Ο Εμίρ Κουστουρίτσα καθιέρωσε το όνομά του ως συνώνυμο των Βαλκανίων. Είναι σκηνοθέτης, ηθοποιός και μουσικός. Τα έργα του χρονογραφούν τη βαλκανική χερσόνησο, την οποία ο σκηνοθέτης παρουσιάζει και κάνει γνωστή εκτός των συνόρων της.
Το Ξεκίνημα και η Πορεία
Το πλήρες όνομα του Σέρβου σκηνοθέτη είναι Εμίρ Νεμάνια Κουστουρίτσα και είναι γεννημένος στις 24 Νοεμβρίου του 1954. Ο πατέρας του ήταν ο Μουράτ Κουστουρίτσα, ο οποίος εργαζόταν ως δημοσιογράφος στη Γραμματεία Πληροφοριών του Σεράγεβο και η μητέρα του, η Σένκα Νουμάκαντιτς, ήταν δικαστική γραμματέας. Μεγάλωσε με την απόλυτη προσοχή της οικογένειάς του, μιας και ήταν μοναχοπαίδι.
Σπούδασε στην Ακαδημία Τεχνών FAMU στην Πράγα, από όπου και αποφοίτησε το 1978. Αρχικά, σκηνοθετούσε ταινίες μικρού μήκους για την τηλεόραση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους έρχεται την χρονιά της αποφοίτησής του και απέσπασε Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ της Βενετίας με τον τίτλο “Θυμάστε την Ντόλυ Μπελ;”. Στην ταινία αυτή υπογράφει και το σενάριο σε συνεργασία με τον Αμπντουλάχ Σιντράν.
Η δεκαετία του ’80 βρίσκει τον Εμίρ Κουστουρίτσα να διδάσκει ως λέκτορας στην Ακαδημία Scenskih Umjetnosti στο Σεράγεβο και να διατελεί διευθυντής της Ανοιχτής Σκηνής Ομπάλα. Το 1985 επιστρέφει στην κινηματογραφική δημιουργία με την ταινία “Ο Μπαμπάς Λείπει σε Ταξίδι για Δουλειές”, με την οποία απέσπασε πέντε βραβεία στη Γιουγκοσλαβία και Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών. Ακόμη, η ταινία αυτή ήταν υποψήφια για το Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας. Το σενάριο συνυπογράφει και σε αυτή την ταινία με τον Αμπντουλάχ Σιντράν.
Τέσσερα χρόνια μετά, σκηνοθετεί την εμβληματική ταινία “Ο Καιρός των Τσιγγάνων”. Κατά τη δεκαετία του ’90, ο Κουστουρίτσα με τα έργα του ανοίγει δρόμους προς την Αμερική. Το 1993 σκηνοθετεί το “Arizona Dream” και δύο χρόνια μετά παρουσιάζει την ταινία “Underground” που έγινε συνώνυμο του ονόματος του στο διεθνές κινηματογραφικό στερέωμα. Το “Underground” είναι βασισμένο σε σενάριο του θεατρικού συγγραφέα Ντούσαν Κοβάσεβιτς και απέσπασε Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών. Το 1998 η ταινία “Μαύρη Γάτα, Άσπρος Γάτος” κερδίζει Αργυρό Λιοντάρι Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.
Τη μουσική στην ταινία αυτή υπογράφει το συγκρότημα που είναι μέλος και ο ίδιος “No Smoking Orchestra”, για το οποίο σκηνοθέτησε το 2001 το ντοκιμαντέρ “Ιστορίες σε Σούπερ 8”.
Το 2004 επιστρέφει με την ταινία “Η Ζωή Είναι Ένα Θαύμα”, για τα γυρίσματα της οποίας έχτισε το χωριό Ντρβένγκραντ, όπου και κατοικεί.
Το 2005 διατέλεσε πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ στις Κάννες. Την ίδια χρονιά, την ημέρα του Αγίου Γεωργίου, ο σκηνοθέτης βαπτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος και πήρε το όνομα Νεμάνια. Αρκετοί τον κατηγόρησαν ως προδότη των βοσνιακών του καταβολών για την πράξη του αυτή και ο ίδιος τους απάντησε ως εξής: “Ο πατέρας μου ήταν αθεϊστής και πάντα περιέγραφε τον εαυτό του ως Σέρβο. Εντάξει, μπορεί να ήμασταν μουσουλμάνοι για 250 χρόνια, αλλά πρώτα ήμασταν Ορθόδοξοι και βαθιά μέσα μας ήμασταν πάντα Σέρβοι, η θρησκεία δεν μπορεί να το αλλάξει αυτό. Γίναμε μουσουλμάνοι μόνο για να γλιτώσουμε από τους Τούρκους”.
Το 2007 είναι μια άκρως παραγωγική χρονιά για τον Κουστουρίτσα. Ένα ακόμα ντοκιμαντέρ του κάνει πρεμιέρα στην Ιταλία και έχει θέμα την ζωή του Αργεντίνου ποδοσφαιρικού άσσου Ντιέγκο Μαραντόνα. Το 2008 προβλήθηκε και επίσημα στη Γαλλία στο Φεστιβάλ των Καννών. Σκηνοθετεί την ταινία “Οι Τρεις Υποσχέσεις”, η οποία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών επίσης. Στα δημιουργήματα αυτής της χρονιάς συγκαταλεγέται και η πανκ όπερα “Καιροί των Τσιγγάνων”, η οποία ανέβηκε στην Όπερα της Βαστίλλης. Σκηνοθέτησε ακόμη και βίντεο κλιπ του Manu Chao. Στα τέλη αυτής της χρονιάς, ανακοίνωσε την ίδρυση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Κάστεντροφ. Το 2010 κινηματογραφεί την ταινία “Farewell”. Η επόμενη ταινία του έρχεται με τη μορφή της κωμωδίας το 2011 και τον τίτλο “Cool Water”. Το 2016 υπογράφει μια ιστορία αγάπης με τίτλο “On The Milky Road”, στην οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος, έχοντας στο πλάι του την μοναδική Μόνικα Μπελούτσι.
Ο Καιρός των Τσιγγάνων
Θεωρείται από πολλούς το αριστούργημα του Εμίρ Κουστουρίτσα, το οποίο τον καθιέρωσε στα Βαλκάνια και ανέδειξε τον συνθέτη Γκόραν Μπρέγκοβιτς. Ο σκηνοθέτης εστιάζει στη ζωή των Τσιγγάνων της Γιουγκοσλαβίας, στην σκληρή κουλτούρα τους, στη μουσική και τα έθιμα τους. Ξεδιπλώνεται στην οθόνη μας η ωμή πραγματικότητα, χωρίς ωραιοποιήσεις και στολίδια. Τίποτα το ρομαντικό δεν υπάρχει στον τρόπο που διάλεξε ο Κουστουρίτσα για να μας δείξει τα παγανιστικά έθιμα, τις αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των Ρομά, τους ανεκπλήρωτους έρωτες λόγω της οικονομικής κατάστασης, την εκμετάλλευση των κοριτσιών μέσω του θεσμού του γάμου, και την περιθωριοποίηση αυτής της μειονότητας.
Η ταινία απεικονίζει ως κεντρικό ήρωα τον Πέρχαν, ένα αγόρι που ζει μέσα στην ανέχεια μαζί με την ανάπηρη αδερφή του, τη γιαγιά και το θείο του. Είναι ερωτευμένος με την Άζρα, με την οποία όμως δεν μπορεί να παντρευτεί, καθώς η μητέρα της τον απορρίπτει λόγω της άθλιας οικονομικής του κατάστασης. Η γιαγιά του Πέρχαν σώζει τη ζωή ενός παράνομου και αυτός προσφέρεται να πληρώσει τα έξοδα για να νοσηλευτεί η ανάπηρη αδερφή του σε νοσοκομείο στην Λιουμπλιάνα. Ο παράνομος τρόπος ζωής γοητεύει το νεαρό πρωταγωνιστή και τον οδηγεί στο να βαδίσει παραβατικά ανάμεσα σε Τσιγγάνους γκάνγκστερ.
Underground
Στην ταινία αυτή έχουμε τη δυνατότητα να δούμε τα γεγονότα ενός εμφυλίου πολέμου εκ των έσω που είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση μιας χώρας. Ο Εμίρ Κουστουρίτσα σκηνοθετεί ένα προσωπικό δράμα, ένα θρήνο για τη χαμένη πατρίδα του, αποφεύγοντας τον λαϊκισμό. Καυστικός, με γενναίες δόσεις σάτιρας, στέκεται ενάντιος της παγκοσμιοποίησης και του φασισμού. Κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών επί Γερμανικής Κατοχής στην Γιουγκοσλαβία οι άνθρωποι κρύβονται στα καταφύγια. Το καταφύγιο στην προκειμένη περίπτωση συμβολικά αντιστοιχεί στο ανθρώπινο υποσυνείδητο. Στο υπόγειο, κεντρικός ήρωας είναι ένας καιροσκόπος παρτιζάνος ο Μάρκο, ο οποίος μένει μαζί με μια ομάδα ομοίων του στο υπόγειο και μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Η ομάδα αυτή, όταν αποφασίζει να βγει ξανά στην επιφάνεια της γης, έρχεται αντιμέτωπη με τον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει και με τη νέα τάξη πραγμάτων.
Πολλοί κατηγόρησαν το “Underground” ως μια καλοστημένη προπαγάνδα υπέρ της Σερβίας και δέχθηκε σκληρή κριτική από λόγιους της εποχής. Την εξαίσια μουσική υπογράφει και εδώ ο Goran Bregovic.
Παρακάτω ακολουθεί η εμβληματική σκηνή στο ποτάμι από την ταινία “Ο Καιρός των Τσιγγάνων”, όπου ακούγεται το κομμάτι Ederlezi του Goran Bregovic.
Πηγές
https://sciencefictionruminations.com/2010/06/27/a-film-rumination-underground-emir-kusturica-1995/
