μας. Ένας για όλους και όλοι για έναν. Τέλος, θα πρέπει να εφαρμόζουμε τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τους τρόπους θωράκισης μας. Παρακάτω ακολουθεί ένα βίντεο με οδηγίες για τον SARS-CoV-2.
Info
https://www.pemptousia.gr/2019/07/o-limos-tis-athinas/ (Τελευταία προσπέλαση στις 17/3/2020)
https://el.m.wikipedia.org/ (Τελευταία προσπέλαση στις 17/3/2020)
https://maxmag.gr/politismos/istoria/i-panoykla-toy-ioystinianoy/ (Τελευταία προσπέλαση στις 17/3/2020)
https://www.google.com/amp/s/www.ethnos.gr/istoria/93601_i-kina-ehei-skotosei-ton-miso-planiti-oi-pandimies-poy-afisan-piso-toys-ekatommyria%3famp (Τελευταία προσπέλαση στις 18/3/2020)
https://www.iatropedia.gr/encyclopedia/gripi/ (Τελευταία προσπέλαση στις 18/3/2020)
https://gr.gsk.com/gr/ (Τελευταία προσπέλαση στις 18/3/2020)
https://www.google.com/amp/s/amp.onmed.gr/ygeia/story/377335/empola-ola-osa-prepei-na-gnorizete-gia-ton-thanatiforo-io (Τελευταία προσπέλαση στις 18/3/2020)
https://www.mixanitouxronou.gr/o-loimos-oi-megalyteres-pandimies-poy-allaxan-tin-pagkosmia-istoria-pos-xekinisan-kai-me-poio-tropo-antimetopistikan/ (Τελευταία προσπέλαση στις 18/3/2020)
https://www.economistas.gr/ygeia/24383_koronoios-oi-10-pio-fonikes-pandimies-stin-anthropini-istoria (Τελευταία προσπέλαση στις 18/3/2020)
