Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Το χρονικό της αέναης κόντρας (Α' μέρος)

Σήμερα, η Ελλάδα και η Τουρκία είναι δύο γειτονικά έθνη – κράτη της νοτιοανατολικής Μεσογείου σε διαρκή κόντρα. Η κόντρα αυτή εκτείνεται από τη λεκτική επίθεση μέχρι και το κατώφλι της πολεμικής σύγκρουσης. Όμως πόσο παλιές είναι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις; Πόσους αιώνες «γνωρίζονται», γειτονεύουν, συνυπάρχουν και κοντράρονται τα δύο αυτά έθνη;

Η μετακίνηση των τουρκικών φυλών

Μπορεί να πει κάποιος επικαλούμενος την ιστορική έρευνα πως η πρώτη επαφή του ελληνικού με το τουρκικό στοιχείο έγινε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Εκείνη την περίοδο, οι Έλληνες αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι, καθώς υπάγονταν στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή Ελληνική Αυτοκρατορία (Imperium Graecorum). Η αυτοκρατορία αυτή είναι η γνωστή σε όλους με τον ιστορικό όρο Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι Έλληνες του Μεσαίωνα, όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των υπηκόοων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ασπάζονταν τον χριστιανισμό.

Τουρκικά φύλα, νομαδικά, μετακινήθηκαν κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα από την κεντρική Ασία, τη Μογγολία και τη Σιβηρία προς την Ευρώπη. Τέτοια φύλα ήταν οι Ογούζοι, οι Ούζοι, οι Πατσινάκοι, οι Κουμάνοι, οι Σελτζούκοι, οι Χάζαροι, οι Τουρκομάνοι και άλλοι. Τα περισσότερα από αυτά τα φύλα αποτελούν φυλετικούς προγόνους των σημερινών Τούρκων, ωστόσο με γλωσσικές διαφορές. Μετακινήθηκαν από τα ανατολικά προς τη Δύση ως νομάδες, ασπάστηκαν το Ισλάμ αντικαθιστώντας έτσι την μέχρι τότε σαμανιστική τους θρησκεία. Τα τουρκικά φύλα ή έκαναν επιδρομές στα εδάφη στα οποία εγκαθίσταντο, ή αφομοιώνονταν ή χρησιμοποιούνταν ως μισθοφόροι από κράτη (κυρίως το βυζαντινό κράτος). Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα, κυρίαρχη τουρκική φυλή στην ανατολική Μεσόγειο έγιναν οι Σελτζούκοι Τούρκοι.

Οι συγκρούσεις Βυζαντινών και Σελτζούκων

Απ’όλα τα τουρκικά φύλα, αυτοί που κατάφεραν να κυριαρχήσουν και να εδραιωθούν στην ανατολική Μεσόγειο ήταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Οι Σελτζούκοι έφεραν το όνομά τους από τον φύλαρχο Σελτζούκ και είχαν ασπαστεί το Σουνιτικό Ισλάμ. Αρχικά ως μισθοφόροι και στη συνέχεια ως κατακτητές, κατάφεραν να απλωθούν στη Μικρά Ασία, στη Βόρεια Αφρική, στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή. Οι Σταυροφορίες είχαν ως στόχο πέρα από τους Άραβες, και τους ίδιους.

Advertising

Η Οθωμανική αυτοκρατορία

Οι Οθωμανοί Τούρκοι ήταν οι επίγονοι των Σελτζούκων στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Το παρηκμασμένο σουλτανάτο των Σελτζούκων χωρίστηκε σε εμιράτα, τα Μπεηλίκια. Σε ένα από αυτά, ηγέτης ήταν ο Γαζής (μαχητής του Ισλάμ) και φύλαρχος, Οσμάν. Ο Οσμάν μεγάλωσε το πριγκιπάτο του πραγματοποιώντας κατακτητικούς πολέμους και ίδρυσε το Οθωμανικό κράτος που προέκυψε από το όνομά του. Ο Οσμάν Α’ υπήρξε έτσι ο ιδρυτής και πρώτος Σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία επεκτάθηκε εις βάρος του ελληνορωμαϊκού Βυζαντίου πραγματοποιώντας κατακτητικούς πολέμους σταδιακά από τον 13ο ως τον 15ο αιώνα. Η χαριστική βολή στην παραπαίουσα Βυζαντινή Αυτοκρατορία δόθηκε με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή και την ολική κατάκτηση όλων των ελληνορωμαϊκών κτίσεων. Το 1453 ξεκινάει η μακραίωνη Τουρκοκρατία που θα κρατήσει σχεδόν τέσσερις αιώνες. Οι Έλληνες, (Ρωμιοί για τους Τούρκους λόγω των καταβολών τους) θα γίνουν υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά την περίοδο βασιλείας του Σουλεϊμάν Α’ του Μεγαλοπρεπούς. Κατείχε εδάφη στη Βόρεια Αφρική, στη Σαουδική Αραβία, σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία, στη Βαλκανική χερσόνησο, στη χερσόνησο της Κριμαίας, στη Μέση Ανατολή και στην κεντρική Ευρώπη από τον Δούναβη μέχρι τη Βιέννη.

Advertising

Ελληνοτουρκικές σχέσεις κατά την Τουρκοκρατία

Η Τουρκοκρατία ορίζεται ως η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας στον ελλαδικό χώρο, από το 1453 μέχρι και την έκρηξη της ελληνικής Επανάστασης, το 1821. Οι Έλληνες υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποτελείς βαριάς φορολογίας, είχαν ελάχιστα προνόμια, διαχωρίζονταν (όπως και οι Εβραίοι) ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας για το θρήσκευμά τους, λόγω του θεοκρατικού – ισλαμικού χαρακτήρα του κράτους, υφίσταντο διώξεις, εξευτελισμούς, βίαιους εξισλαμισμούς και παιδομαζώματα. Οι πιο ευκατάστατοι και μορφωμένοι Έλληνες ή κατέφυγαν στο εξωτερικό και συνέβαλαν στην έκρηξη της Αναγέννησης ή κατέλαβαν αξιώματα στην αυλή του Σουλτάνου και αξιώματα στην περιφερειακή διοίκηση. Η εκπαίδευση των παιδιών της Τουρκοκρατίας πραγματοποιούνταν με μέριμνα ιερέων και δασκάλων των κοινοτήτων σε κατά τόπους ελληνικά σχολεία.

Βεβαίως οι Έλληνες δεν υφίσταντο τον τουρκικό ζυγό αγόγγυστα. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πραγματοποιήθηκαν 29 ένοπλες κινητοποιήσεις και εξεγέρσεις εναντίον των Οθωμανών Τούρκων. Σημαντικότερες όλων ήταν τα Ορλωφικά (1766 – 1777) και η Ελληνική Επανάσταση (1821 – 1829). Οι ελληνικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις γίνονταν συχνά με βοήθεια και υποκίνηση του ξένου παράγοντα (Βενετοί, Ισπανοί, Ρώσοι κ.α.). Όλες οι εξεγέρσεις των υπόδουλων Ελλήνων καταπνίγηκαν στο αίμα πλην της τελευταίας. Ταυτισμένα με την αντίσταση κατά των Τούρκων είναι τα σώματα των Κλεφτών και των Αρματολών που δρούσαν κατά του Οθωμανού κατακτητή με ορμητήριο τα βουνά.

Διαβάστε επίσης Η απελευθέρωση της Λιβαδειάς από τον Αθανάσιο Διάκο και τον Βασίλη Μπούσγο το 1821

Ελλητουρκικές σχέσεις — Πηγή εικόνας: http://d.daskalosda.gr | Κλέφτης.

Η Ελληνική Επανάσταση

Το πλήρωμα του χρόνου όμως θα ερχόταν κάποια στιγμή για τους υπόδουλους Έλληνες. Το 1821, κατόπιν μυστικής δράσης της μυστικής οργάνωσης Φιλική Εταιρεία, ξεσπά η Επανάσταση σε πολλαπλές εστίες του βαλκανικού και του ελλαδικού χώρου (Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, Μολδοβλαχία, κύριος ελληνικός κορμός και νησιά του Αιγαίου). Η Επανάσταση θα εδραιωθεί κυρίως στη Ρούμελη (Στερεά Ελλάδα) και στο Μοριά (Πελοπόννησος). Είχε ως στόχο την δημιουργία ανεξαρτήτου κράτους και την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους από τον οθωμανικό ζυγό. Ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων υπήρξε σκληρός.

Μετά από αμέτρητες μάχες, σφαγές, ανακατατάξεις, διπλωματικούς πυρετούς, συμμαχίες και πιέσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία), οι Έλληνες πετυχαίνουν τον στόχο τους. Το 1830, η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος προς λύπη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Περιλαμβάνει την Ρούμελη, τον Μοριά, τα νησιά του Αργοσαρωνικού και τις Κυκλάδες. Τα σύνορα ορίστηκαν με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου και τα όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός. Από την ελληνική ανεξαρτησία αλλά και από άλλους πολέμους (κυρίως ρωσοτουρκικούς), η Οθωμανική Αυτοκρατορία συρρικνωνόταν…

Advertising

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και η Μεγάλη Ιδέα

Την περίοδο 1830 – 1844 το νέο ελληνικό κράτος ασχολείται με τα του οίκου του και προσπαθεί να συγκροτηθεί. Περνά την περίοδο της Βαυαρικής Αντιβασιλείας και ύστερα της απόλυτης μοναρχίας του βασιλιά Όθωνα. Το 1843 η Ελλάδα γίνεται συνταγματική μοναρχία, με σύνταγμα και ελεύθερες εκλογές το 1844. Ο νέος εκλεγμένος πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης, σε λόγο του το 1844 θα αναφέρει τον όρο της Μεγάλης Ιδέας.

Η Μεγάλη Ιδέα θα ήταν από το 1844 μέχρι το 1923 ο κύριος άξονας με τον οποίο οι Έλληνες πολιτικοί θα βλέπουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η Μεγάλη Ιδέα ήταν εκείνη η ιδέα που ήθελε το ελληνικό έθνος στο μέλλον να πραγματοποιεί πολέμους (ή και διπλωματικές κινήσεις) για να απελευθερώσει από τους Τούρκους τα ελληνικά εκείνα εδάφη που παρέμεναν υπό οθωμανική κατοχή. Τα ελληνικά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομάζονταν αλύτρωτα και οι Έλληνες υπήκοοι των, αλύτρωτος ελληνισμός. Οι κινήσεις που γίνονταν από ελληνικής πλευράς για προσάρτηση αυτών των εδαφών ονομάστηκε αλυτρωτισμός.

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος ως λανθασμένη ελληνική ευκαιρία

Το 1853 ξεσπά ο Κριμαϊκός Πόλεμος για τις έριδες διαχείρισης των Αγίων Τόπων από Καθολικούς και Ορθοδόξους. Τα στρατόπεδα είναι Οθωμανική Αυτοκρατορία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Πρωσία εναντίον Ρωσίας. Η Ελλάδα βρήκε τον πόλεμο αυτό ως ευκαιρία για εδαφική εξάπλωση εις βάρος των Τούρκων. Το 1854, υπό την εντύπωση ότι οι Ρώσοι θα νικήσουν τον Κριμαϊκό Πόλεμο, οι ελληνικοί πληθυσμοί πραγματοποιούσαν εξεγέρσεις στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία. Οι εξεγέρσεις στηρίζονταν από τον Όθωνα. Πολλοί Έλληνες αξιωματικοί παραιτούνταν για να περάσουν τα σύνορα και να αναπτύξουν ανταρτική δράση εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Διαβάστε επίσης «Επιχείρηση Βαλκυρία»: Το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Χίτλερ

Παράλληλα, στον Κριμαϊκό Πόλεμο στάλθηκαν 1000 Έλληνες στρατιώτες εθελοντές στο πλευρό των Ρώσων. Ήταν η «Ελληνική Λεγεώνα του Αυτοκράτορα Νικολάου Α’». Ηγέτες της ήταν οι αξιωματικοί Αριστείδης Χρυσοβέργης και Πάνος Κορωναίος. Όλες αυτές οι κινήσεις από ελληνικής πλευράς γίνονταν στα πλαίσια της Μεγάλης Ιδέας.

Advertising

Η Ρωσία ηττήθηκε στον Κριμαϊκό Πόλεμο και διατηρήθηκε το προπολεμικό status quo. Όμως η Ελλάδα θα τιμωρούνταν απ’τη διεθνή κοινότητα για τη στάση της. Οι Αγγλογάλλοι κατέλαβαν με τα στρατεύματά τους τον Πειραιά και την Αθήνα για τρία χρόνια, όρισαν δικές τους κυβερνήσεις (1854 – 1857) ενώ επεβλήθησαν και οικονομικές κυρώσεις στην ήδη οικονομικά ασθενή Ελλάδα.

Πηγή εικόνας: defence-point.gr | Ο Κριμαϊκός Πόλεμος οδήγησε σε λανθασμένες κινήσεις για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Η προσάρτηση της Θεσσαλίας και το δυσοίωνο μέλλον για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις

Με τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) και το Συνέδριο του Βερολίνου (1880) αποφασίστηκε μεταξύ άλλων η εδαφική μείωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αμαχητί. Με τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης (1881) η Ελλάδα προσάρτησε τη Θεσσαλία και τμήμα του νομού Άρτας. Ήταν μια διπλωματική νίκη της Ελλάδας κατά της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις το επόμενο διάστημα, από τα τέλη του 19ου αιώνα, θα βίωναν τρομερές συγκρούσεις και μεγάλες ιστορικές εξελίξεις. Όλα αυτά θα αναπτυχθούν στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος.