Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν ένας πολυγραφότατος Έλληνας φιλόλογος και καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Υπέρμαχος του δημοτικισμού και του μονοτονικού συστήματος γραφής σε μια εποχή που τέτοιες πεποιθήσεις ήταν κατακριτέες και ουτοπικές. Σημαντικότερο έργο του αποτέλεσε η σύνταξη του Λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας (1100-1169).
Η βιογραφία
Ο Εμμανουήλ Κριαράς γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου του 1906 (15 Νοεμβρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο που ίσχυε τότε) στον Πειραιά. Προερχόταν από οικογένεια κρητικής καταγωγής, γι’ αυτό και το 1914 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του μόνιμα στα Χανιά της Κρήτης. Εκεί, αποπεράτωσε τις γυμνασιακές τους σπουδές και συμμετείχε ενεργά σε νεανικές φιλολογικές κινήσεις, ενώ ήταν μέλος και στον Κρητικό Φιλολογικό Σύλλογο. Όταν ο Σύλλογος αποφάσισε να εκδώσει περιοδικό, ο Κριαράς ανέλαβε να γίνει αρχισυντάκτης. Το περιοδικό αποτέλεσε αφορμή ώστε να συνεργαστεί με μετέπειτα πανεπιστημιακούς, όπως ο Στέλιος Καψωμένος και ο Νίκος Β. Τωμαδάκης, αλλά υπήρξε και το μέσο ώστε να δημοσιεύσει δικά του κείμενα, όπως το διήγημα “Τέτοια ζωή!..”.
Το 1924 άρχισε να φοιτά στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από την οποία αποφοίτησε το 1929. Τα επόμενα 20 χρόνια εργάστηκε στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, πρώτα ως συνεργάτης και έπειτα ως διευθυντής. Ωστόσο, ο Κριαράς συνέχιζε ταυτόχρονα τις σπουδές του με υποτροφίες από την Ακαδημία Αθηνών (Μόναχο – θεωρητικά και τεχνικά ζητήματα λεξικογραφίας), φτάνοντάς τις σε διδακτορικό επίπεδο. Η διδακτορική του διατριβή (1938) τιτλοφορήθηκε “Μελετήματα περί τάς πηγάς του Ερωτοκρίτου” και υποστηρίχθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δεκαετία του 1950 τον βρήκε καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπου δίδασκε κυρίως μεσαιωνική φιλολογία, μεσαιωνική ελληνική ιστορία αλλά και γενική και συγκριτική γραμματολογία. Με την άνοδο της Χούντας των Συνταγματαρχών (Ιανουάριος 1968), ο Κριαράς απολύθηκε από την έδρα του εξαιτίας των δημοκρατικών φρονημάτων του. Η απόλυσή του στάθηκε η αφορμή ώστε να ασχοληθεί εκτενέστερα με τη σύνταξη του Λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας (1100-1169) αλλά και να συνεχίσει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο.
Πηγή εικόνας: www.fthis.gr
Το φιλολογικό – ερευνητικό έργο
Το επιστημονικό έργο του Κριαρά, σύμφωνα με τον Παναγιώτη Ζιώγα, μετρά περίπου είκοσι χιλιάδες σελίδες, εκ των οποίων περισσότερες από οκτώμισι χιλιάδες αφορούν τα Λεξικογραφικά δημοσιεύματά του, ακολουθούν σε αριθμό τα Γραμματολογικά δημοσιεύματα, έπειτα τα Σύμμικτα, έπονται τα Επιστολογραφικά και τέλος τα καθαρά Γλωσσικά. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο ίδιος δραστηριοποιήθηκε σε διάφορα πεδία της Ελληνικής γλώσσας, εκδίδοντας περισσότερα από χίλια άρθρα και εξήντα βιβλία. Από τα βιβλία του ξεχωρίζουν οι μονογραφίες του για τον Γιάννη Ψυχάρη και τον Κωστή Παλαμά, ενώ σημαντικές και χρήσιμες ήταν οι νέες εκδόσεις των παλιότερων κειμένων που εξέδωσε, όπως η “Πανώρια” του Χορτάτση. Και όπως τόνισα και προηγουμένως, αδιαμφισβήτητα το σημαντικότερο έργο του ήταν το Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας (1100-1169), το οποίο καθιερώθηκε διεθνώς ως Λεξικό Κριαρά. Τη συνέχιση του λεξικού ανέλαβε από το 1997 και έπειτα το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας της Θεσσαλονίκης, το οποίο έχει εκδώσει μέχρι σήμερα επτά ακόμη τόμους.
Πηγή εικόνων: www.politeianet.gr
Ο Κριαράς και ο Δημοτικισμός
Κατά τη διάρκεια της ζωής του ο Κριαράς έζησε όλους τους πολέμους. Τους Βαλκανικούς και τον Α’ Παγκόσμιο, τον Β’ Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο. Έζησε τα Ιουλιανά και την Χούντα, είδε την Μεταπολίτευση, είδε την πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, είδε την Ελλάδα στην ΕΟΚ, στο ευρώ και στην Κρίση. Στενός παρατηρητής λοιπόν της γλώσσας μέσα σε όλα αυτά τα γεγονότα, την είδε να εξελίσσεται και να αλλάζει, η αξία της όμως να μένει πάντα η ίδια. Υποστήριζε λοιπόν ακράδαντα πως η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός ο οποίος εξελίσσεται με τους αιώνες και είναι μάταιο να προσπαθούμε οι άνθρωποι να την εμποδίζουμε να εκπληρώνει το σκοπό της. Γι’ αυτό και υποστήριξε τόσο θερμά το δημοτικισμό, με αποτέλεσμα η συνεισφορά του στην αναγνώριση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του ελληνικού κράτους να υπάρξει καταλυτική. Όταν ψηφίστηκε ο νόμος της αναγνώρισης της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο Κριαράς ανήκε στην επιτροπή που είχε αναλάβει την προσαρμογή της Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανώλη Τριανταφυλλίδη, ώστε να γίνει η χρήση της στα σχολεία. Δύο χρόνια αργότερα, επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου, πάρθηκαν δύο αποφάσεις: η μία ήταν να συνταχθούν οι νόμοι στη δημοτική γλώσσα και να μεταγραφούν οι σημαντικότεροι δικαστικοί κώδικες στη δημοτική και, δεύτερον, να καθιερωθεί το μονοτονικό σύστημα γραφής. Εκείνη τη φορά ο Κριαράς διατέλεσε πρόεδρος της εικοσαμελούς επιτροπής που ανέλαβε το δύσκολο έργο της μεταγραφής των δικαστικών κωδίκων και της επιτροπής που εισηγήθηκε το είδος του μονοτονικού που επρόκειτο να εφαρμοστεί. Ακόμη και μετά την καθιέρωση της δημοτικής, ο Κριαράς συνέχισε να υπερασπίζεται τη χρήση της μέχρι και το θάνατό του.
Εν κατακλείδι
Ο Εμμανουήλ Κριαράς έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 107 ετών, τον Αύγουστο του 2014. Πίσω του άφησε, εκτός τις χιλιάδες σελίδες που απαρτίζουν το έργο του, βραβεία. Η Ελληνική Δημοκρατία τον τίμησε με διάφορα παράσημα, βραβεύτηκε όμως το 1977 και με το σημαντικό βραβείο Herder στη Βιέννη. Έργα του τιμήθηκαν με τα βραβεία Zappas της Γαλλίας, η μονογραφία του για το Δ. Σολωμό βραβεύτηκε με το βραβείο Γουλανδρή και η Πανώρια με το βραβείο Γεωργίου Φωτεινού της Ακαδημίας Αθηνών.
Σύμφωνα με τον ίδιο όμως, το σημαντικότερο επίτευγμα που θεωρεί ότι κατέκτησε, είναι που υπηρέτησε το καθήκον του, το οποίο ήταν η εκλαΐκευση της επιστήμης του και έπειτα η διδασκαλία της. Εγώ θεωρώ πως η σημαντικότητά του ως φιλόλογο/γλωσσολόγο κρύβεται περισσότερο στο γεγονός ότι δεν ερεύνησε απλώς την ελληνική γλώσσα, αλλά την παρατήρησε να εξελίσσεται, να επεκτείνεται ανά τις γενιές και καλωσόριζε οποιαδήποτε αλλαγή της ως φυσική εξέλιξη.
Κλείνοντας, θα παραθέσω μια φράση που είχε πει ο ίδιος σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Τα Νέα, όταν ρωτήθηκε για το πως βλέπει την ελληνική κοινωνία του 21ου αιώνα : “… Είναι πολιτικό το πρόβλημα και βεβαίως και πρόβλημα παιδείας. Ο Έλληνας έχει τον… ηρωισμό να θαυμάζει το αρχαίους– χωρίς, όμως, να τους γνωρίζει, ούτε να τους καταλαβαίνει. Έτσι, γιατί τον βολεύουν… Παράλληλα, φροντίζει για τον διορισμό του “ανάξιου” συνήθως παιδιού του σε βάρος του άξιου παιδιού του διπλανού, ο οποίος δεν έχει τις ίδιες… γνωριμίες”.
Ακολουθεί βίντεο από συνέντευξη του Εμμανουήλ Κριαρά σχετικά με την άποψη του για τη γλώσσα:
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από:
- Ο Εμμανουήλ Κριαράς δεν είδε ποτέ την ελληνική γλώσσα ως «δουλειά», Ανακτήθηκε από: www.ratpack.gr/, Τελευταία πρόσβαση: 13/11/2022.
- Εμμανουήλ Κριαράς, Ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org/, Τελευταία πρόσβαση: 13/11/2022.
- Εμμανουήλ Κριαράς, ετών 107: Τι λέει για τον έρωτα, τη ζωή, τον θάνατο, τον σοσιαλισμό, Ανακτήθηκε από: www.tanea.gr/ , Τελευταία πρόσβαση: 13/11/2022.
